## Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán thuế là một bộ phận quan trọng trong kiểm toán ngân sách nhà nước (NSNN), đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo thu đúng, thu đủ và kịp thời các khoản thuế cho ngân sách. Tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII, hoạt động kiểm toán thuế đã góp phần phát hiện và kiến nghị tăng thu thuế lên tới 932.199 triệu đồng trong giai đoạn 2016-2018, đồng thời giảm lỗ 257.297 triệu đồng và giảm thuế giá trị gia tăng được khấu trừ 179.978 triệu đồng. Tuy nhiên, công tác kiểm toán thuế vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như kế hoạch kiểm toán chưa phù hợp với thực tế địa phương, lựa chọn đơn vị kiểm toán chưa đại diện, quy trình kiểm toán còn chung chung và việc kết hợp các loại hình kiểm toán chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động kiểm toán thuế tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII, đánh giá thực trạng, chỉ ra tồn tại và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán thuế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 6 tỉnh Tây Bắc gồm Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai, Sơn La, Lai Châu và Điện Biên trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về thuế, góp phần tăng thu ngân sách và cải thiện công tác quản lý thuế tại địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết kiểm toán thuế:** Kiểm toán thuế là quá trình đánh giá tính tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế và cơ quan quản lý thuế, đồng thời xác nhận độ tin cậy của các thông tin tài chính liên quan đến thuế. Kiểm toán thuế bao gồm kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động, nhằm phát hiện sai phạm, đánh giá hiệu quả chính sách thuế và quản lý thuế.

- **Mô hình kiểm toán ngân sách nhà nước:** Mô hình này bao gồm các loại hình kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động, được áp dụng đồng bộ để đánh giá toàn diện công tác quản lý và sử dụng ngân sách, trong đó kiểm toán thuế là một phần quan trọng.

- **Khái niệm chính:**
  - *Thuế:* Khoản đóng góp bắt buộc của người nộp thuế cho nhà nước, không hoàn trả trực tiếp.
  - *Kiểm toán thuế:* Đánh giá sự tuân thủ pháp luật thuế và hiệu quả quản lý thuế.
  - *Hệ thống kiểm soát nội bộ:* Môi trường kiểm soát, hệ thống kế toán và các thủ tục kiểm soát nhằm ngăn ngừa sai phạm.
  - *Rủi ro kiểm toán:* Khả năng xảy ra sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính và hoạt động thuế.
  - *Phương pháp kiểm toán:* Bao gồm phương pháp chọn mẫu, phân tích, đối chiếu, điều tra và thử nghiệm kiểm soát.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo tổng kết và phương hướng nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam, khu vực I, VII, X trong giai đoạn 2016-2018; số liệu sơ cấp thu thập qua phiếu điều tra khảo sát 15 kiểm toán viên tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII.

- **Phương pháp thu thập số liệu:** Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá quan điểm của kiểm toán viên về hoạt động kiểm toán thuế.

- **Phương pháp phân tích:** Áp dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tuyệt đối và tương đối để phân tích số liệu; sử dụng phần mềm Excel với công cụ PivotTable để xử lý dữ liệu.

- **Timeline nghiên cứu:** Thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 9 đến tháng 10 năm 2019; phân tích và tổng hợp số liệu trong giai đoạn 2019-2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiệu quả kiểm toán thuế:** Trong giai đoạn 2016-2018, Kiểm toán Nhà nước khu vực VII đã kiến nghị tăng thu thuế 932.199 triệu đồng, giảm lỗ 257.297 triệu đồng và giảm thuế GTGT được khấu trừ 179.978 triệu đồng, cho thấy hoạt động kiểm toán thuế đã góp phần đáng kể vào tăng thu ngân sách.

- **Tồn tại trong công tác lập kế hoạch:** Kế hoạch kiểm toán thuế chủ yếu dựa trên hướng dẫn chung của ngành, chưa phù hợp với đặc thù địa phương, dẫn đến việc lựa chọn đơn vị kiểm toán và nội dung kiểm toán không đại diện, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm toán.

- **Hạn chế trong tổ chức thực hiện:** Việc sắp xếp nhân sự cho các đoàn kiểm toán còn nhiều hạn chế, quy trình kiểm toán chưa có hướng dẫn cụ thể cho từng nội dung kiểm toán thuế, và việc kết hợp các loại hình kiểm toán chưa hiệu quả.

- **Đánh giá từ kiểm toán viên:** Qua khảo sát 15 kiểm toán viên, mức độ đồng thuận về hiệu quả kiểm toán thuế đạt điểm bình quân khoảng 3,8 (trên thang điểm 5), tuy nhiên điểm về sự phù hợp của kế hoạch kiểm toán và quy trình kiểm toán chỉ đạt khoảng 3,2, phản ánh sự cần thiết cải tiến.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tồn tại chủ yếu do quy trình kiểm toán thuế còn chung chung, chưa được xây dựng chi tiết phù hợp với đặc thù từng địa phương, dẫn đến việc lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kiểm toán chưa hiệu quả. So sánh với kinh nghiệm của Kiểm toán Nhà nước khu vực I và X, những đơn vị này đã chú trọng khảo sát kỹ lưỡng, xây dựng kế hoạch kiểm toán phù hợp và tăng cường kiểm soát chất lượng, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm toán thuế. Việc áp dụng các loại hình kiểm toán đồng bộ (báo cáo tài chính, tuân thủ, hoạt động) cũng giúp phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh số liệu kiến nghị tăng thu, giảm lỗ và giảm thuế GTGT giữa các khu vực, cũng như bảng đánh giá mức độ đồng thuận của kiểm toán viên về các khía cạnh kiểm toán thuế.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Hoàn thiện kế hoạch kiểm toán:** Xây dựng kế hoạch kiểm toán thuế dựa trên khảo sát thực tế, đánh giá rủi ro cụ thể tại từng địa phương, đảm bảo tính đại diện và trọng tâm kiểm toán. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước khu vực VII.

- **Nâng cao năng lực kiểm toán viên:** Tổ chức đào tạo chuyên sâu về kiểm toán thuế, kỹ năng phân tích và áp dụng các phương pháp kiểm toán hiện đại. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Phòng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.

- **Đổi mới phương thức kiểm toán:** Áp dụng đồng bộ cả ba loại hình kiểm toán (báo cáo tài chính, tuân thủ, hoạt động) trong một cuộc kiểm toán NSĐP để nâng cao hiệu quả phát hiện sai phạm. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Đoàn kiểm toán và Ban chỉ đạo kiểm toán.

- **Tăng cường kiểm toán tổng hợp:** Tăng cường kiểm toán tổng hợp tại cơ quan quản lý thuế, kiểm tra, đối chiếu và thu thập bằng chứng kiểm toán nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm và hạn chế trong quản lý thuế. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Đoàn kiểm toán và cơ quan quản lý thuế.

- **Kiến nghị hoàn thiện pháp luật:** Đề xuất Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan quản lý nhà nước sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về kiểm toán thuế và quản lý thuế để tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho hoạt động kiểm toán. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan liên quan.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan Kiểm toán Nhà nước:** Giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm toán thuế, hoàn thiện quy trình và phương pháp kiểm toán phù hợp với đặc thù địa phương.

- **Cơ quan quản lý thuế và tài chính địa phương:** Tham khảo các kiến nghị và giải pháp nhằm cải thiện công tác quản lý thuế, tăng cường phối hợp với Kiểm toán Nhà nước.

- **Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công:** Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm toán thuế trong quản lý ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo học thuật.

- **Các nhà hoạch định chính sách:** Hỗ trợ xây dựng và hoàn thiện chính sách thuế, pháp luật về kiểm toán thuế nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế và ngân sách.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Kiểm toán thuế là gì và tại sao nó quan trọng?**  
Kiểm toán thuế là quá trình đánh giá sự tuân thủ pháp luật thuế và tính chính xác của các khoản thuế phải nộp. Nó giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo thu đúng, thu đủ cho ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

2. **Phương pháp kiểm toán thuế thường được sử dụng là gì?**  
Các phương pháp phổ biến gồm chọn mẫu kiểm toán, phân tích số liệu, đối chiếu thông tin giữa cơ quan thuế và doanh nghiệp, điều tra và thử nghiệm kiểm soát nội bộ nhằm thu thập bằng chứng kiểm toán chính xác.

3. **Những khó khăn chính trong hoạt động kiểm toán thuế tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII là gì?**  
Khó khăn gồm kế hoạch kiểm toán chưa phù hợp với thực tế địa phương, lựa chọn đơn vị kiểm toán chưa đại diện, quy trình kiểm toán chưa chi tiết, và hạn chế trong tổ chức nhân sự và phối hợp các loại hình kiểm toán.

4. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm toán thuế?**  
Cần xây dựng kế hoạch kiểm toán dựa trên khảo sát thực tế, đào tạo nâng cao năng lực kiểm toán viên, áp dụng đồng bộ các loại hình kiểm toán, tăng cường kiểm toán tổng hợp và hoàn thiện pháp luật liên quan.

5. **Ai nên tham khảo nghiên cứu này?**  
Cơ quan kiểm toán, cơ quan quản lý thuế, nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý kinh tế và các nhà hoạch định chính sách sẽ tìm thấy giá trị thực tiễn và học thuật từ nghiên cứu này.

## Kết luận

- Kiểm toán thuế tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII đã đạt được kết quả tích cực với tổng kiến nghị tăng thu thuế lên tới 932.199 triệu đồng trong giai đoạn 2016-2018.  
- Công tác lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kiểm toán thuế còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm toán.  
- Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm quy trình kiểm toán chưa chi tiết, năng lực kiểm toán viên và cơ chế tổ chức hoạt động kiểm toán.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện kế hoạch, nâng cao năng lực, đổi mới phương thức kiểm toán và tăng cường kiểm toán tổng hợp.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc nâng cao hiệu quả kiểm toán thuế, góp phần quản lý thuế và ngân sách nhà nước hiệu quả hơn trong thời gian tới.

**Hành động tiếp theo:** Áp dụng các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo nâng cao năng lực kiểm toán viên và hoàn thiện quy trình kiểm toán thuế tại Kiểm toán Nhà nước khu vực VII để nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác kiểm toán thuế.

**Kêu gọi:** Các cơ quan liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện chính sách pháp luật nhằm phát huy tối đa vai trò của kiểm toán thuế trong quản lý ngân sách nhà nước.