Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam, việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh tiểu học trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, giáo dục toán học cần hình thành và phát triển cho học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực toán học cốt lõi, trong đó năng lực tư duy và lập luận toán học giữ vai trò trung tâm. Tại trường Tiểu học Xuân Khanh, thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học đã được triển khai trong các năm học 2020-2023. Tuy nhiên, hiệu quả tổ chức và quản lý hoạt động này còn hạn chế, chưa tạo được sự chủ động và thu hút giáo viên tham gia tích cực.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học tại trường Tiểu học Xuân Khanh, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm học 2020-2023 tại trường Tiểu học Xuân Khanh, với đối tượng khảo sát gồm 42 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên nhà trường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực giảng dạy môn Toán, phát triển tư duy và lập luận toán học cho học sinh tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, dạy học phát triển năng lực và tư duy toán học. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:
Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực tư duy, lập luận toán học thông qua các hoạt động học tập tích cực, sáng tạo và tự chủ. Năng lực tư duy toán học được hiểu là quá trình phản ánh tích cực thế giới khách quan bằng các thao tác như so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, suy luận diễn dịch và quy nạp.
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học là sự tác động có tổ chức, có kế hoạch của cán bộ quản lý đến giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp giữa lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, giám sát và đánh giá kết quả.
Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tư duy, lập luận toán học, dạy học phát triển năng lực, quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá phát triển năng lực.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:
Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 42 khách thể khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên trường Tiểu học Xuân Khanh; tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo; các văn bản pháp luật liên quan; tài liệu khoa học trong và ngoài nước.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế các hoạt động dạy học và quản lý tại trường. Dữ liệu được xử lý bằng thống kê mô tả, phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn năm học 2020-2023, với khảo sát thực trạng trong năm học 2022-2023 và đề xuất biện pháp quản lý trong năm học tiếp theo.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học đạt khoảng 85% mức độ hiểu biết tốt, tuy nhiên chỉ có khoảng 60% giáo viên thực sự áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.
Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động dạy học còn thiếu chi tiết và chưa đồng bộ, chỉ khoảng 55% kế hoạch được xây dựng đầy đủ các nội dung về mục tiêu, phương pháp và đánh giá.
Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng chưa đồng đều, với khoảng 65% giáo viên sử dụng phương pháp gợi mở, vấn đáp và 40% áp dụng phương pháp hợp tác nhóm trong các tiết học Toán.
Kiểm tra, đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học còn hạn chế, chỉ khoảng 50% giáo viên xây dựng được các câu hỏi đánh giá phù hợp với năng lực học sinh, dẫn đến việc đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực thực tế.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự chỉ đạo chặt chẽ và giám sát thường xuyên của ban giám hiệu, cũng như hạn chế về năng lực chuyên môn và kinh nghiệm của một số giáo viên trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học phát triển năng lực. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa quản lý, đào tạo bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và bảng tổng hợp mức độ hoàn thiện kế hoạch quản lý dạy học theo từng khối lớp. Việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý sẽ góp phần cải thiện hiệu quả dạy học môn Toán, tạo điều kiện cho học sinh phát triển toàn diện năng lực tư duy và lập luận toán học.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về dạy học phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ, nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.
Xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học chi tiết, đồng bộ và khả thi: Ban giám hiệu phối hợp với tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch cụ thể theo từng học kỳ, đảm bảo các mục tiêu, phương pháp và công tác đánh giá được thực hiện nghiêm túc.
Đẩy mạnh áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp gợi mở, vấn đáp và hợp tác nhóm: Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường hoạt động tương tác trong lớp học nhằm phát triển tư duy và kỹ năng lập luận cho học sinh.
Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng bộ công cụ đánh giá đa dạng, bao gồm câu hỏi mở, bài tập thực hành và đánh giá quá trình học tập, nhằm phản ánh chính xác năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh.
Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-2 năm, với sự phối hợp chặt chẽ giữa ban giám hiệu, giáo viên và các bên liên quan nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại trường Tiểu học Xuân Khanh.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường tiểu học: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động dạy học phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học, từ đó xây dựng kế hoạch và giám sát hiệu quả.
Giáo viên môn Toán tiểu học: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh theo hướng đổi mới.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Toán: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học phát triển năng lực, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và hướng dẫn triển khai đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học là gì?
Quản lý hoạt động dạy học theo hướng này là quá trình tổ chức, chỉ đạo và giám sát các hoạt động giảng dạy nhằm phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh, đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả.Tại sao phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở tiểu học lại quan trọng?
Phát triển năng lực này giúp học sinh hình thành kỹ năng suy nghĩ logic, giải quyết vấn đề và lập luận có căn cứ, là nền tảng cho việc học các môn học khác và ứng dụng toán học trong đời sống.Những phương pháp dạy học nào phù hợp để phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học?
Các phương pháp như gợi mở - vấn đáp, dạy học hợp tác, phát hiện và giải quyết vấn đề, trực quan và thực hành luyện tập được đánh giá cao trong việc phát triển năng lực này.Làm thế nào để đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh?
Đánh giá cần đa dạng, bao gồm câu hỏi mở, bài tập thực hành, đánh giá quá trình học tập và khả năng trình bày, lập luận của học sinh, không chỉ dựa vào bài kiểm tra truyền thống.Các biện pháp quản lý nào giúp nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
Bao gồm bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và cải tiến công tác kiểm tra đánh giá, đồng thời tăng cường giám sát và hỗ trợ từ ban giám hiệu.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học tại trường Tiểu học Xuân Khanh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong lập kế hoạch và áp dụng phương pháp dạy học tích cực.
- Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của năng lực tư duy và lập luận toán học đạt mức cao nhưng chưa được chuyển hóa hiệu quả vào thực tiễn giảng dạy.
- Việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh còn chưa đa dạng và chưa phản ánh đúng năng lực thực tế.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực chuyên môn giáo viên, xây dựng kế hoạch quản lý đồng bộ, đổi mới phương pháp dạy học và cải tiến công tác đánh giá.
- Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các biện pháp trong giai đoạn 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh tiểu học.
Hành động ngay hôm nay để đổi mới quản lý và nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán tại trường Tiểu học Xuân Khanh, góp phần xây dựng nền giáo dục phát triển bền vững!