Trải Nghiệm Tiêu Cực Thời Thơ Ấu Của Trẻ Có Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

• Tác giả: Ngô Thị Hiên
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Văn Công
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Trải Nghiệm Tiêu Cực Thời Thơ Ấu Của Trẻ Có Rối Loạn Phổ Tự Kỷ
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
• 1.2. Các nghiên cứu về trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ em
• 1.3. Các nghiên cứu về trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ
• 1.4. Ảnh hưởng của văn hóa - xã hội đến trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu
• 1.5. Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu
• 1.6. Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.7. Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ
• 1.8. Tiểu kết chương I
• 2. CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2. Tiến trình nghiên cứu
• 2.3. Giai đoạn nghiên cứu lý luận
• 2.4. Xây dựng công cụ
• 2.5. Giai đoạn tiến hành khảo sát qua phiếu điều tra
• 2.6. Giai đoạn xử lý dữ liệu
• 2.7. Giai đoạn phỏng vấn
• 2.8. Viết báo cáo và khuyến nghị
• 2.9. Đạo đức nghiên cứu
• 2.10. Phương pháp nghiên cứu
• 2.10.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
• 2.10.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
• 2.10.3. Phương pháp phỏng vấn
• 2.10.4. Phương pháp thống kê toán học
• 2.11. Khách thể nghiên cứu
• 2.12. Đặc điểm của người chăm sóc chính
• 2.13. Đặc điểm của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ theo người chăm sóc báo cáo
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ THỰC TRẠNG TRẢI NGHIỆM TIÊU CỰC THỜI THƠ ẤU CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ
• 3.1. Thực trạng trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ
• 3.2. Mức độ, số lượng trẻ có rối loạn phổ tự kỷ theo 5 nhóm trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu
• 3.3. Mối quan hệ giữa từng loại trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ có rối loạn phổ tự kỷ
• 3.4. Tỷ lệ trẻ có rối loạn phổ tự kỷ trải qua nhiều hình thức hành vi trong một loại trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu
• 3.5. Tỷ lệ, số lượng của từng hình thức hành vi trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu
• 3.6. Mối quan hệ giữa trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ với một số đặc điểm của trẻ và người chăm sóc chính
• 3.7. Mối quan hệ giữa trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ với một số đặc điểm của trẻ
• 3.8. Mối quan hệ giữa trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ với một số đặc điểm của người chăm sóc chính
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Trải Nghiệm Tiêu Cực Thời Thơ Ấu ACEs

Theo Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ, trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu (ACEs) mô tả các loại lạm dụng, ngược đãi, bỏ bê hoặc các trải nghiệm có khả năng gây tổn thương nghiêm trọng xảy ra với trẻ dưới 18 tuổi. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa ACEs là những nguồn gây căng thẳng thường xuyên mà trẻ em phải chịu đựng trong giai đoạn đầu đời. Các nghiên cứu cho thấy ACEs có liên quan mật thiết đến các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, lạm dụng chất kích thích và hành vi tự tử, cũng như các vấn đề sức khỏe thể chất như béo phì, bệnh tim mạch, ung thư và tiểu đường (Carr, Martins, Stingel, Lemgruber, & Juruena, 2013; Danese & Tan, 2014; Felitti và cộng sự, 2019).

1.1. Định Nghĩa và Phân Loại Trải Nghiệm Tiêu Cực Thời Thơ Ấu

WHO liệt kê 13 trải nghiệm tiêu cực có hại cho sự phát triển của trẻ, bao gồm: lạm dụng thể chất, lạm dụng cảm xúc, lạm dụng tình dục, người nhà lạm dụng chất, người nhà bị giam giữ, người nhà bị rối loạn tâm thần (RLTT), bạo lực gia đình (BLGĐ), bố mẹ ly thân/ly dị/qua đời, bỏ bê cảm xúc, bỏ bê thể chất, bắt nạt học đường, bạo lực cộng đồng, và bạo lực tập thể. Các trải nghiệm tiêu cực được phân thành 5 nhóm: lạm dụng, bỏ bê, rối loạn chức năng gia đình, bạo lực gia đình và bạo lực xã hội.

1.2. Mức Độ Phổ Biến của ACEs và Tác Động Lên Trẻ Em

Nghiên cứu cho thấy trải nghiệm tiêu cực là phổ biến ở các tầng lớp xã hội khác nhau. Theo Felitti và cộng sự (2019) và Tổ chức Y tế Thế giới (2018), ACEs có liên hệ chặt chẽ với nhiều loại rối loạn tâm thần, các vấn đề sức khỏe tiêu cực và hành vi phạm pháp ở thanh thiếu niên (Baglivio và cộng sự, 2014; Baglivio, Wolff, & Piquero, 2015). Cần lưu ý về tác động của ACEs đến sự phát triển của trẻ.

1.3. Khái Niệm Phơi Nhiễm Với Trải Nghiệm Tiêu Cực Thời Thơ Ấu

Khi nói về ACEs, các nhà tâm lý, nhà khoa học thường sử dụng từ “exposure” (phơi nhiễm) để chỉ về khả năng “nhiễm” bệnh hoặc cá nhân tập nhiễm rối loạn khi tiếp xúc với các ACEs [3]. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phòng ngừa và can thiệp sớm để giảm thiểu hậu quả lâu dài của ACEs.

II. ACEs và Tự Kỷ Mối Liên Hệ và Các Nghiên Cứu Hiện Nay

Nghiên cứu về trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) là rất cần thiết, bởi nhiều nghiên cứu cho thấy tỷ lệ trẻ có RLPTK có trải nghiệm tiêu cực cao hơn so với các nhóm trẻ khác [40]. Trên thế giới đã có một số nghiên cứu quy mô về ACEs của trẻ có RLPTK - những trẻ gặp khó khăn trong việc tự báo cáo trải nghiệm của mình ở hiện tại và quá khứ; nhưng ở Việt Nam hiện tại chưa có nghiên cứu tương tự.

2.1. Tỷ Lệ ACEs Cao Hơn Ơ Trẻ Em Mắc Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy rằng trẻ em mắc RLPTK có tỷ lệ trải nghiệm tiêu cực cao hơn so với trẻ em phát triển bình thường. Điều này có thể là do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm khó khăn trong giao tiếp xã hội, các vấn đề hành vi và các yếu tố gia đình và môi trường.

2.2. Những Khó Khăn Trong Việc Thu Thập Dữ Liệu về ACEs Ơ Trẻ Tự Kỷ

Trẻ em mắc RLPTK thường gặp khó khăn trong việc tự báo cáo về trải nghiệm tiêu cực của mình do các vấn đề về giao tiếp và nhận thức. Điều này gây khó khăn cho các nhà nghiên cứu trong việc thu thập dữ liệu chính xác về ACEs ở nhóm đối tượng này. Cần các phương pháp thu thập thông tin từ người chăm sóc.

2.3. Nghiên Cứu Về ACEs và Tự Kỷ Còn Hạn Chế Ơ Việt Nam

Mặc dù có nhiều nghiên cứu về ACEs và RLPTK trên thế giới, nhưng ở Việt Nam, các nghiên cứu về chủ đề này còn rất hạn chế. Nghiên cứu này đóng góp quan trọng vào việc cung cấp thông tin về thực trạng trải nghiệm tiêu cực của trẻ tự kỷ ở Việt Nam.

III. Stress Thời Thơ Ấu Ở Trẻ Tự Kỷ Nguyên Nhân và Hệ Quả

Theo Sofuoglu và cộng sự cho rằng cha mẹ của trẻ có RLPTK bị căng thẳng cao độ, khiến họ tập trung vào các khía cạnh tiêu cực trong hành vi của con mình và trong một số tình huống, sử dụng các phương pháp nuôi dạy con kém tích cực hơn, dẫn đến bị ngược đãi [60]. Trong một nghiên cứu quốc gia gần đây ở Bangladesh, Haque và cộng sự đã điều tra những tình huống khó khăn của những người chăm sóc có liên quan đến những sự kiện trong cuộc sống của những đứa trẻ bị rối loạn phát triển thần kinh của họ, cho thấy rằng những người chăm sóc nữ bị căng thẳng nhiều hơn [30].

3.1. Căng thẳng ở cha mẹ trẻ tự kỷ dẫn đến nguy cơ ngược đãi

Cha mẹ trẻ có RLPTK thường xuyên đối mặt với căng thẳng cao do hành vi đặc trưng và nhu cầu chăm sóc đặc biệt của trẻ, dẫn đến sử dụng các phương pháp nuôi dạy con tiêu cực, thậm chí ngược đãi. Các nghiên cứu thực nghiệm đã phát hiện ra mối liên hệ giữa các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống đối với cha mẹ và việc ngược đãi con cái [22].

3.2. Các vấn đề hành vi ở trẻ tự kỷ gây khó khăn cho người chăm sóc

Trẻ có RLPTK có các vấn đề về hành vi, bao gồm sợ hãi, tức giận, lo lắng, thất vọng, tăng động và rối loạn điều chỉnh cảm xúc. Ngoài ra, trẻ có RLPTK có tỷ lệ hành vi hung hăng cao hơn trẻ không có RLPTK [71]. Những thách thức về hành vi này thường có thể khiến người chăm sóc đau khổ hơn, dẫn đến việc họ thực hiện các hành động kỷ luật hung hăng [68,52].

3.3. Nguy cơ bị ngược đãi ở trẻ tự kỷ do nhiều yếu tố

Các mô hình sinh thái khác nhau giải thích rằng trẻ có RLPTK nguy cơ ngược đãi cao. Đó là do sự tương tác phức tạp của các yếu tố cá nhân như khó khăn trong xã hội, thiếu giao tiếp và hành vi khó khăn; các yếu tố của cha mẹ như căng thẳng gia đình và các yếu tố môi trường như thái độ văn hóa [13]. Sinh con khuyết tật có tác động tiêu cực đến trạng thái tinh thần của cha mẹ, gây căng thẳng về tinh thần, thể chất và kinh tế, sau đó khiến họ ngược đãi con cái [68,52].

IV. Bạo Hành và Bỏ Rơi Ở Trẻ Tự Kỷ Thực Trạng và Ảnh Hưởng

Những năm gần đây, trên thế giới có nhiều nghiên cứu đánh giá hành vi bắt nạt và trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ em có RLPTK. Các nghiên cứu cho rằng trẻ bị khuyết tật về trí tuệ và phát triển có khả năng bị ngược đãi cao hơn 1.5 đến hơn 3 lần so với những trẻ khác (Hibbard và Desch 2007; Reiter và cộng sự 2007; Sullivan và Knutson 2000). Các vấn đề như cô lập xã hội, căng thẳng gia đình và giao tiếp kém làm tăng nguy cơ bị ngược đãi ở trẻ có RLPTK (Howlin và Clements 1995; Sullivan và 2 Knutson 2000).

4.1. Trẻ tự kỷ dễ bị ngược đãi hơn so với trẻ khác

Các nghiên cứu cho thấy trẻ khuyết tật về trí tuệ và phát triển có nguy cơ bị ngược đãi cao hơn từ 1.5 đến 3 lần so với trẻ bình thường. Điều này có thể là do những thách thức trong giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi mà trẻ tự kỷ thường gặp phải.

4.2. Cô lập xã hội và căng thẳng gia đình làm tăng nguy cơ

Các vấn đề như cô lập xã hội, căng thẳng gia đình và giao tiếp kém làm tăng nguy cơ bị ngược đãi ở trẻ có RLPTK. Sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và các chuyên gia là rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ này.

4.3. Thiếu giao tiếp là một yếu tố nguy cơ quan trọng

Thiếu giao tiếp là một đặc điểm cốt lõi của RLPTK. Nghiên cứu cho thấy 63% trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc trao đổi mang tính cảm xúc - xã hội và trải nghiệm với người khác, làm tăng nguy cơ bị ngược đãi và cô lập.

V. Hỗ Trợ Trẻ Tự Kỷ Giảm Thiểu Tác Động ACEs Phục Hồi

Nghiên cứu trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có RLPTK là rất cần thiết, bởi nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy tỷ lệ trẻ có RLPTK có trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu cao hơn so với các nhóm trẻ khác [40]. Trên thế giới đã có một số nghiên cứu quy mô về trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có RLPTK - những trẻ gặp khó khăn trong việc tự báo cáo trải nghiệm của mình ở hiện tại và quá khứ; nhưng ở Việt Nam hiện tại chưa có nghiên cứu tương tự.

5.1. Xây dựng các chương trình tập huấn phòng ngừa

Kết quả nghiên cứu về thực trạng trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ có thể cung cấp cơ sở cho việc phòng ngừa vấn đề, chẳng hạn như xây dựng các chương trình tập huấn – phòng ngừa cho bố mẹ, người chăm sóc chính nhằm nâng cao nhận thức của họ trong việc chăm sóc, giáo dục cho trẻ có rối loạn phổ tự kỷ. Cần tập trung vào việc giảm căng thẳng cho cha mẹ.

5.2. Xây dựng các chiến lược để bảo vệ trẻ em tự kỷ

Hoặc cung cấp bằng chứng cho việc xây dựng các chiến lược để bảo vệ trẻ em có rối loạn phổ tự kỷ nói riêng và trẻ em nói chung. Cần tăng cường nhận thức về nguy cơ ngược đãi và cung cấp hỗ trợ cho gia đình trẻ tự kỷ.

VI. Chính Sách và Can Thiệp cho Trẻ Tự Kỷ Định Hướng Tương Lai

Thiếu giao tiếp là một đặc điểm cốt lõi của rối loạn - 63% trẻ có rối loạn phổ tự kỷ đáp ứng tiêu chí về rối loạn ngôn ngữ gặp khó khăn trong việc trao đổi mang tính cảm xúc - xã hội và trải nghiệm với người khác (Levy và cộng sự, 2010) [44]. Nghiên cứu trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ là rất cần thiết, bởi nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy tỷ lệ trẻ có rối loạn phổ tự kỷ có trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu cao hơn so với các nhóm trẻ khác [40].

6.1. Phát triển chính sách hỗ trợ toàn diện cho gia đình

Nghiên cứu cung cấp bằng chứng để xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính, tâm lý và giáo dục cho gia đình trẻ tự kỷ, giúp giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội.

6.2. Xây dựng hệ thống can thiệp sớm và hiệu quả

Cần phát triển các chương trình can thiệp sớm dựa trên bằng chứng để giúp trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng giao tiếp, xã hội và hành vi, đồng thời giảm thiểu tác động của ACEs. Cần đào tạo chuyên gia và nâng cao năng lực cho đội ngũ can thiệp.

6.3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về tự kỷ và ACEs

Nâng cao nhận thức cộng đồng về tự kỷ và ACEs giúp giảm kỳ thị, phân biệt đối xử và tạo môi trường hỗ trợ cho trẻ tự kỷ và gia đình. Cần tổ chức các hoạt động truyền thông, giáo dục và vận động để lan tỏa thông điệp.

Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) là một rối loạn phát triển thần kinh phức tạp, ảnh hưởng đến kỹ năng xã hội, giao tiếp và hành vi của trẻ. Theo báo cáo của Trung tâm phòng chống dịch bệnh Mỹ (CDC, 2014), tỷ lệ trẻ em mắc RLPTK trên thế giới khoảng 1%, trong khi tại Mỹ năm 2016, tỷ lệ này là 1/54 trẻ em. Ở Việt Nam, mặc dù chưa có số liệu chính thức, các nghiên cứu cho thấy số lượng trẻ được chẩn đoán và điều trị tự kỷ tăng nhanh, với tỷ lệ mắc tăng từ 122% đến 268% trong giai đoạn 2004-2007 so với năm 2000. Trẻ có RLPTK thường trải qua nhiều trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu (TNTC), bao gồm lạm dụng, bỏ bê, bạo lực gia đình và xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần và thể chất.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu khảo sát thực trạng trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu của trẻ có RLPTK từ 3 đến 6 tuổi tại các trung tâm can thiệp tư nhân ở Hà Nội, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Thanh Hóa và Huế trong năm 2022. Qua đó, nghiên cứu mong muốn làm rõ mối quan hệ giữa các loại trải nghiệm tiêu cực với đặc điểm của trẻ và người chăm sóc chính, từ đó góp phần xây dựng các chương trình phòng ngừa và hỗ trợ phù hợp. Việc đánh giá này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức xã hội, cải thiện chất lượng chăm sóc và phát triển toàn diện cho trẻ có RLPTK, đồng thời giảm thiểu các hậu quả tiêu cực lâu dài.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu (Adverse Childhood Experiences – ACEs) do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Mỹ (CDC) phát triển. Theo WHO (2015), TNTC là những nguồn gây căng thẳng cao độ và thường xuyên mà trẻ em phải chịu đựng trong giai đoạn đầu đời, bao gồm 12 nhóm trải nghiệm chính: lạm dụng thể chất, cảm xúc, tình dục; bỏ bê thể chất, cảm xúc; rối loạn chức năng gia đình như người nhà nghiện chất, bị giam giữ, mắc rối loạn tâm thần; bạo lực gia đình, bắt nạt học đường, bạo lực cộng đồng. Các trải nghiệm này được xem là nguyên nhân gây ra nhiều rối loạn tâm thần và các vấn đề sức khỏe thể chất nghiêm trọng.

Ngoài ra, mô hình tính dễ tổn thương và mô hình giao dịch về chấn thương và RLPTK được áp dụng để giải thích sự tương tác phức tạp giữa yếu tố sinh học, môi trường và trải nghiệm tiêu cực trong quá trình phát triển của trẻ. Các khái niệm chính bao gồm: trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu, rối loạn phổ tự kỷ, lạm dụng thể chất, lạm dụng cảm xúc, bỏ bê, bạo lực gia đình và bắt nạt học đường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế nghiên cứu cắt ngang, kết hợp phương pháp điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Khách thể nghiên cứu gồm 206 người chăm sóc chính của trẻ từ 3 đến 6 tuổi được chẩn đoán RLPTK, đang được can thiệp tại 9 trung tâm tư nhân ở các tỉnh thành miền Bắc và miền Trung Việt Nam trong năm 2022.

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua bảng hỏi ACE-IQ của WHO để đánh giá trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu, cùng với các tiêu chí chẩn đoán RLPTK theo DSM-5. Các biến nhân khẩu học như độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp, thu nhập, vùng miền cũng được ghi nhận. Phương pháp phỏng vấn sâu được thực hiện với 2 người chăm sóc để làm rõ hơn các vấn đề liên quan.

Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 23, sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích tương quan và so sánh tỷ lệ. Cỡ mẫu 206 được chọn dựa trên tiêu chuẩn nghiên cứu thực nghiệm nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ RLPTK cao: Hơn 50% trẻ có RLPTK trải qua ít nhất một loại trải nghiệm tiêu cực, trong đó 10.2% trải qua từ bốn đến chín loại TNTC. Tỷ lệ này cao gấp đôi so với trẻ không khuyết tật cùng lứa tuổi (p < 0.05).

2. Phân nhóm trải nghiệm tiêu cực phổ biến: Lạm dụng cảm xúc và thể chất chiếm tỷ lệ cao nhất, lần lượt là 100% và 14.1% trong mẫu nghiên cứu. Bạo lực gia đình và bỏ bê cảm xúc cũng phổ biến, với tỷ lệ trên 30%. Bắt nạt học đường và bạo lực cộng đồng chiếm khoảng 11-12%.

3. Mối quan hệ giữa TNTC và đặc điểm nhân khẩu học: Trẻ nam có tỷ lệ phơi nhiễm TNTC cao hơn trẻ nữ. Người chăm sóc nữ thường báo cáo mức độ căng thẳng và TNTC cao hơn. Ngoài ra, các yếu tố như trình độ học vấn thấp, thu nhập gia đình thấp và môi trường sống thành thị liên quan đến tỷ lệ TNTC cao hơn.

4. Ảnh hưởng của TNTC đến sức khỏe tâm thần và hành vi: Trẻ có nhiều trải nghiệm tiêu cực có nguy cơ cao gặp các vấn đề về hành vi như lo âu, hung hăng, rối loạn điều chỉnh cảm xúc và chậm phát triển kỹ năng xã hội. Các biểu đồ phân bố tỷ lệ TNTC theo nhóm tuổi và giới tính cho thấy xu hướng gia tăng TNTC ở trẻ lớn hơn và nam giới.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy trẻ có RLPTK dễ bị phơi nhiễm nhiều loại trải nghiệm tiêu cực hơn trẻ bình thường. Nguyên nhân có thể do đặc điểm khó khăn trong giao tiếp, hành vi lặp lại và sự phụ thuộc vào người chăm sóc khiến trẻ dễ bị tổn thương và ngược đãi. Mức độ căng thẳng cao của người chăm sóc, đặc biệt là phụ nữ, cũng góp phần làm tăng nguy cơ TNTC.

So sánh với các nghiên cứu tại Mỹ, Bangladesh và Trung Quốc, tỷ lệ lạm dụng thể chất và cảm xúc ở trẻ RLPTK Việt Nam tương đồng hoặc cao hơn, phản ánh ảnh hưởng của văn hóa – xã hội và điều kiện kinh tế. Văn hóa phương Đông với quan niệm “yêu cho roi cho vọt” có thể làm tăng các hành vi trừng phạt thể chất và tâm lý, dẫn đến bỏ bê và bạo lực gia đình.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp bằng chứng thực tiễn về mức độ TNTC ở trẻ RLPTK tại Việt Nam, góp phần nâng cao nhận thức xã hội và hỗ trợ xây dựng các chương trình can thiệp phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua bảng phân bố tỷ lệ TNTC theo nhóm tuổi, giới tính và loại trải nghiệm, cũng như biểu đồ so sánh mức độ căng thẳng của người chăm sóc.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng chương trình tập huấn nâng cao nhận thức cho người chăm sóc chính: Tập trung vào kỹ năng nuôi dạy tích cực, giảm căng thẳng và phòng tránh các hành vi ngược đãi. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do các trung tâm can thiệp phối hợp với chuyên gia tâm lý thực hiện.

2. Phát triển hệ thống hỗ trợ tâm lý cho trẻ RLPTK và gia đình: Thiết lập các dịch vụ tư vấn, can thiệp sớm nhằm giảm thiểu tác động của TNTC. Mục tiêu giảm tỷ lệ hành vi hung hăng và lo âu ở trẻ trong vòng 2 năm.

3. Tăng cường công tác truyền thông và giáo dục cộng đồng: Nâng cao nhận thức về TNTC và RLPTK, thay đổi quan niệm văn hóa về trừng phạt thể chất. Thực hiện qua các chiến dịch truyền thông tại địa phương và trường học trong 6 tháng đầu năm.

4. Xây dựng chính sách bảo vệ trẻ em có RLPTK: Đề xuất các biện pháp pháp lý và xã hội nhằm bảo vệ trẻ khỏi bạo lực và bỏ bê, đồng thời hỗ trợ tài chính cho gia đình khó khăn. Thời gian triển khai trong 3 năm, phối hợp với các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chuyên gia tâm lý học lâm sàng và can thiệp trẻ em: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở lý luận để phát triển các phương pháp can thiệp phù hợp với trẻ RLPTK có trải nghiệm tiêu cực.

2. Người chăm sóc chính và gia đình trẻ RLPTK: Giúp hiểu rõ về các loại trải nghiệm tiêu cực, tác động và cách phòng tránh, nâng cao kỹ năng chăm sóc và nuôi dạy.

3. Nhà hoạch định chính sách và tổ chức bảo vệ trẻ em: Cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ và bảo vệ trẻ em có RLPTK.

4. Giáo viên và nhân viên trung tâm can thiệp: Hỗ trợ nhận diện các dấu hiệu TNTC, áp dụng các biện pháp giáo dục và hỗ trợ tâm lý phù hợp cho trẻ.

Câu hỏi thường gặp

1. Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu là gì?
   Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu (TNTC) là các sự kiện gây căng thẳng cao độ và kéo dài trong thời kỳ trẻ dưới 18 tuổi, bao gồm lạm dụng thể chất, cảm xúc, tình dục, bỏ bê, bạo lực gia đình và xã hội. Ví dụ, trẻ bị đánh đập hoặc bị bỏ rơi trong gia đình.

2. Tại sao trẻ có RLPTK dễ bị trải nghiệm tiêu cực hơn?
   Trẻ RLPTK thường gặp khó khăn trong giao tiếp và hành vi, phụ thuộc nhiều vào người chăm sóc, dễ bị tổn thương và thiếu khả năng tự bảo vệ, dẫn đến nguy cơ bị ngược đãi và bỏ bê cao hơn trẻ bình thường.

3. Ảnh hưởng của TNTC đến trẻ RLPTK như thế nào?
   TNTC làm tăng nguy cơ các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo âu, trầm cảm, hành vi hung hăng, rối loạn điều chỉnh cảm xúc và chậm phát triển kỹ năng xã hội, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

4. Làm thế nào để giảm thiểu TNTC ở trẻ RLPTK?
   Cần nâng cao nhận thức và kỹ năng nuôi dạy tích cực cho người chăm sóc, phát triển dịch vụ hỗ trợ tâm lý, tăng cường truyền thông cộng đồng và xây dựng chính sách bảo vệ trẻ em hiệu quả.

5. Nghiên cứu này có thể ứng dụng như thế nào trong thực tế?
   Kết quả nghiên cứu giúp các trung tâm can thiệp xây dựng chương trình đào tạo, hỗ trợ gia đình, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách trong việc bảo vệ và chăm sóc trẻ RLPTK.

Kết luận

• Nghiên cứu lần đầu tiên cung cấp số liệu thực trạng trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu ở trẻ RLPTK tại Việt Nam với mẫu 206 người chăm sóc chính.
• Trẻ RLPTK có tỷ lệ trải nghiệm tiêu cực cao hơn đáng kể so với trẻ bình thường, đặc biệt là lạm dụng thể chất, cảm xúc và bạo lực gia đình.
• Mối quan hệ chặt chẽ giữa TNTC với đặc điểm nhân khẩu học của trẻ và người chăm sóc được xác định, làm rõ các yếu tố nguy cơ.
• Kết quả nghiên cứu góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn, làm cơ sở xây dựng các chương trình can thiệp, phòng ngừa và chính sách bảo vệ trẻ em.
• Đề xuất các giải pháp tập huấn, hỗ trợ tâm lý, truyền thông và chính sách bảo vệ trẻ em có RLPTK trong vòng 1-3 năm tới.

Luận văn kêu gọi các nhà nghiên cứu, chuyên gia và cơ quan chức năng tiếp tục triển khai các nghiên cứu sâu hơn và áp dụng kết quả để nâng cao chất lượng cuộc sống cho trẻ có rối loạn phổ tự kỷ tại Việt Nam.