I. Tổng quan Vì sao cần ứng dụng F Score đo lường thao túng lợi nhuận
Lợi nhuận là một chỉ số quan trọng, phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp. Thông tin về lợi nhuận đóng vai trò then chốt trong quyết định đầu tư. Tuy nhiên, các nhà quản trị có thể điều chỉnh lợi nhuận để đạt được mục tiêu chủ quan. Tại Việt Nam, chất lượng báo cáo tài chính (BCTC) còn nhiều bất cập do quy định công bố thông tin và chế tài xử lý chưa đủ mạnh. Việc xác định các công ty gian lận BCTC gặp khó khăn. Vì vậy, việc ứng dụng mô hình F-Score để đo lường và phát hiện thao túng lợi nhuận trở nên cần thiết. Mô hình này giúp người sử dụng thông tin tài chính đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn. Hơn nữa, F-Score có thể được sử dụng để đánh giá chất lượng BCTC của một công ty hoặc một nhóm công ty, so sánh với số liệu chung của ngành qua từng thời kỳ.
1.1. Vai trò của lợi nhuận trong quyết định đầu tư và Báo cáo tài chính
Lợi nhuận không chỉ là mục tiêu quan trọng mà còn là thước đo hiệu quả của một doanh nghiệp. Các nhà đầu tư dựa vào lợi nhuận để đánh giá tiềm năng và đưa ra quyết định đầu tư. Báo cáo tài chính cung cấp thông tin chi tiết về lợi nhuận, nhưng tính trung thực của thông tin này có thể bị ảnh hưởng bởi hành vi thao túng lợi nhuận.
1.2. Thực trạng thao túng lợi nhuận trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Tại Việt Nam, việc kiểm soát và đánh giá độ tin cậy của BCTC gặp nhiều thách thức. Các quy định về công bố thông tin và chế tài xử lý vi phạm chưa đủ mạnh để răn đe hành vi thao túng lợi nhuận. Việc tìm kiếm thông tin chính thống về các công ty có gian lận BCTC cũng rất khó khăn. Do đó, cần có các công cụ và phương pháp hiệu quả để phát hiện và đo lường thao túng lợi nhuận.
II. Tổng hợp Các mô hình đo lường thao túng lợi nhuận phổ biến hiện nay
Nhiều nghiên cứu đã xây dựng mô hình đánh giá để đo lường mức độ thao túng lợi nhuận. Mô hình Jones (1991) gồm hai biến là chênh lệch doanh thu và giá trị còn lại của bất động sản, nhà xưởng, thiết bị. Tuy nhiên, Jones cho rằng doanh thu được thao túng lợi nhuận là phần không thể điều chỉnh được. Mô hình M-score của Beneish (1999) sử dụng tám biến tài chính để tính toán khả năng có thao túng lợi nhuận. Tuy nhiên, mô hình này có thể dẫn đến sai sót phân loại. Dechow, Sloan and Sweeney (1995) cải tiến mô hình Jones bằng cách bổ sung sự thay đổi của tài khoản nợ phải thu. Kothari, Leone and Wasley (2005) bổ sung biến về kết quả hoạt động kinh doanh trên tổng tài sản vào mô hình Jones (1991).
2.1. Ưu điểm và hạn chế của mô hình Jones 1991 trong phát hiện thao túng lợi nhuận
Mô hình Jones là một trong những mô hình đầu tiên được sử dụng để đo lường thao túng lợi nhuận. Tuy nhiên, mô hình này có một số hạn chế, chẳng hạn như giả định rằng một phần doanh thu là không thể điều chỉnh. Điều này có thể không chính xác trong thực tế, khi các nhà quản lý có thể sử dụng các khoản phải thu để điều chỉnh lợi nhuận.
2.2. So sánh mô hình M score của Beneish và các mô hình đo lường thao túng lợi nhuận khác
Mô hình M-score của Beneish sử dụng nhiều biến tài chính hơn mô hình Jones, giúp tăng độ chính xác trong việc phát hiện thao túng lợi nhuận. Tuy nhiên, M-score cũng có thể dẫn đến sai sót phân loại, phân loại nhầm công ty có thao túng lợi nhuận thành không có hoặc ngược lại. Cần kết hợp với các mô hình đo lường khác để có kết quả chính xác hơn.
III. Ứng dụng F Score Cách đo lường hiệu quả thao túng lợi nhuận trên TTCK
Mô hình F-Score của Dechow và cộng sự (2011) được coi là có khả năng đánh giá toàn diện hơn so với một số mô hình khác như Kasnizh (1999) hay M-score của Beneish (1999). F-score là mô hình phát hiện sự thao túng trong báo cáo tài chính hữu hiệu, đánh dấu khoanh vùng rủi ro từ đó sàng lọc những điểm bất thường trên báo cáo tài chính. Mô hình này sử dụng thông tin tài chính như thay đổi khoản phải thu khách hàng, thay đổi hàng tồn kho, tài sản ngắn hạn, thay đổi trong doanh thu bằng tiền, thay đổi tỷ suất sinh lợi trên tài sản để đánh giá thao túng lợi nhuận trong BCTC.
3.1. Phân tích các yếu tố cấu thành mô hình F Score và ý nghĩa của từng yếu tố
Mô hình F-Score bao gồm nhiều yếu tố tài chính quan trọng, như thay đổi khoản phải thu, hàng tồn kho, tài sản ngắn hạn, doanh thu bằng tiền và tỷ suất sinh lợi trên tài sản. Mỗi yếu tố này đều có ý nghĩa riêng trong việc đánh giá thao túng lợi nhuận. Ví dụ, sự gia tăng đột biến trong khoản phải thu có thể là dấu hiệu của việc ghi nhận doanh thu không thực tế.
3.2. Ưu điểm của F Score so với các mô hình phát hiện thao túng lợi nhuận khác
F-Score được đánh giá cao hơn so với các mô hình khác vì khả năng đánh giá toàn diện và hiệu quả trong việc sàng lọc các điểm bất thường trên BCTC. Mô hình này không chỉ tập trung vào một vài chỉ số mà xem xét nhiều khía cạnh khác nhau của báo cáo tài chính, giúp tăng độ chính xác trong việc phát hiện thao túng lợi nhuận.
IV. Hướng dẫn Ứng dụng F Score kết hợp yếu tố phi tài chính tăng độ chính xác
Ngoài các nghiên cứu sử dụng thông tin tài chính, một số nhà nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ của đặc điểm quản trị công ty với thao túng lợi nhuận. Nghiên cứu cho thấy mức độ thao túng lợi nhuận có liên quan tích cực đến quy mô của hội đồng quản trị. Các đặc điểm về quản trị doanh nghiệp như số lượng các cuộc họp của hội đồng quản trị, giám đốc điều hành được thuê ngoài, quyền sở hữu có ảnh hưởng đến thao túng lợi nhuận. Nghiên cứu của tác giả mở rộng mô hình F-score, đưa thêm một số biến tài chính, phi tài chính khác vào mô hình để đánh giá mức độ thao túng lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam.
4.1. Tầm quan trọng của yếu tố quản trị công ty trong việc đánh giá thao túng lợi nhuận
Quản trị công ty đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và ngăn chặn hành vi thao túng lợi nhuận. Các yếu tố như quy mô và thành phần của hội đồng quản trị, số lượng cuộc họp và quyền sở hữu có thể ảnh hưởng đến mức độ thao túng lợi nhuận trong doanh nghiệp.
4.2. Mở rộng mô hình F Score với các biến phi tài chính Giới tính quy mô tỷ lệ sở hữu
Việc mở rộng mô hình F-Score bằng cách thêm các biến phi tài chính như giới tính của nhà quản lý tài chính, quy mô hội đồng quản trị và tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài có thể cải thiện độ chính xác trong việc đánh giá thao túng lợi nhuận. Các yếu tố này có thể cung cấp thêm thông tin về động cơ và khả năng thao túng lợi nhuận của doanh nghiệp.
V. Nghiên cứu Kết quả ứng dụng F Score tại thị trường chứng khoán Việt Nam
Nghiên cứu được thực hiện nhằm cung cấp phương pháp và mô hình có thể sử dụng để đo lường mức độ thao túng lợi nhuận của các doanh nghiệp tại Việt Nam, là cơ sở để người sử dụng thông tin đánh giá về tính trung thực của BCTC. Nghiên cứu xây dựng mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến thao túng lợi nhuận, chú trọng đến nhóm yếu tố về sở hữu, đặc điểm quản trị công ty và kiểm toán bên ngoài. Nghiên cứu đánh giá mức độ thao túng lợi nhuận của doanh nghiệp và tính chính xác của mô hình nghiên cứu về thao túng lợi nhuận tại các doanh nghiệp ở Việt Nam dựa trên mô hình nghiên cứu về thao túng lợi nhuận và dữ liệu của 25 doanh nghiệp.
5.1. Mục tiêu của nghiên cứu về ứng dụng F Score tại thị trường chứng khoán Việt Nam
Nghiên cứu nhằm cung cấp một phương pháp đáng tin cậy để đo lường thao túng lợi nhuận tại Việt Nam, giúp người sử dụng thông tin đánh giá tính trung thực của BCTC. Ngoài ra, nghiên cứu cũng xây dựng mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến thao túng lợi nhuận, đặc biệt là các yếu tố liên quan đến quản trị công ty và kiểm toán.
5.2. Phương pháp nghiên cứu Phỏng vấn chuyên gia thu thập dữ liệu và phân tích hồi quy
Nghiên cứu sử dụng cả phương pháp định tính và định lượng. Các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính kế toán, kiểm toán viên và nhà quản trị doanh nghiệp được phỏng vấn để thu thập thông tin về động cơ và yếu tố ảnh hưởng đến thao túng lợi nhuận. Dữ liệu tài chính và phi tài chính của 218 doanh nghiệp được thu thập và phân tích bằng phương pháp hồi quy để xác định mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến thao túng lợi nhuận.
VI. Đề xuất Nâng cao chất lượng thông tin giảm thiểu thao túng lợi nhuận
Kết quả nghiên cứu cung cấp cho các cơ quan quản lý có thể thấy được tác động của chính sách kế toán đến chất lượng BCTC trong những thời kỳ có sự thay đổi trong biểu mẫu hoặc cách tính các chỉ tiêu trên BCTC. Qua đó, đề xuất các kiến nghị với các cơ quan quản lý nhằm tăng cường tính minh bạch của thông tin tài chính công bố. Cần có các biện pháp phòng ngừa thao túng lợi nhuận trong doanh nghiệp: Tăng cường quản trị công ty, nâng cao chất lượng kiểm toán.
6.1. Kiến nghị cho cơ quan quản lý Cải thiện chính sách kế toán tăng tính minh bạch
Các cơ quan quản lý nên xem xét tác động của các chính sách kế toán đến chất lượng BCTC và có những điều chỉnh phù hợp để tăng cường tính minh bạch của thông tin tài chính. Cần có các quy định rõ ràng và chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi thao túng lợi nhuận.
6.2. Giải pháp cho doanh nghiệp Quản trị công ty tốt kiểm toán độc lập trung thực
Doanh nghiệp cần tập trung vào việc xây dựng hệ thống quản trị công ty hiệu quả, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Việc lựa chọn công ty kiểm toán độc lập, có uy tín và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp cũng rất quan trọng để đảm bảo tính trung thực của BCTC.
