Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) từng được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá cho các nền kinh tế thành viên, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, sự rút lui của Hoa Kỳ đã làm tương lai của TPP trở nên bất định, mở ra khả năng hình thành một phiên bản mới mang tên Hiệp định Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) không có sự tham gia của Hoa Kỳ. Việt Nam cùng với Malaysia, Australia và New Zealand là những quốc gia có nền kinh tế phát triển đa dạng, đặc biệt trong các ngành nông nghiệp, thực phẩm, đồ uống và du lịch. Nghiên cứu này tập trung đánh giá và xếp hạng mức độ rủi ro thị trường của 10 ngành công nghiệp tại các quốc gia trên trong hai giai đoạn: khủng hoảng tài chính toàn cầu (2007-2009) và hậu khủng hoảng (2010-2016). Mức độ rủi ro được đo lường thông qua các phương pháp tham số và lịch sử dựa trên các chỉ số Value at Risk (VaR) và Conditional Value at Risk (CVaR). Ngoài ra, nghiên cứu còn mở rộng phân tích rủi ro tín dụng tại Việt Nam bằng mô hình Distance to Default (DD). Kết quả cho thấy các ngành tại Việt Nam có mức rủi ro thị trường cao hơn so với các quốc gia còn lại, đồng thời mức rủi ro đã giảm đáng kể trong giai đoạn hậu khủng hoảng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách và chiến lược phát triển kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh ngày càng gay gắt trong khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Basel II Accord: Khung quản lý rủi ro tài chính quốc tế phân loại rủi ro thành rủi ro thị trường, rủi ro tín dụng và rủi ro hoạt động, đồng thời đề xuất các phương pháp đo lường và yêu cầu vốn tối thiểu cho các ngân hàng.
  • Value at Risk (VaR): Phương pháp đo lường rủi ro thị trường phổ biến, ước tính mức lỗ tối đa có thể xảy ra trong một khoảng thời gian nhất định với mức độ tin cậy xác định. Ba phương pháp tính VaR chính gồm phương pháp lịch sử, mô phỏng Monte Carlo và phương pháp tham số (Variance-Covariance).
  • Conditional Value at Risk (CVaR): Phương pháp đo rủi ro mở rộng từ VaR, tập trung vào các tổn thất cực đoan vượt quá VaR, được chứng minh là thỏa mãn các tính chất "coherent" của một chỉ số rủi ro.
  • Distance to Default (DD): Mô hình dựa trên lý thuyết định giá quyền chọn của Merton, đo lường rủi ro tín dụng thông qua khoảng cách giữa giá trị tài sản doanh nghiệp và giá trị nợ phải trả, phản ánh xác suất vỡ nợ của doanh nghiệp.
  • Phân tích tương quan Spearman: Phương pháp kiểm định phi tham số dùng để đánh giá mức độ liên hệ giữa các bảng xếp hạng rủi ro trong các giai đoạn khác nhau hoặc giữa các loại rủi ro.

Các khái niệm chính bao gồm rủi ro thị trường, rủi ro tín dụng, VaR, CVaR, DD, và các ngành kinh tế theo chuẩn phân loại GICS.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu giá cổ phiếu hàng ngày của các công ty niêm yết tại Việt Nam (223 công ty), Malaysia (244 công ty), Australia (382 công ty) và New Zealand (225 công ty) trong giai đoạn 2007-2016, thu thập từ Bloomberg.
  • Phương pháp phân tích:
    • Tính toán VaR và CVaR ở mức độ tin cậy 95% cho 10 ngành công nghiệp theo chuẩn GICS, sử dụng cả phương pháp tham số (Variance-Covariance) và phương pháp lịch sử.
    • Đánh giá rủi ro tín dụng tại Việt Nam bằng mô hình Distance to Default dựa trên dữ liệu thị trường vốn và nợ của các doanh nghiệp.
    • So sánh mức độ rủi ro giữa các quốc gia và giữa các giai đoạn khủng hoảng và hậu khủng hoảng.
    • Kiểm định tương quan Spearman để xác định mối liên hệ giữa các bảng xếp hạng rủi ro thị trường và tín dụng.
  • Timeline nghiên cứu: Phân tích dữ liệu trong hai giai đoạn chính: Giai đoạn khủng hoảng tài chính toàn cầu (2007-2009) và giai đoạn hậu khủng hoảng (2010-2016).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ rủi ro thị trường theo VaR và CVaR trong giai đoạn khủng hoảng (2007-2009):

    • Các ngành tại Việt Nam có mức VaR và CVaR cao hơn đáng kể so với Malaysia, Australia và New Zealand.
    • Ngành Tài chính, Bất động sản và Công nghệ thông tin tại Việt Nam thuộc nhóm có rủi ro cao nhất, trong khi các ngành Tiện ích, Công nghiệp và Tiêu dùng thiết yếu có rủi ro thấp hơn.
    • Ở Malaysia, ngành Tài chính được đánh giá là rủi ro thấp, trái ngược với Việt Nam và các nước phát triển khác.
    • Mức rủi ro cực đoan (CVaR) cho thấy các ngành Tiện ích, Công nghệ thông tin và Tài chính tại Việt Nam chịu tổn thất lớn khi rủi ro xảy ra.

  2. Mức độ rủi ro thị trường trong giai đoạn hậu khủng hoảng (2010-2016):

    • Mức VaR và CVaR giảm đáng kể ở tất cả các quốc gia, phản ánh sự ổn định hơn của thị trường.
    • Ngành Công nghệ thông tin, Tiêu dùng thiết yếu và Tài chính tại Việt Nam được xếp vào nhóm rủi ro thấp.
    • Ngành Công nghiệp, Năng lượng và Tiêu dùng tùy ý tại Việt Nam vẫn duy trì mức rủi ro cao.
    • Các ngành Tiện ích, Tiêu dùng thiết yếu và Tài chính tại Malaysia, Australia và New Zealand tiếp tục được đánh giá là rủi ro thấp.

  3. Rủi ro tín dụng tại Việt Nam theo mô hình Distance to Default:

    • Ngành Công nghiệp, Năng lượng và Tiêu dùng tùy ý có mức rủi ro tín dụng cao nhất, tương ứng với mức độ rủi ro thị trường.
    • Ngành Tiện ích, Tài chính và Công nghệ thông tin có sự cải thiện rõ rệt về rủi ro tín dụng trong giai đoạn hậu khủng hoảng.
    • Mối liên hệ tích cực giữa rủi ro thị trường (VaR/CVaR) và rủi ro tín dụng (DD) được xác nhận qua kiểm định tương quan.

Thảo luận kết quả

  • Sự khác biệt về mức độ rủi ro giữa các quốc gia phản ánh sự khác biệt về cấu trúc kinh tế, mức độ phát triển thị trường tài chính và chính sách quản lý rủi ro.
  • Việt Nam, với nền kinh tế đang phát triển, có nhiều ngành chịu rủi ro cao hơn do thị trường còn non trẻ và biến động lớn.
  • Việc giảm mức rủi ro trong giai đoạn hậu khủng hoảng cho thấy hiệu quả của các biện pháp ổn định kinh tế và tài chính.
  • Ngành Tài chính tại Việt Nam cần được chú trọng hơn trong chính sách quản lý rủi ro, bởi đây là ngành có mức rủi ro cao và ảnh hưởng lớn đến toàn bộ nền kinh tế.
  • Mối liên hệ giữa rủi ro thị trường và tín dụng cung cấp cơ sở để phát triển các mô hình tích hợp, giúp nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tổng thể.
  • Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng xếp hạng VaR, CVaR và DD theo từng ngành và quốc gia, cũng như biểu đồ so sánh mức độ rủi ro giữa các giai đoạn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý và giám sát rủi ro ngành Tài chính tại Việt Nam

    • Động từ hành động: Xây dựng, áp dụng các tiêu chuẩn quản lý rủi ro nghiêm ngặt hơn.
    • Target metric: Giảm mức VaR và CVaR ngành Tài chính ít nhất 15% trong vòng 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, các tổ chức tài chính.

  2. Phát triển hệ thống cảnh báo sớm rủi ro thị trường và tín dụng tích hợp

    • Động từ hành động: Triển khai hệ thống phân tích dữ liệu lớn và mô hình dự báo rủi ro.
    • Target metric: Tăng độ chính xác dự báo rủi ro lên trên 85%.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, các tổ chức nghiên cứu kinh tế.

  3. Đẩy mạnh đào tạo và nâng cao năng lực quản lý rủi ro cho doanh nghiệp và nhà đầu tư

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về VaR, CVaR và DD.
    • Target metric: Ít nhất 70% doanh nghiệp lớn tham gia đào tạo trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Các trường đại học, viện nghiên cứu, hiệp hội doanh nghiệp.

  4. Khuyến khích đa dạng hóa ngành nghề và giảm phụ thuộc vào các ngành rủi ro cao

    • Động từ hành động: Xây dựng chính sách ưu đãi đầu tư vào các ngành rủi ro thấp và tiềm năng phát triển.
    • Target metric: Tăng tỷ trọng ngành Tiện ích, Công nghệ thông tin trong GDP lên 10% trong 5 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chính phủ, các cơ quan hoạch định chính sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế và tài chính

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích rủi ro ngành giúp xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế các biện pháp ổn định thị trường và quản lý rủi ro quốc gia.

  2. Các tổ chức tài chính và ngân hàng

    • Lợi ích: Hiểu rõ mức độ rủi ro thị trường và tín dụng để điều chỉnh danh mục đầu tư và quản lý vốn.
    • Use case: Áp dụng mô hình VaR, CVaR và DD trong quản trị rủi ro nội bộ.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư cá nhân

    • Lợi ích: Đánh giá rủi ro ngành nghề để đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả.
    • Use case: Lựa chọn ngành đầu tư có mức rủi ro phù hợp với khẩu vị rủi ro.

  4. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế phát triển và tài chính

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp luận và kết quả nghiên cứu để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển mô hình tích hợp rủi ro thị trường và tín dụng trong bối cảnh khu vực.

Câu hỏi thường gặp

  1. VaR và CVaR khác nhau như thế nào trong đo lường rủi ro?
    VaR ước tính mức lỗ tối đa trong một khoảng thời gian với mức độ tin cậy nhất định, còn CVaR đo lường tổn thất trung bình trong các trường hợp lỗ vượt quá VaR, giúp đánh giá rủi ro cực đoan tốt hơn.

  2. Tại sao ngành Tài chính ở Việt Nam lại có mức rủi ro cao hơn so với Malaysia?
    Do sự phát triển thị trường tài chính còn non trẻ, thiếu các biện pháp quản lý rủi ro hiệu quả và biến động kinh tế cao hơn, ngành Tài chính Việt Nam chịu rủi ro lớn hơn.

  3. Mô hình Distance to Default giúp đánh giá rủi ro tín dụng như thế nào?
    DD đo khoảng cách giữa giá trị tài sản doanh nghiệp và giá trị nợ, phản ánh xác suất vỡ nợ; giá trị DD thấp cho thấy rủi ro tín dụng cao.

  4. Tại sao cần phân tích rủi ro thị trường và tín dụng cùng lúc?
    Vì hai loại rủi ro này có mối liên hệ chặt chẽ, phân tích đồng thời giúp quản lý rủi ro tổng thể hiệu quả hơn và đưa ra các chiến lược phòng ngừa phù hợp.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro theo kết quả nghiên cứu?
    Doanh nghiệp nên đa dạng hóa ngành nghề, áp dụng các công cụ quản lý rủi ro hiện đại như VaR, CVaR, nâng cao năng lực quản trị và theo dõi sát sao biến động thị trường.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định mức độ rủi ro thị trường và tín dụng của các ngành tại Việt Nam, Malaysia, Australia và New Zealand trong giai đoạn 2007-2016, với Việt Nam có mức rủi ro cao hơn đáng kể.
  • Mức rủi ro thị trường và tín dụng đều giảm trong giai đoạn hậu khủng hoảng, phản ánh sự ổn định kinh tế và tài chính.
  • Ngành Tài chính tại Việt Nam là điểm nóng về rủi ro cần được chú trọng trong chính sách và quản lý.
  • Mối liên hệ tích cực giữa rủi ro thị trường và tín dụng mở ra hướng phát triển các mô hình quản lý rủi ro tích hợp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp quản lý rủi ro đề xuất, nâng cao năng lực quản trị và mở rộng nghiên cứu sang các quốc gia và ngành nghề khác.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực!