Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới quản lý nhà nước và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế công lập trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm gánh nặng ngân sách nhà nước. Tỉnh Đắk Lắk, với dân số khoảng 1,3 triệu người và đa dạng dân tộc, đang đối mặt với thách thức trong việc tổ chức thực hiện pháp luật về tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp y tế công lập. Giai đoạn nghiên cứu từ 2019 đến 2023 tập trung đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật về tự chủ tài chính tại 29 đơn vị sự nghiệp y tế công lập trực thuộc Sở Y tế tỉnh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tình hình thực hiện pháp luật, nhận diện những tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính, góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ y tế và đảm bảo bền vững tài chính cho các đơn vị. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương thông qua nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong lĩnh vực y tế công lập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý công, đặc biệt là lý thuyết về tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập. Theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP, tự chủ tài chính được hiểu là quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về các khoản thu, chi, phân phối kết quả tài chính của đơn vị sự nghiệp y tế công lập trong phạm vi khung quy định của Nhà nước. Mô hình phân loại mức độ tự chủ tài chính gồm bốn nhóm: (1) tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư; (2) tự bảo đảm chi thường xuyên; (3) tự bảo đảm một phần chi thường xuyên; (4) do ngân sách nhà nước bảo đảm chi thường xuyên. Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức thực hiện pháp luật, tự chủ tài chính, quản lý nguồn thu và chi, trích lập quỹ và phân phối kết quả tài chính. Lý thuyết về tổ chức thực hiện pháp luật nhấn mạnh vai trò của các cơ quan nhà nước trong việc triển khai, giám sát và kiểm tra việc thực hiện các quy định pháp luật liên quan đến tự chủ tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập số liệu kết hợp điều tra thực tế và thu thập tài liệu, số liệu tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế công lập trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2019-2023. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 29 đơn vị sự nghiệp y tế công lập trực thuộc Sở Y tế tỉnh. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, tổng hợp số liệu thu, chi, phân phối kết quả tài chính, tỷ trọng các khoản chi và nguồn thu. Ngoài ra, phương pháp phân tích định tính được áp dụng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, tồn tại, hạn chế trong tổ chức thực hiện pháp luật về tự chủ tài chính. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2023, với các giai đoạn thu thập số liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp được thực hiện liên tục trong khoảng thời gian này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân loại mức độ tự chủ tài chính: Trong giai đoạn 2019-2023, tỉnh Đắk Lắk có 5 đơn vị sự nghiệp y tế công lập thuộc nhóm tự bảo đảm chi thường xuyên (nhóm 2), 19 đơn vị thuộc nhóm tự bảo đảm một phần chi thường xuyên (nhóm 3), và 5 đơn vị do ngân sách nhà nước bảo đảm chi thường xuyên (nhóm 4). Không có đơn vị thuộc nhóm tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư (nhóm 1).

  2. Nguồn tài chính và tỷ trọng nguồn thu: Tổng nguồn tài chính của các đơn vị có xu hướng tăng, tuy nhiên nguồn thu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp công lại giảm trong giai đoạn 2020-2022 do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, sau đó có xu hướng phục hồi năm 2023. Tỷ trọng nguồn thu sự nghiệp chiếm khoảng 40-50% tổng nguồn tài chính, trong khi ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng còn lại.

  3. Cơ cấu chi thường xuyên: Các khoản chi thường xuyên tăng từ khoảng 1.963 triệu đồng năm 2019 lên hơn 2.500 triệu đồng năm 2023. Chi hoạt động chuyên môn chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 50% tổng chi thường xuyên, giảm nhẹ so với 53% năm 2019. Chi tiền lương và các khoản đóng góp chiếm 43-46%, còn lại là các khoản chi thường xuyên khác chiếm 6-7%.

  4. Phân phối kết quả tài chính: Kết quả chênh lệch thu chi có sự biến động, thấp nhất vào năm 2021 do tác động của dịch COVID-19. Các đơn vị đã trích lập các quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp, quỹ bổ sung thu nhập, quỹ khen thưởng và phúc lợi nhằm cải thiện thu nhập cho cán bộ, viên chức. Thu nhập tăng thêm có sự chênh lệch lớn giữa các đơn vị, ví dụ thu nhập tăng thêm cao nhất đạt 14,5 triệu đồng/người/tháng, thấp nhất là 3,7 triệu đồng/người/tháng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến những tồn tại trong tổ chức thực hiện pháp luật về tự chủ tài chính là do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, làm giảm nguồn thu dịch vụ y tế, gây khó khăn trong cân đối thu chi. Bên cạnh đó, giá dịch vụ khám chữa bệnh chưa tính đủ chi phí thực tế, đặc biệt là chi phí quản lý hành chính, khấu hao tài sản cố định và chi phí nghiên cứu khoa học, dẫn đến nguồn thu không bù đắp đủ chi phí. Tình trạng thiếu thuốc, vật tư y tế và trang thiết bị cũng ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động và nguồn thu của các đơn vị. So sánh với các nghiên cứu trong ngành y tế công lập tại các tỉnh khác, kết quả tương đồng về những khó khăn trong thực hiện tự chủ tài chính, đặc biệt là vấn đề nguồn thu và chi phí chưa được cân đối hợp lý. Việc xây dựng và thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, tiết kiệm chi phí và tăng thu nhập cho người lao động. Tuy nhiên, công tác kiểm toán nội bộ và thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, chưa đảm bảo tính độc lập và hiệu quả, ảnh hưởng đến việc phát hiện và xử lý vi phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối nguồn thu, cơ cấu chi thường xuyên và biểu đồ biến động kết quả tài chính qua các năm để minh họa rõ nét hơn các xu hướng và biến động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách: Cần rà soát, bổ sung và hoàn thiện các văn bản pháp luật liên quan đến tự chủ tài chính, đặc biệt là quy định về giá dịch vụ khám chữa bệnh để phản ánh đầy đủ chi phí thực tế, bao gồm chi phí quản lý hành chính, khấu hao tài sản và nghiên cứu khoa học. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế phối hợp với Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan.

  2. Tăng cường năng lực quản lý tài chính: Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ tài chính kế toán về lập kế hoạch, phân tích dự báo, kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm thiểu rủi ro. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế tỉnh Đắk Lắk phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  3. Đẩy mạnh xã hội hóa và đa dạng hóa nguồn thu: Khuyến khích các đơn vị sự nghiệp y tế công lập xây dựng đề án sử dụng tài sản công vào mục đích cho thuê, kinh doanh, liên doanh liên kết nhằm tăng nguồn thu, đồng thời đảm bảo minh bạch và tuân thủ quy định pháp luật. Thời gian thực hiện: 2024-2027. Chủ thể thực hiện: Các đơn vị sự nghiệp y tế công lập và cơ quan chủ quản.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra: Tăng cường kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất, xây dựng quy chế kiểm toán nội bộ chặt chẽ, đảm bảo tính độc lập và khách quan trong kiểm toán nội bộ. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, Thanh tra tỉnh và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Giúp hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp y tế công lập.

  2. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các đơn vị sự nghiệp y tế công lập: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng kế hoạch tài chính, quản lý nguồn thu chi hiệu quả, nâng cao năng lực tổ chức thực hiện tự chủ tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý công, y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo quý giá về tổ chức thực hiện pháp luật và quản lý tài chính trong lĩnh vực y tế công lập tại địa phương.

  4. Các tổ chức tài chính, kiểm toán và tư vấn quản lý: Hỗ trợ đánh giá, tư vấn và cải thiện hệ thống quản lý tài chính, kiểm toán nội bộ và kiểm soát chi tiêu trong các đơn vị sự nghiệp y tế công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp y tế công lập là gì?
    Tự chủ tài chính là quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về các khoản thu, chi, phân phối kết quả tài chính trong phạm vi khung quy định của Nhà nước, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

  2. Mức độ tự chủ tài chính được phân loại như thế nào?
    Theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP, mức độ tự chủ tài chính được chia thành 4 nhóm: tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư; tự bảo đảm chi thường xuyên; tự bảo đảm một phần chi thường xuyên; do ngân sách nhà nước bảo đảm chi thường xuyên.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện tự chủ tài chính tại Đắk Lắk là gì?
    Khó khăn gồm nguồn thu dịch vụ y tế giảm do dịch COVID-19, giá dịch vụ chưa tính đủ chi phí thực tế, thiếu thuốc và vật tư y tế, năng lực quản lý tài chính còn hạn chế, và công tác kiểm toán nội bộ chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính?
    Cần hoàn thiện pháp luật, đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính, đa dạng hóa nguồn thu qua xã hội hóa, và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm toán nội bộ.

  5. Tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến chất lượng dịch vụ y tế?
    Tự chủ tài chính giúp các đơn vị chủ động cân đối thu chi, đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, phát triển kỹ thuật mới, từ đó nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và đáp ứng tốt hơn nhu cầu người dân.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật về tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế công lập tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2019-2023.
  • Phân tích chi tiết các nguồn thu, cơ cấu chi thường xuyên và phân phối kết quả tài chính, chỉ ra những tồn tại do ảnh hưởng của dịch COVID-19 và các bất cập trong chính sách.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường thanh tra, kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các cơ quan quản lý và đơn vị y tế công lập cải thiện quản lý tài chính, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo trong giai đoạn 2024-2030 nhằm đảm bảo tính bền vững và phát triển toàn diện của cơ chế tự chủ tài chính tại địa phương.

Hãy áp dụng những giải pháp được đề xuất để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính, góp phần phát triển ngành y tế công lập tỉnh Đắk Lắk một cách bền vững và hiệu quả.