Tổng quan nghiên cứu

Trong ngành kỹ thuật cơ khí, đặc biệt là gia công tiện, độ nhám bề mặt chi tiết gia công đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm và hiệu suất sản xuất. Theo ước tính, rung động trong quá trình gia công là nguyên nhân chính gây ra độ nhám bề mặt không đồng đều, làm giảm tuổi thọ dụng cụ và chất lượng chi tiết. Nghiên cứu này tập trung vào ảnh hưởng của cơ cấu giảm chấn dao tiện đến độ nhám bề mặt, nhằm nâng cao chất lượng bề mặt chi tiết gia công và tăng năng suất sản xuất.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là thiết kế, chế tạo và thử nghiệm các cán dao tiện giảm chấn với ba phương án khác nhau, kết hợp với bốn loại đối trọng có khối lượng khoảng 9 đến 12,6 gam và độ cứng lò xo từ 400 N/m đến 3733 N/m. Thí nghiệm được thực hiện trên máy tiện CNC TX-2 với vật liệu gia công là thép C30, trong điều kiện cắt gọt chuẩn. Qua đó, đánh giá biên độ dao động góc Roll và độ nhám bề mặt chi tiết gia công để so sánh với cán dao tiện thông thường.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc cải thiện chất lượng bề mặt, giảm rung động trong quá trình gia công tiện, từ đó nâng cao năng suất và giảm chi phí sản xuất. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần phát triển công nghệ dụng cụ cắt giảm chấn phù hợp với điều kiện sản xuất trong nước, đồng thời làm cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực kỹ thuật cơ khí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết về độ nhám bề mặt: Độ nhám được đánh giá bằng các chỉ tiêu hình học như Ra (sai lệch trung bình số học) và Rz (chiều cao trung bình của prôfin theo 10 điểm), đo trong phạm vi chiều dài chuẩn từ 0,08 mm đến 8 mm tùy cấp độ nhám. Độ nhám ảnh hưởng đến tính chống mòn, độ bền mỏi, khả năng chống ăn mòn và độ chính xác lắp ghép của chi tiết.

  2. Lý thuyết về rung động: Rung động trong quá trình cắt gọt gồm rung động cưỡng bức và rung động tự phát, phát sinh do lực cắt không đều, độ cứng vững hệ thống, và các yếu tố vật liệu. Rung động làm giảm chất lượng bề mặt, tăng mòn dụng cụ và giảm tuổi thọ máy móc.

  3. Lý thuyết về quá trình tiện: Bao gồm các chuyển động khi tiện, lực cắt, và các yếu tố ảnh hưởng đến rung động như chiều dài cán dao, chế độ cắt, và vật liệu gia công. Cán dao giảm chấn được thiết kế để hấp thụ và giảm biên độ rung động, từ đó cải thiện độ nhám bề mặt.

Các khái niệm chính bao gồm: biên độ dao động góc Roll (dR), góc Pitch (dP), độ cứng lò xo (K), khối lượng đối trọng (m), và nguyên lý giảm chấn bằng hấp thụ dao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là kết quả thí nghiệm thực tế trên máy tiện CNC TX-2 với vật liệu thép C30. Cỡ mẫu gồm ba phương án thiết kế cán dao giảm chấn, mỗi phương án kết hợp với bốn loại đối trọng khác nhau, tổng cộng 12 mẫu thử nghiệm. Mỗi mẫu được thử lặp lại nhiều lần để đảm bảo độ tin cậy số liệu.

Phương pháp chọn mẫu là thiết kế theo quy hoạch thực nghiệm nhằm tối ưu hóa số lượng thí nghiệm nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác. Các thông số thí nghiệm gồm biên độ dao động góc Roll và Pitch được đo bằng cảm biến MPU-9150, độ nhám bề mặt đo bằng máy Surftest SJ-210, độ cứng lò xo đo bằng máy Rockwell FR-1AN.

Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, lập biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa độ cứng lò xo, khối lượng đối trọng với biên độ dao động và độ nhám bề mặt. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2015 đến tháng 4/2017 tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giảm biên độ dao động góc Roll: Cán dao giảm chấn có biên độ dao động góc Roll trung bình giảm từ 20% đến 35% so với cán dao tiện thông thường trong cùng điều kiện cắt. Ví dụ, với phương án I và đối trọng A (m = 12,62 g, K = 400 N/m), biên độ dao động giảm khoảng 30%.

  2. Cải thiện độ nhám bề mặt: Độ nhám Ra của chi tiết gia công bằng cán dao giảm chấn giảm từ 20% đến 40% so với cán dao thường. Đặc biệt, khi tăng khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo, độ nhám bề mặt càng giảm và ổn định hơn. Ví dụ, với phương án III và đối trọng D (m = 9,07 g, K = 3733 N/m), độ nhám giảm đến 38%.

  3. Ảnh hưởng của khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo: Mối quan hệ tỷ lệ thuận giữa khối lượng đối trọng, độ cứng lò xo với hiệu quả giảm rung động và cải thiện độ nhám được xác nhận qua các biểu đồ phân tích. Khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo càng lớn thì biên độ dao động và độ nhám bề mặt càng giảm.

  4. Lựa chọn phương án thiết kế tối ưu: Phương án III cho hiệu quả giảm chấn tốt nhất, với biên độ dao động và độ nhám bề mặt thấp nhất trong ba phương án thiết kế. Điều này được thể hiện rõ qua bảng so sánh và biểu đồ kết quả thí nghiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc giảm biên độ dao động và cải thiện độ nhám là do cơ cấu giảm chấn hấp thụ và chuyển đổi dao động lực cắt thành dao động riêng của bộ phận giảm chấn, làm giảm rung động truyền đến cán dao. So với nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với các báo cáo về hiệu quả của cơ cấu giảm chấn trong việc giảm rung động và nâng cao chất lượng bề mặt gia công.

Biểu đồ thể hiện mối liên hệ giữa độ cứng lò xo và biên độ dao động góc Roll, Pitch cho thấy xu hướng giảm rõ rệt, minh chứng cho hiệu quả của việc tăng độ cứng lò xo trong cơ cấu giảm chấn. So sánh với cán dao tiện thông thường, cán dao giảm chấn cho phép tăng các tham số chế độ cắt như tốc độ cắt và bước tiến mà vẫn giữ được độ nhám bề mặt tốt, từ đó nâng cao năng suất gia công.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc ứng dụng cán dao giảm chấn tại các cơ sở sản xuất trong nước, giúp giảm chi phí do tăng tuổi thọ dụng cụ và giảm thời gian gia công. Đồng thời, nghiên cứu cũng mở ra hướng phát triển các thiết kế cán dao giảm chấn linh hoạt hơn, phù hợp với nhiều điều kiện gia công khác nhau.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ứng dụng cán dao giảm chấn trong sản xuất: Các doanh nghiệp gia công cơ khí nên áp dụng cán dao giảm chấn với khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo phù hợp để giảm rung động và cải thiện độ nhám bề mặt, nâng cao chất lượng sản phẩm trong vòng 6-12 tháng tới.

  2. Tăng cường nghiên cứu và phát triển: Các viện nghiên cứu và trường đại học cần tiếp tục phát triển các phương án thiết kế cán dao giảm chấn linh hoạt, tích hợp công nghệ điều chỉnh độ cứng lò xo và khối lượng đối trọng theo điều kiện gia công cụ thể, nhằm mở rộng phạm vi ứng dụng.

  3. Đào tạo và chuyển giao công nghệ: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ thuật cho kỹ sư và công nhân vận hành máy tiện về nguyên lý và cách sử dụng cán dao giảm chấn hiệu quả, dự kiến thực hiện trong 3-6 tháng tới.

  4. Xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật: Các cơ quan quản lý và hiệp hội ngành cơ khí nên xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật về thiết kế và sử dụng cán dao giảm chấn, nhằm đảm bảo chất lượng và tính đồng bộ trong sản xuất, áp dụng trong vòng 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kỹ sư và chuyên gia gia công cơ khí: Nghiên cứu cung cấp kiến thức chuyên sâu về cơ cấu giảm chấn và ảnh hưởng đến độ nhám bề mặt, giúp cải tiến quy trình gia công và nâng cao chất lượng sản phẩm.

  2. Nhà sản xuất dụng cụ cắt: Tham khảo để phát triển các sản phẩm cán dao giảm chấn phù hợp với nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế, tăng tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kỹ thuật cơ khí: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy và nghiên cứu về công nghệ gia công tiện, rung động và giảm chấn trong gia công cơ khí.

  4. Doanh nghiệp sản xuất và gia công cơ khí: Áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao năng suất, giảm chi phí sản xuất và cải thiện chất lượng sản phẩm, từ đó tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cán dao giảm chấn là gì và hoạt động như thế nào?
    Cán dao giảm chấn là dụng cụ cắt được thiết kế với cơ cấu hấp thụ rung động bên trong, giúp giảm biên độ dao động trong quá trình gia công. Nó hoạt động dựa trên nguyên lý chuyển đổi dao động lực cắt thành dao động riêng của bộ phận giảm chấn, từ đó giảm rung động truyền đến cán dao.

  2. Độ nhám bề mặt được đánh giá bằng những chỉ tiêu nào?
    Độ nhám bề mặt thường được đánh giá bằng các chỉ tiêu Ra (sai lệch trung bình số học) và Rz (chiều cao trung bình của prôfin theo 10 điểm), đo trong phạm vi chiều dài chuẩn. Các chỉ tiêu này phản ánh mức độ nhấp nhô tế vi trên bề mặt chi tiết.

  3. Tại sao rung động lại ảnh hưởng đến chất lượng bề mặt gia công?
    Rung động làm dao cắt dao động không đều trên bề mặt chi tiết, tạo ra các nhấp nhô và sóng bề mặt không mong muốn, từ đó làm tăng độ nhám và giảm độ chính xác hình học của chi tiết gia công.

  4. Khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả giảm chấn?
    Khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo càng lớn thì khả năng hấp thụ và giảm rung động càng hiệu quả, dẫn đến biên độ dao động và độ nhám bề mặt giảm, cải thiện chất lượng gia công.

  5. Làm thế nào để lựa chọn phương án thiết kế cán dao giảm chấn phù hợp?
    Lựa chọn dựa trên kết quả thí nghiệm về biên độ dao động và độ nhám bề mặt, đồng thời cân nhắc điều kiện gia công thực tế như vật liệu, chế độ cắt và máy móc sử dụng. Phương án III trong nghiên cứu cho hiệu quả tốt nhất trong điều kiện thử nghiệm.

Kết luận

  • Cán dao giảm chấn giúp giảm biên độ dao động góc Roll từ 20% đến 35% so với cán dao tiện thông thường, góp phần cải thiện độ nhám bề mặt chi tiết gia công từ 20% đến 40%.
  • Hiệu quả giảm rung động và cải thiện độ nhám bề mặt tỷ lệ thuận với khối lượng đối trọng và độ cứng lò xo trong cơ cấu giảm chấn.
  • Phương án thiết kế cán dao giảm chấn thứ ba (phương án III) cho kết quả tối ưu nhất về giảm rung động và độ nhám bề mặt.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để ứng dụng cán dao giảm chấn trong sản xuất cơ khí, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
  • Đề xuất tiếp tục phát triển các thiết kế linh hoạt, đào tạo kỹ thuật và xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật để thúc đẩy ứng dụng rộng rãi trong ngành cơ khí.

Học viên và các đơn vị sản xuất được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả gia công tiện, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện công nghệ cán dao giảm chấn trong tương lai.