## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm. Theo báo cáo khảo sát tại ba trường THPT ở Hà Nội, chỉ khoảng 10% giáo viên thường xuyên áp dụng dạy học phát triển năng lực (PTNL), trong khi 70% giáo viên thực hiện nhưng chưa thường xuyên. Học sinh phổ thông hiện nay có khả năng giải các bài tập hóa học định tính, định lượng nhưng gặp khó khăn khi áp dụng kiến thức vào tình huống thực tiễn. Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc sử dụng bài tập hóa học thực tiễn phần Nitrogen trong chương trình Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học (NLTHTGTN) cho học sinh THPT.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và tuyển chọn hệ thống bài tập hóa học thực tiễn (BTHHTT) phần hợp chất vô cơ của Nitrogen, thiết kế công cụ đánh giá năng lực, đồng thời đề xuất biện pháp sử dụng bài tập này kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực để phát triển NLTHTGTN cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm điều tra và thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT Hữu Nghị T78, THPT Hai Bà Trưng và THPT Thạch Thất, Hà Nội trong năm 2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học hóa học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời phát triển năng lực đặc thù của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết năng lực học sinh**: Năng lực được định nghĩa là khả năng huy động kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cá nhân để thực hiện thành công các hoạt động trong điều kiện cụ thể. NLTHTGTN dưới góc độ hóa học là năng lực đặc thù giúp học sinh quan sát, thu thập, phân tích, xử lý thông tin và giải thích các hiện tượng tự nhiên dựa trên kiến thức hóa học.

- **Mô hình dạy học tích cực**: Bao gồm phương pháp dạy học dự án (Project Based Learning) và dạy học khám phá (Discovery Learning). Dạy học dự án giúp học sinh thực hiện nhiệm vụ phức hợp gắn với thực tiễn, phát triển kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. Dạy học khám phá khuyến khích học sinh tự tìm tòi, phát hiện kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

- **Khái niệm bài tập hóa học thực tiễn (BTHHTT)**: Là các bài tập gắn liền với thực tiễn, yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức, kỹ năng hóa học kết hợp kinh nghiệm và kỹ năng sống để giải quyết các vấn đề thực tế.

- **Cấu trúc năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học**: Bao gồm các thành phần như đề xuất vấn đề, phân tích vấn đề, lập kế hoạch thực hiện, thu thập và xử lý dữ liệu, trình bày báo cáo và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát 20 giáo viên bộ môn Hóa học và 256 học sinh lớp 11 tại ba trường THPT ở Hà Nội; tài liệu giáo dục phổ thông và các nghiên cứu khoa học liên quan.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, kết hợp quan sát, phỏng vấn và phân tích tài liệu. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để đánh giá hiệu quả của hệ thống bài tập và phương pháp dạy học tích cực.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế bài tập và công cụ đánh giá, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng dạy học phát triển năng lực**: 100% giáo viên đã tiếp cận hoặc triển khai dạy học PTNL, nhưng chỉ 10% thường xuyên áp dụng. Khoảng 70% giáo viên thực hiện nhưng chưa đều đặn, 5% chưa biết cách triển khai, 10% đang nghiên cứu để đổi mới phương pháp.

- **Mức độ quan tâm đến năng lực đặc thù**: Chỉ 5% giáo viên thường xuyên quan tâm phát triển NLTHTGTN dưới góc độ hóa học cho học sinh, 45% ở mức độ thỉnh thoảng, 5% chưa bao giờ quan tâm.

- **Sử dụng phương pháp dạy học tích cực**: 90% giáo viên thường xuyên sử dụng bài tập hóa học, nhưng chỉ 30% thường xuyên áp dụng phương pháp giải quyết vấn đề; các phương pháp như dạy học dự án, trải nghiệm, thực hành, khám phá được sử dụng rất hạn chế.

- **Khó khăn trong áp dụng phương pháp tích cực**: 60% giáo viên chưa dạy học phát triển NLTHTGTN, 90% chưa thành thục kỹ thuật dạy học tích cực, thiếu thời gian, cơ sở vật chất và công cụ đánh giá phù hợp.

- **Nhu cầu và mức độ chủ động của học sinh**: Chỉ 24% học sinh thường xuyên đặt câu hỏi, 51% tự đánh giá khả năng tìm hiểu, giải thích các hiện tượng tự nhiên bằng kiến thức hóa học là chưa tốt, 6% không có khả năng này.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển năng lực cho học sinh, đặc biệt là năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học, nhưng việc triển khai còn hạn chế do thiếu kỹ năng, công cụ và điều kiện thực tế. Học sinh chưa phát huy được tính chủ động và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phản ánh qua tỷ lệ thấp học sinh thường xuyên đặt câu hỏi và tự đánh giá năng lực.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng về khó khăn trong áp dụng phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực đặc thù. Việc sử dụng bài tập hóa học thực tiễn phần Nitrogen được đánh giá là một giải pháp hiệu quả để kết nối kiến thức với thực tế, kích thích tư duy sáng tạo và phát triển năng lực cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, mức độ quan tâm đến năng lực đặc thù, cũng như biểu đồ đánh giá năng lực của học sinh, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đổi mới.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và phổ biến hệ thống bài tập hóa học thực tiễn phần Nitrogen**: Thiết kế bài tập gắn liền với thực tế, phù hợp với mục tiêu phát triển NLTHTGTN, hoàn thiện trong vòng 6 tháng, do các chuyên gia và giáo viên bộ môn phối hợp thực hiện.

- **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên**: Đào tạo kỹ thuật dạy học tích cực, sử dụng bài tập thực tiễn và công cụ đánh giá năng lực, triển khai định kỳ hàng năm tại các trường THPT.

- **Áp dụng phương pháp dạy học dự án và khám phá kết hợp bài tập thực tiễn**: Khuyến khích giáo viên tích hợp các phương pháp này trong giảng dạy phần Nitrogen, nhằm tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh, thực hiện trong năm học tiếp theo.

- **Phát triển công cụ đánh giá năng lực toàn diện**: Sử dụng phiếu đánh giá theo tiêu chí cụ thể, kết hợp quan sát, phỏng vấn và kiểm tra viết để đánh giá chính xác năng lực học sinh, áp dụng trong các kỳ kiểm tra định kỳ.

- **Tăng cường điều kiện cơ sở vật chất và hỗ trợ kỹ thuật**: Đầu tư trang thiết bị thí nghiệm, phòng học hiện đại để tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và bài tập thực tiễn, kế hoạch thực hiện trong 2 năm tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Hóa học THPT**: Nắm bắt phương pháp và công cụ dạy học tích cực, áp dụng bài tập thực tiễn để phát triển năng lực học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

- **Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực.

- **Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Sư phạm Hóa học**: Là tài liệu tham khảo quý giá về thiết kế bài tập thực tiễn, phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực trong giáo dục hóa học.

- **Các tổ chức, trung tâm đào tạo giáo viên**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp giảng dạy cho giáo viên.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Bài tập hóa học thực tiễn là gì?**  
Bài tập hóa học thực tiễn là các bài tập gắn liền với các tình huống thực tế, yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng hóa học để giải quyết vấn đề trong đời sống và sản xuất.

2. **Tại sao cần phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học?**  
Năng lực này giúp học sinh hiểu sâu sắc các hiện tượng tự nhiên, vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn, từ đó phát triển tư duy phản biện và sáng tạo.

3. **Phương pháp dạy học dự án có ưu điểm gì trong dạy học hóa học?**  
Phương pháp này giúp học sinh tự chủ trong học tập, phát triển kỹ năng làm việc nhóm, giải quyết vấn đề thực tiễn và tạo ra sản phẩm cụ thể, tăng hứng thú học tập.

4. **Làm thế nào để đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của học sinh?**  
Có thể sử dụng kết hợp các công cụ như phiếu đánh giá theo tiêu chí, quan sát, phỏng vấn, sản phẩm học tập và kiểm tra viết để đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

5. **Khó khăn chính khi áp dụng bài tập thực tiễn và phương pháp tích cực là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu kỹ năng và kinh nghiệm của giáo viên, hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất, công cụ đánh giá và sự chủ động của học sinh còn thấp.

## Kết luận

- Luận văn đã xây dựng hệ thống bài tập hóa học thực tiễn phần Nitrogen phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học cho học sinh THPT.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên và học sinh còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực đặc thù.  
- Đề xuất các biện pháp thiết thực như tập huấn giáo viên, áp dụng phương pháp dự án và khám phá, phát triển công cụ đánh giá năng lực.  
- Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập và phương pháp dạy học tích cực trong nâng cao năng lực học sinh.  
- Khuyến nghị triển khai rộng rãi trong các trường THPT và tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các chủ đề hóa học khác.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai tập huấn giáo viên và áp dụng hệ thống bài tập trong năm học tới; theo dõi, đánh giá và điều chỉnh để nâng cao hiệu quả dạy học.  
**Kêu gọi:** Các nhà giáo dục, quản lý và nghiên cứu tiếp tục quan tâm, đầu tư và phát triển phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hóa học phổ thông.