Nghiên Cứu Phương Pháp Xếp Hạng Chỉ Số An Toàn Giao Thông Đường Bộ Cấp Tỉnh Ở Việt Nam

• Tác giả: Vu Thi Huong Khue
• Người hướng dẫn: Assoc. Vu Hoai Nam
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi
• Chuyên ngành: Infrastructure Engineering
• Đề tài: Phương Pháp Xếp Hạng Chỉ Số An Toàn Giao Thông Đường Bộ Tỉnh Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: master’s thesis
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hanoi

• 1. CHAPTER 1: Goals and objectives
• 1.1. Findings and Research contributions
• 1.2. Vietnam road safety in the recent years
• 1.3. Road safety statistics
• 1.4. Current road safety ranking by Vietnamese Government
• 1.5. Literature Review on Road safety ranking methods
• 1.5.1. Analytic hierarchy process (AHP) method
• 1.5.2. Data Envelopment Analysis (DEA) method
• 1.5.3. Several studies by Vietnamese researchers
• 1.6. The requirements of the new method in the context of Vietnam
• 1.7. The selection of new road safety performance indicators for the model
• 1.7.1. The requirements of the proposal indicators
• 1.7.2. Type of indicators
• 1.7.3. The proposal indicators
• 1.8. Ranking Model Development
• 1.8.1. The method procedure
• 1.8.2. Traffic accident data source
• 1.8.3. Population data source
• 1.9. Results score ranking
• 1.9.1. The DEA as the reference method
• 1.9.2. Reasons of choosing DEA model
• 1.9.3. Results DEA score ranking
• 1.10. Comparison and Discussion
• 1.11. CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS
• 1.11.1. Recommendations and further studies

I. Phương pháp xếp hạng chỉ số an toàn giao thông

Nghiên cứu này đề xuất một phương pháp xếp hạng mới dựa trên lý thuyết kiểm soát quá trình thống kê. Phương pháp này nhằm cải thiện độ chính xác trong việc đánh giá chỉ số an toàn giao thông tại các tỉnh ở Việt Nam. Dữ liệu về tai nạn giao thông từ năm 2016 đến 2018 được thu thập và xử lý để làm đầu vào cho mô hình. Các chỉ số mới được đề xuất nhằm thay thế các chỉ số hiện tại, giúp phân loại hiệu quả hơn các tỉnh có thành tích tốt và kém về an toàn giao thông đường bộ.

1.1. Chỉ số an toàn giao thông mới

Các chỉ số mới được đề xuất trong nghiên cứu này không chỉ dựa trên số liệu tai nạn mà còn xem xét các yếu tố kinh tế-xã hội địa phương. Điều này giúp đánh giá toàn diện hơn về an toàn giao thông tỉnh tại Việt Nam. Các chỉ số bao gồm tỷ lệ tai nạn, số người chết và bị thương, được chuẩn hóa theo dân số và mật độ phương tiện giao thông.

1.2. Quy trình xếp hạng

Quy trình xếp hạng bao gồm việc thu thập dữ liệu, xử lý thống kê và áp dụng các nguyên tắc xếp hạng mới. Mô hình sử dụng phương pháp DEA (Data Envelopment Analysis) làm tham chiếu để so sánh và đánh giá hiệu quả. Kết quả xếp hạng được thể hiện qua biểu đồ và bản đồ phân bố an toàn giao thông trên toàn quốc.

II. Đánh giá hiện trạng an toàn giao thông tại Việt Nam

Hiện trạng an toàn giao thông Việt Nam được phân tích dựa trên số liệu từ năm 2016 đến 2018. Số lượng tai nạn giao thông có xu hướng giảm nhẹ, nhưng vẫn còn nhiều tỉnh có số người chết và bị thương cao. Các tỉnh như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội và Bình Dương liên tục nằm trong top những địa phương có số vụ tai nạn cao nhất.

2.1. Thống kê tai nạn giao thông

Dữ liệu từ Cục Cảnh sát Giao thông cho thấy, các tỉnh có dân số đông và mật độ phương tiện cao thường có số vụ tai nạn nhiều hơn. Tuy nhiên, việc đánh giá hiện tại của Chính phủ chưa xem xét các yếu tố này, dẫn đến sự thiếu công bằng trong xếp hạng an toàn giao thông.

2.2. Hạn chế của phương pháp hiện tại

Phương pháp đánh giá hiện tại chỉ dựa trên tỷ lệ gia tăng số vụ tai nạn, số người chết và bị thương mà không tính đến các yếu tố địa lý, kinh tế-xã hội. Điều này dẫn đến việc các tỉnh có dân số đông và mật độ giao thông cao luôn bị xếp hạng thấp, bất kể nỗ lực cải thiện an toàn giao thông.

III. Phương pháp đánh giá và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu đề xuất một phương pháp đánh giá giao thông mới, đơn giản và dễ áp dụng, phù hợp với trình độ thống kê hiện tại của các cán bộ địa phương. Phương pháp này không chỉ giúp xếp hạng chính xác hơn mà còn cung cấp cơ sở khoa học để xác định các điểm đen tai nạn giao thông.

3.1. So sánh với phương pháp DEA

Kết quả xếp hạng từ phương pháp đề xuất được so sánh với phương pháp DEA, một phương pháp được đánh giá cao trong việc xếp hạng hiệu quả. Sự tương đồng trong kết quả cho thấy tính khả thi và độ tin cậy của phương pháp mới.

3.2. Ứng dụng thực tiễn

Phương pháp này có thể được áp dụng để theo dõi xu hướng an toàn giao thông toàn quốc và đánh giá hiệu quả của các chính sách địa phương. Nó cũng giúp các nhà hoạch định chính sách xác định các khu vực cần ưu tiên cải thiện.

Tổng quan nghiên cứu

An toàn giao thông đường bộ là một vấn đề cấp thiết toàn cầu khi tai nạn giao thông hiện là nguyên nhân tử vong đứng thứ 9 trên thế giới, với khoảng 1,35 triệu người chết mỗi năm (WHO, 2018). Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do tai nạn giao thông cao, đạt 23,4 ca tử vong trên 100.000 dân, gây ra nhiều hệ lụy xã hội và kinh tế nghiêm trọng. Mặc dù Chính phủ đã áp dụng nhiều biện pháp như 5E (Kỹ thuật, Thi hành pháp luật, Giáo dục, Kinh tế và Hỗ trợ), việc đánh giá và xếp hạng an toàn giao thông cấp tỉnh vẫn còn nhiều hạn chế do sử dụng các chỉ số đơn giản, thiếu tính khoa học và chưa phản ánh đúng thực trạng.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là đề xuất một phương pháp xếp hạng mới cho chỉ số an toàn giao thông đường bộ cấp tỉnh tại Việt Nam, nhằm nâng cao độ chính xác và tính khách quan trong đánh giá. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu tai nạn giao thông của 63 tỉnh, thành phố trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý đánh giá đúng mức độ an toàn giao thông, từ đó xây dựng chính sách phù hợp để giảm thiểu tai nạn và tổn thất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Phân tích thống kê và phân phối chuẩn (Normal Distribution): Giả định số liệu tai nạn tuân theo phân phối chuẩn, cho phép sử dụng các phương pháp kiểm định thống kê để xác định mức độ an toàn của từng tỉnh.
• Chỉ số an toàn giao thông (Road Safety Indicators - RSI): Bao gồm các chỉ số như tần suất tai nạn, tỷ lệ tai nạn trên dân số, chỉ số thiệt hại tài sản tương đương (PDE), tỷ lệ tử vong và bị thương.
• Phương pháp phân tích hiệu quả dữ liệu (Data Envelopment Analysis - DEA): Được sử dụng làm phương pháp tham chiếu để so sánh và đánh giá hiệu quả an toàn giao thông giữa các tỉnh.
• Phương pháp kiểm soát quy trình thống kê (Statistical Process Control - SPC): Áp dụng để xác định các điểm "đen" (black spots) về an toàn giao thông dựa trên giá trị z-score của các chỉ số mới đề xuất.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu tai nạn giao thông được thu thập từ Cục Cảnh sát Giao thông - Bộ Công an, bao gồm số vụ tai nạn, số người chết và bị thương của 63 tỉnh, thành phố giai đoạn 2016-2018. Dữ liệu dân số lấy từ Bộ Tài nguyên và Môi trường.
• Phương pháp phân tích: Tính toán các chỉ số mới R1 (tỷ lệ tổng số người chết và bị thương trên dân số) và R2 (tỷ lệ tổng số vụ tai nạn trên dân số). Sử dụng phân phối chuẩn để chuẩn hóa dữ liệu và tính z-score nhằm phân loại mức độ an toàn giao thông của từng tỉnh.
• Cỡ mẫu: 63 tỉnh, thành phố trên toàn quốc.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong giai đoạn 2016-2018, phân tích và đánh giá trong năm 2021.
• Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp thống kê kết hợp với phân phối chuẩn giúp đánh giá khách quan, có cơ sở khoa học và dễ áp dụng trong điều kiện dữ liệu hiện tại của Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Số liệu tai nạn có xu hướng giảm nhẹ: Từ 2016 đến 2018, số vụ tai nạn, số người chết và bị thương có xu hướng giảm nhẹ, tuy nhiên vẫn còn nhiều tỉnh có chỉ số cao vượt mức trung bình.
2. Phân bố không đồng đều giữa các tỉnh: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội và Bình Dương liên tục nằm trong nhóm có số vụ tai nạn và thiệt hại cao nhất, trong khi các tỉnh vùng sâu vùng xa có chỉ số thấp hơn nhiều.
3. Chỉ số R1 và R2 giúp phân loại chính xác hơn: Khi sử dụng R1 và R2 chuẩn hóa theo dân số, các thành phố lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh được xếp vào nhóm an toàn hơn so với đánh giá dựa trên số liệu tuyệt đối, trong khi một số tỉnh như Bình Dương, Vũng Tàu lại được xác định là điểm đen về an toàn giao thông.
4. Phương pháp mới có độ tin cậy thống kê cao: Việc áp dụng ngưỡng z-score ±1.96 cho phép xác định các tỉnh có mức độ an toàn giao thông khác biệt có ý nghĩa thống kê ở mức 95%, giúp loại bỏ sự chủ quan trong đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phương pháp sử dụng chỉ số R1 và R2 chuẩn hóa theo dân số và áp dụng phân phối chuẩn để tính z-score giúp khắc phục các hạn chế của phương pháp xếp hạng hiện hành, vốn chỉ dựa trên số liệu tuyệt đối và tỷ lệ tăng trưởng đơn giản. Việc này giúp đánh giá công bằng hơn giữa các tỉnh có quy mô dân số và mật độ giao thông khác nhau. So với các nghiên cứu trước đây sử dụng AHP hay DEA, phương pháp này đơn giản hơn, dễ áp dụng và có cơ sở thống kê vững chắc. Biểu đồ phân phối z-score và bản đồ phân bố mức độ an toàn giao thông theo tỉnh có thể minh họa rõ ràng sự phân bố các điểm đen và vùng an toàn, hỗ trợ trực quan cho công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng rộng rãi phương pháp xếp hạng mới: Các cơ quan quản lý giao thông nên sử dụng chỉ số R1, R2 và phương pháp phân phối chuẩn để đánh giá và xếp hạng an toàn giao thông cấp tỉnh, nhằm nâng cao tính khách quan và chính xác.
2. Tăng cường thu thập và đồng bộ dữ liệu: Cần cải thiện chất lượng và tính nhất quán của dữ liệu tai nạn giao thông giữa các bộ ngành để đảm bảo độ tin cậy của các chỉ số đánh giá.
3. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm: Dựa trên kết quả phân loại mức độ an toàn, thiết lập hệ thống cảnh báo sớm cho các tỉnh thuộc nhóm "điểm đen" để triển khai các biện pháp can thiệp kịp thời.
4. Đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo về phương pháp phân tích dữ liệu và áp dụng mô hình xếp hạng mới cho cán bộ quản lý giao thông các tỉnh, đảm bảo việc áp dụng hiệu quả và bền vững.
5. Thời gian thực hiện: Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục cập nhật và hoàn thiện mô hình dựa trên dữ liệu mới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý giao thông và an toàn đường bộ: Giúp xây dựng chính sách, đánh giá hiệu quả các chương trình an toàn giao thông cấp tỉnh.
2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực giao thông vận tải: Cung cấp phương pháp luận mới, dữ liệu thực tiễn và cơ sở lý thuyết để phát triển nghiên cứu sâu hơn.
3. Các tổ chức quốc tế và phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực an toàn giao thông: Hỗ trợ đánh giá và so sánh mức độ an toàn giao thông giữa các vùng miền, quốc gia.
4. Cán bộ quản lý địa phương và chuyên viên kỹ thuật: Hướng dẫn áp dụng công cụ đánh giá, phân tích dữ liệu để cải thiện công tác quản lý và giảm thiểu tai nạn giao thông.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp xếp hạng mới có ưu điểm gì so với phương pháp hiện tại?
   Phương pháp mới sử dụng chỉ số chuẩn hóa theo dân số và phân phối chuẩn giúp đánh giá công bằng hơn giữa các tỉnh có quy mô khác nhau, đồng thời có cơ sở thống kê vững chắc, giảm thiểu sai lệch do dữ liệu tuyệt đối.

2. Dữ liệu sử dụng trong nghiên cứu có đáng tin cậy không?
   Dữ liệu được thu thập từ Cục Cảnh sát Giao thông và Bộ Tài nguyên Môi trường, tuân thủ các quy định thống kê quốc gia, tuy nhiên vẫn cần cải thiện tính đồng bộ và cập nhật thường xuyên.

3. Phương pháp này có thể áp dụng cho các quốc gia khác không?
   Có thể áp dụng cho các quốc gia có dữ liệu tương tự và điều kiện giao thông gần giống, tuy nhiên cần điều chỉnh các chỉ số và trọng số phù hợp với đặc thù địa phương.

4. Làm thế nào để xác định một tỉnh là "điểm đen" an toàn giao thông?
   Dựa vào giá trị z-score của các chỉ số R1 hoặc R2 vượt ngưỡng 1.96 (mức ý nghĩa 95%), tỉnh đó được xem là có mức độ tai nạn cao bất thường, cần được ưu tiên xử lý.

5. Phương pháp có yêu cầu kỹ thuật phức tạp không?
   Phương pháp sử dụng các phép tính thống kê cơ bản và phân phối chuẩn, dễ thực hiện với phần mềm thống kê phổ biến, phù hợp với năng lực hiện tại của các cơ quan địa phương.

Kết luận

• Đã chứng minh được hạn chế của phương pháp xếp hạng an toàn giao thông hiện hành tại Việt Nam, đặc biệt là sự thiếu công bằng và thiếu cơ sở khoa học.
• Đề xuất các chỉ số mới R1 và R2 chuẩn hóa theo dân số, giúp đánh giá chính xác hơn mức độ an toàn giao thông cấp tỉnh.
• Áp dụng phân phối chuẩn và kiểm định thống kê để phân loại các tỉnh thành nhóm an toàn, cảnh báo và điểm đen với độ tin cậy 95%.
• Phương pháp mới đơn giản, dễ áp dụng, phù hợp với điều kiện dữ liệu và nguồn lực hiện tại của Việt Nam.
• Khuyến nghị triển khai áp dụng rộng rãi trong 1-2 năm tới, đồng thời nâng cao chất lượng dữ liệu và năng lực cán bộ quản lý để nâng cao hiệu quả công tác an toàn giao thông.

Hành động tiếp theo là phối hợp với các cơ quan liên quan để triển khai thử nghiệm phương pháp trên quy mô tỉnh, đồng thời tổ chức đào tạo và hoàn thiện mô hình dựa trên phản hồi thực tế.