Tổng quan nghiên cứu
Đọc hiểu là một trong bốn kỹ năng ngôn ngữ cơ bản mà người học tiếng Anh như ngoại ngữ (EFL) cần thành thạo. Theo ước tính, việc thiếu vốn từ vựng rộng, thiếu động lực học tập và không hiểu biết về tổ chức văn bản là những nguyên nhân chính gây khó khăn cho sinh viên trong quá trình đọc hiểu. Tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế, việc áp dụng Phân tích diễn ngôn (Discourse Analysis - DA) vào giảng dạy kỹ năng đọc hiểu còn khá mới mẻ và chưa được phổ biến rộng rãi. Mục tiêu nghiên cứu nhằm điều tra nhận thức của giáo viên về việc áp dụng DA trong dạy đọc hiểu cũng như thực tế thực hành của họ tại trường. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2018 với sự tham gia của 30 giáo viên và 100 sinh viên đang học các lớp đọc hiểu tiếng Anh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức giáo viên tích hợp kiến thức DA vào giảng dạy, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học và cải thiện kỹ năng đọc hiểu của sinh viên.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về Phân tích diễn ngôn, tập trung vào ba khái niệm chính:
- Tính kết nối (Cohesion): Các mối quan hệ ngữ pháp và từ vựng giữa các phần trong văn bản, bao gồm tham chiếu, thay thế, lược bỏ và liên kết từ vựng.
- Tính mạch lạc (Coherence): Sự liên kết ý nghĩa giữa các phần của văn bản dựa trên kiến thức nền và mục đích giao tiếp, giúp người đọc hiểu được thông điệp tổng thể.
- Cấu trúc diễn ngôn (Discourse Structure) và Thể loại (Genre): Các mẫu cấu trúc ngữ nghĩa và kiểu văn bản giúp tổ chức thông tin một cách logic, hỗ trợ người đọc dự đoán và hiểu nội dung.
Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các lý thuyết về quá trình đọc hiểu gồm ba mô hình: bottom-up (xử lý từ đơn vị nhỏ đến lớn), top-down (dựa trên kiến thức nền) và interactive (kết hợp cả hai). Các chiến lược đọc như skimming, scanning cũng được xem xét trong bối cảnh áp dụng DA.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp cả định lượng và định tính nhằm tăng tính chính xác và sâu sắc của dữ liệu.
- Nguồn dữ liệu:
- 30 giáo viên đang giảng dạy đọc hiểu tại các khoa tiếng Anh và tiếng Anh chuyên ngành của Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế.
- 100 sinh viên các khóa đang học các lớp đọc hiểu do các giáo viên trên giảng dạy.
- Phương pháp thu thập dữ liệu:
- Bảng hỏi dành cho giáo viên và sinh viên nhằm thu thập nhận thức, khó khăn và thực tế áp dụng DA.
- Phỏng vấn sâu 5 giáo viên để khai thác thông tin chi tiết về quan điểm và thực hành.
- Quan sát 5 tiết học đọc hiểu để ghi nhận cách thức áp dụng DA trong thực tế giảng dạy.
- Phân tích dữ liệu:
- Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Excel, trình bày dưới dạng bảng và biểu đồ.
- Dữ liệu định tính từ phỏng vấn và quan sát được phân tích theo chủ đề, kết hợp đối chiếu với kết quả định lượng để tăng tính xác thực.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức của giáo viên về DA:
- 70% giáo viên có hiểu biết khá tốt về các khái niệm cơ bản của DA như tính kết nối, mạch lạc và cấu trúc diễn ngôn.
- Khoảng 50% giáo viên đồng ý rằng DA giúp học sinh hiểu được mối quan hệ giữa các câu trong văn bản, nâng cao khả năng đọc hiểu.
- Tuy nhiên, có khoảng 20% giáo viên còn nhầm lẫn về vai trò của ngữ cảnh trong DA.
Thực tế áp dụng DA trong giảng dạy:
- Chỉ khoảng 20% giáo viên thường xuyên sử dụng các chiến lược DA trong lớp học đọc hiểu.
- 67% giáo viên và 56% sinh viên cho biết từ vựng hạn chế là khó khăn lớn nhất trong quá trình đọc hiểu.
- Các hoạt động DA như phân tích cấu trúc văn bản, nhận diện thể loại, và sử dụng các thiết bị liên kết được áp dụng không đều và còn hạn chế do thời gian và tài liệu phù hợp.
Khó khăn trong áp dụng DA:
- Thời gian giảng dạy hạn chế khiến giáo viên khó triển khai đầy đủ các hoạt động DA.
- Sự khác biệt về trình độ tiếng Anh của sinh viên gây khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp và tài liệu phù hợp.
- Thiếu tài liệu giảng dạy có tích hợp DA và sự quen thuộc với các phương pháp truyền thống cũng là rào cản lớn.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy giáo viên tại Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế có nhận thức tích cực về vai trò của DA trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy DA giúp người học hiểu sâu sắc hơn về cấu trúc và ý nghĩa văn bản. Tuy nhiên, việc áp dụng DA còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan như thời gian, tài liệu và trình độ học sinh. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc tích hợp DA vào giảng dạy tiếng Anh tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn đầu và cần được hỗ trợ nhiều hơn về mặt đào tạo và phát triển tài liệu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng DA, bảng thống kê các khó khăn và biểu đồ so sánh nhận thức giữa giáo viên và sinh viên để minh họa rõ nét hơn.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo chuyên môn cho giáo viên:
- Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về DA và cách áp dụng vào giảng dạy đọc hiểu.
- Mục tiêu: 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
- Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và phòng đào tạo.
Phát triển và cung cấp tài liệu giảng dạy tích hợp DA:
- Biên soạn giáo trình và tài liệu tham khảo có nội dung DA phù hợp với trình độ sinh viên.
- Mục tiêu: Hoàn thành bộ tài liệu trong 18 tháng.
- Chủ thể thực hiện: Bộ môn tiếng Anh và nhóm biên soạn giáo trình.
Áp dụng phương pháp giảng dạy linh hoạt, kết hợp DA với các kỹ thuật đọc khác:
- Khuyến khích giáo viên sử dụng các hoạt động nhóm, thảo luận và phân tích văn bản dựa trên DA.
- Mục tiêu: Tăng tỷ lệ áp dụng DA trong lớp học lên 50% trong 1 năm.
- Chủ thể thực hiện: Giáo viên và tổ chuyên môn.
Hỗ trợ sinh viên nâng cao vốn từ vựng và kỹ năng đọc:
- Tổ chức các lớp học bổ trợ từ vựng và chiến lược đọc kết hợp DA.
- Mục tiêu: Giảm 30% số sinh viên gặp khó khăn về từ vựng trong 1 học kỳ.
- Chủ thể thực hiện: Trung tâm ngoại ngữ và các khoa liên quan.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh tại các trường đại học:
- Lợi ích: Nắm bắt kiến thức về DA và cách áp dụng vào giảng dạy đọc hiểu, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- Use case: Thiết kế bài giảng, lựa chọn tài liệu phù hợp.
Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh:
- Lợi ích: Hiểu rõ về DA và các phương pháp giảng dạy hiện đại, chuẩn bị tốt cho nghề nghiệp tương lai.
- Use case: Tham khảo để làm luận văn, nghiên cứu chuyên sâu.
Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo:
- Lợi ích: Đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách đào tạo, phát triển chương trình giảng dạy.
- Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo giáo viên, cải tiến chương trình học.
Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ và giáo dục:
- Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về việc áp dụng DA trong môi trường EFL tại Việt Nam.
- Use case: So sánh, phát triển nghiên cứu tiếp theo về DA và dạy học ngôn ngữ.
Câu hỏi thường gặp
Phân tích diễn ngôn (DA) là gì và tại sao nó quan trọng trong dạy đọc hiểu?
DA là nghiên cứu về cách sử dụng ngôn ngữ trong ngữ cảnh xã hội và văn bản. Nó giúp người học hiểu cấu trúc, mối liên hệ giữa các phần trong văn bản, từ đó nâng cao khả năng đọc hiểu. Ví dụ, nhận biết các thiết bị liên kết giúp sinh viên hiểu mạch lạc của đoạn văn.Giáo viên có thể áp dụng DA vào lớp học đọc hiểu như thế nào?
Giáo viên có thể hướng dẫn sinh viên phân tích cấu trúc văn bản, nhận diện thể loại, sử dụng các thiết bị kết nối câu và đoạn, đồng thời kết hợp các chiến lược đọc như skimming và scanning để tăng hiệu quả. Quan sát lớp học cho thấy các hoạt động nhóm và thảo luận là phương pháp hiệu quả.Khó khăn phổ biến khi áp dụng DA trong giảng dạy là gì?
Thời gian hạn chế, sự khác biệt trình độ của sinh viên, thiếu tài liệu phù hợp và thói quen sử dụng phương pháp truyền thống là những rào cản chính. Ví dụ, nhiều giáo viên cho biết họ không có đủ thời gian để triển khai đầy đủ các hoạt động DA trong tiết học.Làm thế nào để nâng cao nhận thức và kỹ năng áp dụng DA cho giáo viên?
Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm và phát triển tài liệu giảng dạy tích hợp DA là các giải pháp hiệu quả. Một số trường đại học đã áp dụng thành công mô hình này trong vòng 1 năm qua.DA có phù hợp với tất cả trình độ sinh viên không?
DA có thể được điều chỉnh phù hợp với trình độ khác nhau bằng cách lựa chọn nội dung và phương pháp giảng dạy thích hợp. Ví dụ, với sinh viên trình độ thấp, giáo viên có thể tập trung vào các khái niệm cơ bản như nhận diện thể loại và các thiết bị liên kết đơn giản.
Kết luận
- Giáo viên tại Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế có nhận thức tích cực về vai trò của Phân tích diễn ngôn trong dạy đọc hiểu.
- Việc áp dụng DA trong giảng dạy còn hạn chế do nhiều khó khăn về thời gian, tài liệu và trình độ sinh viên.
- Nghiên cứu đã chỉ ra các chiến lược và hoạt động DA được sử dụng phổ biến trong lớp học, đồng thời xác định các rào cản cần khắc phục.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên và cải thiện hiệu quả giảng dạy đọc hiểu thông qua DA.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, phát triển tài liệu và đánh giá hiệu quả áp dụng DA trong thực tế giảng dạy.
Hành động kêu gọi: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các chương trình đào tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy để tận dụng tối đa lợi ích của Phân tích diễn ngôn trong nâng cao kỹ năng đọc hiểu cho sinh viên.