Nghiên Cứu Điều Tra Số Trên Thiết Bị Di Động Thông Minh

Mobile Forensics không chỉ đơn thuần là việc khôi phục dữ liệu đã xóa. Nó bao gồm một loạt các quy trình và kỹ thuật, từ việc xác định loại thiết bị và hệ điều hành, đến việc vượt qua các biện pháp bảo mật và trích xuất dữ liệu. Dữ liệu có thể bao gồm nhật ký cuộc gọi, tin nhắn văn bản, email, ảnh, video, dữ liệu ứng dụng, vị trí địa lý và nhiều thông tin khác. Phạm vi của điều tra số di động ngày càng mở rộng khi các thiết bị di động trở nên phức tạp hơn và lưu trữ lượng dữ liệu cá nhân và kinh doanh lớn hơn. Công việc này đòi hỏi chuyên gia có kiến thức sâu rộng về các hệ điều hành di động (Android, iOS), hệ thống tập tin, giao thức mạng và các công cụ pháp lý chuyên dụng. Các công cụ điều tra số di động ngày nay liên tục được cập nhật để theo kịp sự phát triển của công nghệ di động.

Trong tố tụng hình sự và dân sự, bằng chứng thu thập được từ điều tra số di động có thể là yếu tố then chốt để xác định sự thật. Ví dụ, tin nhắn văn bản hoặc email có thể cung cấp bằng chứng về động cơ, kế hoạch hoặc hành vi phạm tội. Dữ liệu vị trí có thể chứng minh sự hiện diện của một người tại một địa điểm cụ thể vào một thời điểm cụ thể. Phân tích ứng dụng di động có thể tiết lộ thông tin về hoạt động của người dùng, giao tiếp và các giao dịch tài chính. Để bằng chứng này có giá trị trước tòa, quá trình thu thập và phân tích phải tuân thủ các quy trình nghiêm ngặt để đảm bảo tính toàn vẹn và xác thực của dữ liệu. Các chuyên gia phải có khả năng chứng minh rằng bằng chứng không bị giả mạo, thay đổi hoặc bị ô nhiễm trong quá trình điều tra.

Mã hóa là một trong những thách thức lớn nhất trong điều tra số di động. Nhiều thiết bị di động hiện nay được trang bị các tính năng mã hóa mạnh mẽ, bảo vệ dữ liệu khỏi truy cập trái phép. Các nhà điều tra phải tìm cách vượt qua các biện pháp mã hóa này để truy cập vào dữ liệu cần thiết. Điều này có thể bao gồm việc sử dụng các kỹ thuật bẻ khóa mật khẩu, khai thác các lỗ hổng bảo mật hoặc sử dụng các công cụ chuyên dụng để giải mã dữ liệu. Tuy nhiên, việc vượt qua các biện pháp bảo mật này phải được thực hiện một cách hợp pháp và tuân thủ các quy định về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu. Ví dụ, việc sử dụng các công cụ bẻ khóa mật khẩu có thể yêu cầu lệnh của tòa án.

Sự đa dạng của hệ điều hành và ứng dụng di động tạo ra một thách thức đáng kể cho các nhà điều tra. Mỗi hệ điều hành (Android, iOS) có cấu trúc tập tin, giao thức và API riêng, đòi hỏi các nhà điều tra phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng về từng hệ điều hành. Tương tự, mỗi ứng dụng di động lưu trữ dữ liệu theo một cách riêng, và các nhà điều tra phải hiểu cách ứng dụng hoạt động để có thể trích xuất và phân tích dữ liệu một cách hiệu quả. Điều này đòi hỏi các nhà điều tra phải liên tục cập nhật kiến thức và kỹ năng của mình để theo kịp sự phát triển của công nghệ ứng dụng di động. Phân tích ứng dụng di động là một lĩnh vực chuyên biệt, đòi hỏi sự hiểu biết về kỹ thuật đảo ngược, phân tích mã và các kỹ thuật điều tra số khác.

Dữ liệu trên thiết bị di động có thể thay đổi hoặc bị xóa rất nhanh chóng, đặc biệt là dữ liệu trong bộ nhớ tạm thời (RAM). Điều này có nghĩa là các nhà điều tra phải hành động nhanh chóng để bảo quản bằng chứng trước khi nó bị mất hoặc bị thay đổi. Hơn nữa, việc sử dụng các thiết bị di động có thể tạo ra các thay đổi trong dữ liệu, chẳng hạn như cập nhật dấu thời gian hoặc tạo nhật ký mới. Các nhà điều tra phải cẩn thận để không làm thay đổi hoặc làm hỏng bằng chứng trong quá trình điều tra. Điều này đòi hỏi việc sử dụng các quy trình bảo quản bằng chứng nghiêm ngặt và các công cụ chuyên dụng để tạo bản sao chính xác của dữ liệu gốc.

Trích xuất logic là một phương pháp trích xuất dữ liệu từ thiết bị di động bằng cách sử dụng các API và giao thức tiêu chuẩn được cung cấp bởi hệ điều hành. Phương pháp này cho phép truy cập vào dữ liệu người dùng, chẳng hạn như danh bạ, tin nhắn, nhật ký cuộc gọi, ảnh và video. Trích xuất logic thường là phương pháp nhanh chóng và dễ thực hiện hơn so với trích xuất vật lý, và nó không yêu cầu phải root hoặc jailbreak thiết bị. Tuy nhiên, trích xuất logic có thể không truy cập được vào tất cả dữ liệu trên thiết bị, chẳng hạn như dữ liệu đã xóa hoặc dữ liệu hệ thống. Một số công cụ thường dùng là cellebrite UFED, Oxygen Forensic Detective

Trích xuất vật lý là một phương pháp trích xuất dữ liệu từ thiết bị di động bằng cách tạo một bản sao bit-by-bit của toàn bộ bộ nhớ flash. Phương pháp này cho phép truy cập vào tất cả dữ liệu trên thiết bị, bao gồm cả dữ liệu đã xóa, dữ liệu hệ thống và dữ liệu được mã hóa. Trích xuất vật lý thường được sử dụng khi trích xuất logic không thành công hoặc khi cần truy cập vào dữ liệu đã xóa. Tuy nhiên, trích xuất vật lý là một phương pháp phức tạp hơn và có thể yêu cầu phải root hoặc jailbreak thiết bị, điều này có thể làm mất hiệu lực bảo hành và gây rủi ro cho thiết bị. Các kỹ thuật phần cứng như JTAG, Chip-Off thường được sử dụng.

Trích xuất dữ liệu thủ công là một phương pháp trích xuất dữ liệu từ thiết bị di động bằng cách sử dụng các công cụ và kỹ thuật thủ công, chẳng hạn như trình duyệt tập tin, trình xem cơ sở dữ liệu và trình soạn thảo hex. Phương pháp này thường được sử dụng khi không có sẵn các công cụ chuyên dụng hoặc khi cần truy cập vào dữ liệu cụ thể. Trích xuất dữ liệu thủ công đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng về hệ điều hành di động, hệ thống tập tin và cấu trúc dữ liệu. Nó cũng có thể tốn thời gian và dễ xảy ra lỗi. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, trích xuất dữ liệu thủ công có thể là phương pháp duy nhất để truy cập vào dữ liệu cần thiết. Ví dụ, giải mã file cơ sở dữ liệu whatsapp.

Tìm kiếm từ khóa là một kỹ thuật cơ bản nhưng hiệu quả để tìm kiếm thông tin liên quan trong dữ liệu trích xuất. Kỹ thuật này bao gồm việc xác định các từ khóa hoặc cụm từ liên quan đến cuộc điều tra và sử dụng chúng để tìm kiếm trong dữ liệu. Từ khóa có thể bao gồm tên người, địa điểm, sự kiện, số điện thoại, địa chỉ email hoặc bất kỳ thông tin nào khác có thể liên quan đến vụ việc. Kết quả tìm kiếm có thể được sử dụng để xác định các tài liệu hoặc tệp tin có chứa thông tin quan trọng.

Phân tích nhật ký điện thoại là một kỹ thuật quan trọng để dựng lại các sự kiện và xác định mối quan hệ giữa các đối tượng. Nhật ký cuộc gọi, tin nhắn và email có thể cung cấp thông tin về thời gian, địa điểm và nội dung của các giao tiếp. Phân tích nhật ký có thể giúp xác định ai đã liên lạc với ai, khi nào và về vấn đề gì. Thông tin này có thể được sử dụng để xác định nghi phạm, chứng minh động cơ hoặc xác minh lời khai của nhân chứng. Các công cụ hỗ trợ cho phân tích nhật ký điện thoại thường hiển thị dữ liệu dưới dạng dòng thời gian hoặc biểu đồ liên kết, giúp dễ dàng hình dung các mối quan hệ và sự kiện.

Phân tích ứng dụng di động là một kỹ thuật chuyên sâu để giải mã dữ liệu được lưu trữ trong các ứng dụng di động. Các ứng dụng di động thường lưu trữ một lượng lớn dữ liệu về người dùng, bao gồm thông tin cá nhân, lịch sử hoạt động, dữ liệu vị trí và thông tin giao tiếp. Phân tích ứng dụng di động có thể giúp trích xuất và giải mã dữ liệu này để tìm kiếm bằng chứng liên quan. Kỹ thuật này đòi hỏi kiến thức về cấu trúc dữ liệu của ứng dụng, các giao thức mạng và các kỹ thuật đảo ngược mã.

Lừa đảo trực tuyến qua ứng dụng di động là một hình thức tội phạm mạng di động phổ biến. Kẻ gian có thể sử dụng các ứng dụng giả mạo hoặc các kỹ thuật lừa đảo để đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng của người dùng. Điều tra số trong trường hợp này bao gồm việc phân tích ứng dụng di động để xác định nguồn gốc của ứng dụng, các hành vi đáng ngờ và các liên kết đến các máy chủ điều khiển từ xa. Phân tích nhật ký điện thoại cũng có thể giúp xác định các nạn nhân khác và các mối liên hệ giữa các đối tượng liên quan.

Tin nhắn và cuộc gọi là những phương tiện giao tiếp quan trọng trong các vụ đe dọa và tống tiền. Điều tra số trong trường hợp này bao gồm việc phân tích nhật ký điện thoại để xác định nguồn gốc của các tin nhắn và cuộc gọi, nội dung của các giao tiếp và các mối liên hệ giữa các đối tượng liên quan. Phân tích địa điểm cũng có thể giúp xác định vị trí của các đối tượng trong thời gian diễn ra các sự kiện. Các chuyên gia cần đảm bảo rằng quá trình thu thập và phân tích bằng chứng tuân thủ các quy định pháp luật về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu.

Phần mềm độc hại trên thiết bị di động có thể được sử dụng để đánh cắp thông tin cá nhân, theo dõi hoạt động của người dùng hoặc thậm chí chiếm quyền điều khiển thiết bị. Điều tra số trong trường hợp này bao gồm việc phân tích ứng dụng di động để xác định loại phần mềm độc hại, cách thức hoạt động của nó và các thông tin liên lạc với các máy chủ điều khiển từ xa. Phân tích nhật ký điện thoại và phân tích lưu lượng mạng cũng có thể giúp xác định nguồn gốc của cuộc tấn công và phạm vi ảnh hưởng của nó.

Các công cụ điều tra số tự động hóa đang ngày càng trở nên quan trọng để xử lý lượng dữ liệu khổng lồ được tạo ra bởi các thiết bị di động. Các công cụ này có thể tự động trích xuất dữ liệu, phân tích nhật ký điện thoại, tìm kiếm từ khóa và tạo báo cáo. Tự động hóa giúp các nhà điều tra tiết kiệm thời gian và công sức, đồng thời giảm thiểu nguy cơ sai sót do con người. Tuy nhiên, các nhà điều tra vẫn cần có kiến thức chuyên môn để đánh giá kết quả và đưa ra kết luận chính xác.

Trí tuệ nhân tạo (AI) và máy học (ML) đang được sử dụng ngày càng nhiều trong phân tích dữ liệu di động. AI và ML có thể giúp tự động xác định các mẫu, xu hướng và mối quan hệ trong dữ liệu mà con người có thể bỏ lỡ. Ví dụ, AI có thể được sử dụng để phát hiện các hành vi đáng ngờ, xác định các liên kết giữa các đối tượng hoặc dự đoán các cuộc tấn công trong tương lai. Tuy nhiên, việc sử dụng AI và ML trong điều tra số cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo tính chính xác và công bằng.

Ngày càng nhiều dữ liệu di động được lưu trữ trên đám mây, điều này tạo ra những thách thức mới cho điều tra số. Các nhà điều tra cần có khả năng truy cập và phân tích dữ liệu được lưu trữ trên các dịch vụ đám mây khác nhau, đồng thời đảm bảo rằng dữ liệu được bảo vệ khỏi truy cập trái phép. An ninh đám mây là một lĩnh vực quan trọng trong điều tra số và đòi hỏi sự hợp tác giữa các nhà điều tra, các nhà cung cấp dịch vụ đám mây và các cơ quan thực thi pháp luật.