Quản Trị Thanh Khoản Tại Một Số Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Việt Nam

Thanh khoản trong ngân hàng không chỉ đơn thuần là có đủ tiền mặt. Nó còn bao gồm khả năng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt một cách nhanh chóng mà không bị thiệt hại đáng kể về giá trị. Theo Nguyễn Chí Linh, thanh khoản là thuật ngữ chỉ khả năng thanh toán của ngân hàng cũng như khả năng đáp ứng các nhu cầu như rút tiền, thanh toán, vay mới. Ngân hàng có thanh khoản tốt khi đáp ứng được các yêu cầu này một cách dễ dàng. Điều này đòi hỏi ngân hàng Việt Nam phải có một danh mục tài sản thanh khoản đa dạng và khả năng tiếp cận các nguồn vốn khác nhau.

Thanh khoản đóng vai trò then chốt trong hệ thống ngân hàng do tính chất đặc thù và hiệu ứng dây chuyền. Nếu một ngân hàng mất thanh khoản, nó có thể gây ra một làn sóng rút tiền ồ ạt, lan rộng sang các ngân hàng khác. Theo tài liệu nghiên cứu, cuộc khủng hoảng tâm lý bầy đàn và hiệu ứng “tác động lây nhiễm” luôn luôn xảy ra với hệ thống ngân hàng. Do vậy, quản trị thanh khoản tốt giúp duy trì niềm tin của người gửi tiền, đảm bảo hoạt động liên tục và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia phụ thuộc lớn vào thanh khoản của các ngân hàng thương mại cổ phần. Khi thanh khoản của hệ thống ngân hàng có vấn đề sẽ ảnh hưởng đến hệ thống tài chính của quốc gia, ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực trong xã hội từ thị trường chứng khoán đến thị trường bất động sản, thị trường lao động, ảnh hưởng đến tiền gửi của người dân… ảnh hưởng đến tình hình tín dụng cho nền kinh tế….

Các nguyên nhân chủ quan xuất phát từ bên trong ngân hàng, bao gồm quản lý dòng tiền yếu kém, cho vay quá mức so với nguồn vốn huy động, và đầu tư vào các tài sản kém thanh khoản. Theo nghiên cứu, RRTK gây ra do việc mất cân đối về kỳ hạn giữa huy động và cho vay, không tuân thủ nguyên tắc SDV. Một cách sử dụng vốn sai lầm là ngân hàng vay mượn quá nhiều các khoản tiền gửi ngắn hạn từ các cá nhân và định chế tài chính khác, sau đó chuyển hoá chúng thành những tài sản đầu tư dài hạn.

Các yếu tố khách quan bao gồm các cú sốc kinh tế vĩ mô, thay đổi trong chính sách tiền tệ của NHNN, và sự biến động của thị trường tài chính. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 là một ví dụ điển hình về cách các yếu tố bên ngoài có thể gây ra rủi ro thanh khoản nghiêm trọng cho các ngân hàng. Sự thay đổi về lãi suất, tỷ giá hối đoái cũng là yếu tố tác động đến vấn đề thanh khoản.

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của rủi ro thanh khoản là rất quan trọng. Một số dấu hiệu bao gồm sự gia tăng chi phí huy động vốn, sự suy giảm chất lượng tài sản, sự gia tăng các khoản nợ quá hạn và sự sụt giảm niềm tin của người gửi tiền. Các chỉ số thanh khoản như chỉ số thanh khoản ngắn hạn và dài hạn, tỉ lệ nguồn vốn sử dụng cũng giúp đánh giá và dự đoán rủi ro.

Mỗi ngân hàng cần xây dựng một mô hình quản trị thanh khoản phù hợp với quy mô, hoạt động và mức độ chấp nhận rủi ro của mình. Mô hình này nên bao gồm các chính sách, quy trình và công cụ để đo lường thanh khoản, giám sát rủi ro thanh khoản và thực hiện các hành động khắc phục khi cần thiết. Hoàn thiện mô hình quản trị thanh khoản nội bộ là một trong các giải pháp vi mô được đề xuất.

Kiểm tra căng thẳng là một công cụ quan trọng để đánh giá khả năng của ngân hàng đối phó với các cú sốc thanh khoản tiềm ẩn. Bằng cách mô phỏng các tình huống khắc nghiệt, ngân hàng có thể xác định các điểm yếu trong quản lý thanh khoản và thực hiện các biện pháp tăng cường khả năng chống chịu. Các ngân hàng cần xây dựng kịch bản kế hoạch vốn khẩn cấp.

Quản lý dòng tiền và nguồn vốn hiệu quả là rất quan trọng để đảm bảo rằng ngân hàng có đủ tiền mặt để đáp ứng các nghĩa vụ của mình. Điều này đòi hỏi ngân hàng phải dự báo chính xác các dòng tiền vào và ra, quản lý chặt chẽ các khoản phải thu và phải trả, và đa dạng hóa các nguồn vốn. Phát triển hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao tính thanh khoản của vốn chủ sở hữu và cơ cấu sản phẩm HĐV.

Dự trữ bắt buộc là một tỷ lệ phần trăm tiền gửi mà các ngân hàng phải giữ lại tại NHNN. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc có thể được sử dụng để điều chỉnh thanh khoản hệ thống và kiểm soát lạm phát. Việc thay đổi tỷ lệ dự trữ bắt buộc có thể có tác động lớn đến khả năng cho vay và thanh khoản của các ngân hàng.

Nghiệp vụ thị trường mở là việc NHNN mua bán chứng khoán chính phủ trên thị trường mở để điều chỉnh thanh khoản hệ thống. Khi NHNN mua chứng khoán, nó bơm tiền vào nền kinh tế, làm tăng thanh khoản. Ngược lại, khi NHNN bán chứng khoán, nó hút tiền ra khỏi nền kinh tế, làm giảm thanh khoản. Đây là một công cụ quản trị thanh khoản quan trọng.

Tái cấp vốn là việc NHNN cho các ngân hàng vay tiền để đáp ứng nhu cầu thanh khoản ngắn hạn. Cho vay qua đêm là một hình thức tái cấp vốn đặc biệt, trong đó các ngân hàng vay tiền từ NHNN qua đêm. Các công cụ này giúp các ngân hàng giải quyết các vấn đề thanh khoản tạm thời và duy trì hoạt động ổn định. Đề xuất mới cho việc tính toán và duy trì tỷ lệ dự trữ bắt buộc là một giải pháp.

Phân tích các chỉ số thanh khoản, như tỷ lệ tài sản thanh khoản trên tổng tài sản, tỷ lệ cho vay trên tiền gửi, và tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn, cho thấy nhiều ngân hàng vẫn còn phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn và có tỷ lệ cho vay trên tiền gửi cao. Điều này làm tăng khả năng rủi ro thanh khoản. Cần phải có các chỉ số đo lường trạng thái tiền mặt và chứng khoán thanh khoản.

Cơ chế quản lý vốn tại nhiều ngân hàng còn thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận, dẫn đến việc quản lý dòng tiền không hiệu quả. Các quy định của NHNN về quản trị thanh khoản, dù đã được cải thiện, vẫn còn một số hạn chế và chưa theo kịp với sự phát triển của thị trường. Các văn bản quy định quản lý thanh khoản của NHNN cần có sự thay đổi, đổi mới và cập nhật thường xuyên.

Trong những năm gần đây, các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam đã đạt được một số thành tựu trong việc cải thiện quản trị thanh khoản. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tồn tại cần khắc phục, bao gồm việc nâng cao năng lực dự báo thanh khoản, tăng cường kiểm tra căng thẳng và đa dạng hóa nguồn vốn. Cần có một bộ phận chuyên trách về quản trị thanh khoản.

Các ngân hàng cần hoàn thiện mô hình quản trị thanh khoản nội bộ bằng cách xây dựng các chính sách, quy trình và công cụ đo lường thanh khoản phù hợp. Cần xây dựng kịch bản kế hoạch vốn khẩn cấp, nâng cao tính thanh khoản của vốn chủ sở hữu và cơ cấu sản phẩm HĐV. Tự động các báo cáo phục vụ cho công tác quản trị thanh khoản.

NHNN cần nâng cao năng lực quản lý và giám sát bằng cách tăng cường hệ thống thông tin báo cáo, xây dựng luật về an toàn trong hoạt động ngân hàng, và xây dựng kịch bản đối phó khủng hoảng thanh khoản. Ổn định chính sách vĩ mô là yếu tố quan trọng để hỗ trợ các ngân hàng trong việc quản trị thanh khoản. Trao đổi thông tin giữa NHNN và các NHTM Cổ phần.

Cần có các đề xuất bổ sung trong quản trị thanh khoản, bao gồm cách tính và duy trì dự trữ bắt buộc, giới hạn tỷ lệ đầu tư giữa các ngân hàng, và quy định tỷ lệ nắm giữ trái phiếu chính phủ. Cần phân loại ngân hàng để có chính sách phù hợp với từng loại hình và quy mô, hỗ trợ QTTK và trao đổi thông tin giữa NHNN và các NHTM Cổ phần. Đề xuất cách tính để duy trì tài sản thanh khoản tối thiểu.