Tổng quan nghiên cứu

Năng lượng mặt trời đang trở thành nguồn năng lượng tái tạo quan trọng, được phát triển mạnh mẽ nhằm thay thế các nguồn năng lượng hóa thạch và bảo vệ môi trường. Theo ước tính, tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo toàn cầu sẽ đạt khoảng 41% vào năm 2035, trong đó năng lượng mặt trời đóng vai trò chủ đạo. Tại Việt Nam, chính sách khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo đã thúc đẩy việc tích hợp năng lượng mặt trời vào lưới điện truyền tải và phân phối. Tuy nhiên, sự gia tăng mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời vào lưới điện cũng đặt ra nhiều thách thức về chất lượng điện năng, như dao động điện áp, tổn thất công suất, trào lưu công suất ngược và họa tần.

Luận văn tập trung đánh giá tác động của năng lượng mặt trời theo mức độ thâm nhập từ 0% đến 80% công suất đỉnh phụ tải, thông qua mô hình hóa và mô phỏng trên các hệ thống lưới điện chuẩn IEEE 9 nút, 14 nút và lưới điện thực tế tại trạm Him Lam 1, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh. Mục tiêu chính là phân tích trào lưu công suất, ổn định điện áp và họa tần, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng điện năng phù hợp với từng mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo vận hành ổn định, nâng cao hiệu quả và độ tin cậy của hệ thống điện khi tích hợp nguồn năng lượng tái tạo ngày càng phổ biến.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về năng lượng mặt trời và tế bào quang điện (PV): Mô tả cấu tạo, đặc tính điện áp-dòng điện của tế bào PV, ảnh hưởng của bức xạ mặt trời và nhiệt độ đến công suất phát. Mô hình mạch tương đương của tế bào PV được sử dụng để mô phỏng hiệu suất và đặc tuyến làm việc.

  • Phân tích trào lưu công suất và ổn định điện áp: Sử dụng các phương trình điện áp, công suất trên đường dây truyền tải và phân phối để đánh giá sự thay đổi điện áp, tổn thất công suất và khả năng mang tải khi tích hợp nguồn năng lượng mặt trời.

  • Phân tích họa tần và chất lượng điện năng: Đánh giá mức độ méo dạng sóng hài (THD) theo tiêu chuẩn IEEE 519 – 2014 và các quy định của Bộ Công Thương Việt Nam. Họa tần phát sinh từ các tải phi tuyến và bộ biến tần inverter trong hệ thống năng lượng mặt trời được xem xét kỹ lưỡng.

  • Mô hình mạng hai cổng tích hợp năng lượng mặt trời: Mô hình toán học biểu diễn sự ảnh hưởng của nguồn phát phân tán PV lên điện áp và dòng điện trong lưới điện, đặc biệt là hiện tượng trào lưu công suất ngược.

Các khái niệm chính bao gồm: điện áp vận hành, tổn thất công suất thực và phản kháng, trào lưu công suất ngược, sóng hài điện áp và dòng điện, độ biến dạng sóng hài tổng (THD), và các tiêu chuẩn kỹ thuật về chất lượng điện năng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô phỏng trên phần mềm ETAP với các mô hình lưới điện chuẩn IEEE 9 nút, 14 nút và lưới điện thực tế tại trạm Him Lam 1, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh. Cỡ mẫu mô hình bao gồm:

  • 3 máy phát điện, 3 máy biến áp, 6 đường dây truyền tải, 3 phụ tải cho mô hình 9 nút IEEE.

  • Các thông số kỹ thuật của máy phát, máy biến áp và tải được lấy theo tiêu chuẩn IEEE và thực tế vận hành.

Phương pháp chọn mẫu là mô hình hóa hệ thống điện tiêu chuẩn và thực tế để đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng kết quả. Phân tích tập trung vào trạng thái xác lập, bao gồm:

  • Phân tích trào lưu công suất: xác định công suất tác dụng, phản kháng, biểu kiến và dòng điện trên các đường dây.

  • Phân tích ổn định điện áp: đánh giá điện áp tại các nút theo mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời.

  • Phân tích họa tần: đo lường và so sánh mức độ sóng hài theo tiêu chuẩn IEEE 519 – 2014.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2022, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, mô phỏng, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổn thất công suất thực tăng theo mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời: Khi mức độ xâm nhập tăng từ 0% đến 80%, tổn thất công suất thực trên lưới điện 9 nút tăng từ khoảng 4.6 MW lên đến 37 MW, đặc biệt khi tích hợp tại Nút 8 gây tổn thất cao hơn so với Nút 5 và Nút 6.

  2. Tổn thất công suất phản kháng biến động theo mức độ xâm nhập: Tổn thất công suất phản kháng giảm về 0 khi mức độ xâm nhập đạt khoảng 55% (Nút 8) và 80% (Nút 5, 6), sau đó tăng trở lại khi mức độ xâm nhập tiếp tục tăng.

  3. Xuất hiện trào lưu công suất ngược: Khi tích hợp năng lượng mặt trời tại Nút 5, công suất tác dụng trên đường dây Line 1 giảm dần và xuất hiện dòng công suất ngược về máy phát G1 khi mức độ xâm nhập vượt 15%, gây nguy cơ quá tải và ảnh hưởng đến hệ thống bảo vệ.

  4. Điện áp tại các nút thay đổi theo mức độ xâm nhập: Điện áp tại các nút hầu hết ổn định khi mức độ xâm nhập dưới 40%. Khi vượt quá 40%, điện áp tại các nút giảm, đặc biệt tại Nút 5 và Nút 8, với mức sụt áp cao nhất lên đến 8% tại Nút 8 khi mức độ xâm nhập đạt 80%. Tuy nhiên, điện áp vẫn nằm trong giới hạn cho phép ±10% theo tiêu chuẩn IEEE 1547 – 2018.

  5. Mức độ sóng hài tăng nhẹ nhưng vẫn trong giới hạn: Tổng biến dạng sóng hài (THD) tại các nút dao động từ 0% đến khoảng 2%, vượt nhẹ giới hạn 1.5% tại một số nút như Nút 5 và Nút 6, nhưng vẫn nằm trong phạm vi cho phép của tiêu chuẩn IEEE 519 – 2014.

Thảo luận kết quả

Kết quả mô phỏng cho thấy mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời có ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng điện năng, đặc biệt là tổn thất công suất và điện áp tại các nút. Tổn thất công suất tăng cao khi năng lượng mặt trời được tích hợp tại các nút xa nguồn phát chính (Nút 8), do trào lưu công suất ngược và dòng điện tăng trên đường dây truyền tải. Hiện tượng này cũng làm tăng nguy cơ quá tải và ảnh hưởng đến hệ thống bảo vệ, đòi hỏi phải điều chỉnh thiết bị bảo vệ phù hợp.

Điện áp tại các nút giảm khi mức độ xâm nhập vượt ngưỡng 40%, phản ánh sự thay đổi cân bằng công suất và tổn thất trên lưới. Tuy nhiên, điện áp vẫn được duy trì trong giới hạn kỹ thuật, cho thấy hệ thống có khả năng vận hành ổn định trong phạm vi này. Mức độ sóng hài tăng nhẹ do bộ biến tần inverter và tải phi tuyến, nhưng vẫn nằm trong giới hạn cho phép, đảm bảo không gây hư hại thiết bị và gián đoạn vận hành.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả phù hợp với báo cáo cho thấy mức độ xâm nhập năng lượng mặt trời tối đa vào lưới điện phân phối có thể đạt trên 50% mà không gây mất ổn định hệ thống. Việc sử dụng mô hình chuẩn IEEE và lưới điện thực tế giúp kết quả có tính ứng dụng cao, hỗ trợ các công ty điện lực trong việc quản lý và vận hành lưới điện khi tích hợp năng lượng tái tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tổn thất công suất theo mức độ xâm nhập, biểu đồ điện áp tại các nút và bảng phân tích sóng hài để minh họa rõ ràng các xu hướng và giới hạn kỹ thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai bộ điều chỉnh điện áp dưới tải OLTC: Sử dụng OLTC để điều chỉnh điện áp tại các nút, đặc biệt là các nút có mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời cao nhằm duy trì điện áp ổn định trong phạm vi cho phép. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, chủ thể thực hiện là các đơn vị vận hành lưới điện.

  2. Lắp đặt thiết bị bù tĩnh SVC: Ứng dụng SVC để điều chỉnh công suất phản kháng, giảm tổn thất công suất phản kháng và cải thiện ổn định điện áp. Giải pháp này nên được triển khai đồng bộ với OLTC trong vòng 1 năm.

  3. Sử dụng bộ lọc sóng hài Single Tuned: Lắp đặt bộ lọc tại các điểm kết nối inverter để giảm sóng hài, đảm bảo chất lượng điện áp và bảo vệ thiết bị điện. Thời gian thực hiện dự kiến 6-9 tháng, phối hợp giữa nhà cung cấp thiết bị và đơn vị vận hành.

  4. Cập nhật và điều chỉnh hệ thống bảo vệ: Do hiện tượng trào lưu công suất ngược có thể gây quá tải và ảnh hưởng đến rơ le bảo vệ, cần rà soát, điều chỉnh thông số bảo vệ phù hợp với mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời. Thời gian thực hiện 3-6 tháng, do đơn vị vận hành và bảo trì đảm nhiệm.

  5. Theo dõi và đánh giá liên tục chất lượng điện năng: Thiết lập hệ thống giám sát điện áp, công suất và sóng hài theo thời gian thực để kịp thời phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh khi mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời thay đổi. Chủ thể là các công ty điện lực, thời gian triển khai liên tục.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu duy trì điện áp trong khoảng ±10% điện áp định mức, giảm tổn thất công suất thực và phản kháng, đồng thời đảm bảo tổng biến dạng sóng hài không vượt quá giới hạn tiêu chuẩn trong vòng 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các công ty điện lực và đơn vị vận hành lưới điện: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu và giải pháp thực tiễn để quản lý chất lượng điện năng khi tích hợp năng lượng mặt trời, giúp tối ưu vận hành và bảo trì hệ thống.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật điện: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình hóa, phân tích và giải pháp cải thiện chất lượng điện năng trong hệ thống điện có nguồn năng lượng tái tạo.

  3. Các nhà hoạch định chính sách năng lượng: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách phát triển năng lượng mặt trời bền vững, đảm bảo an toàn và ổn định hệ thống điện quốc gia.

  4. Nhà sản xuất và cung cấp thiết bị điện, inverter, bộ lọc sóng hài: Hiểu rõ các yêu cầu kỹ thuật và thách thức trong việc tích hợp thiết bị vào lưới điện có mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời cao, từ đó phát triển sản phẩm phù hợp.

Mỗi nhóm đối tượng có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả vận hành, phát triển công nghệ và chính sách phù hợp với xu hướng năng lượng tái tạo hiện nay.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mức độ thâm nhập năng lượng mặt trời tối đa vào lưới điện là bao nhiêu?
    Theo kết quả mô phỏng, mức độ thâm nhập tối đa có thể đạt khoảng 50-80% công suất đỉnh phụ tải mà không gây mất ổn định điện áp, tuy nhiên cần có các giải pháp điều chỉnh điện áp và bảo vệ phù hợp để đảm bảo vận hành an toàn.

  2. Tại sao trào lưu công suất ngược lại gây ra vấn đề cho hệ thống điện?
    Trào lưu công suất ngược làm dòng điện chạy ngược về phía máy phát, có thể gây quá tải đường dây và ảnh hưởng đến hoạt động của rơ le bảo vệ, dẫn đến nguy cơ mất an toàn và gián đoạn cung cấp điện.

  3. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm sóng hài trong hệ thống có năng lượng mặt trời?
    Việc sử dụng bộ lọc Single Tuned kết hợp với thiết bị bù tĩnh SVC giúp giảm sóng hài và cải thiện chất lượng điện áp, đồng thời bảo vệ thiết bị điện khỏi ảnh hưởng của sóng hài.

  4. Điện áp tại các nút có bị vượt giới hạn khi tích hợp năng lượng mặt trời không?
    Điện áp tại các nút thay đổi theo mức độ thâm nhập, nhưng trong nghiên cứu, điện áp vẫn được duy trì trong khoảng ±10% điện áp định mức theo tiêu chuẩn IEEE 1547 – 2018, đảm bảo vận hành ổn định.

  5. Phần mềm ETAP có vai trò gì trong nghiên cứu này?
    ETAP được sử dụng để mô phỏng và phân tích trạng thái xác lập của hệ thống điện, giúp đánh giá trào lưu công suất, điện áp và sóng hài một cách chính xác, từ đó đưa ra các giải pháp kỹ thuật phù hợp.

Kết luận

  • Năng lượng mặt trời khi tích hợp vào lưới điện từ 0% đến 80% công suất đỉnh phụ tải ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng điện năng, đặc biệt là tổn thất công suất và điện áp tại các nút.

  • Hiện tượng trào lưu công suất ngược xuất hiện khi mức độ thâm nhập vượt 15%, gây nguy cơ quá tải và ảnh hưởng đến hệ thống bảo vệ.

  • Điện áp tại các nút vẫn được duy trì trong giới hạn kỹ thuật cho phép, tuy nhiên cần có các thiết bị điều chỉnh để đảm bảo ổn định khi mức độ thâm nhập tăng cao.

  • Sóng hài tăng nhẹ do bộ biến tần inverter nhưng vẫn nằm trong giới hạn tiêu chuẩn, đảm bảo không ảnh hưởng nghiêm trọng đến thiết bị điện.

  • Các giải pháp kỹ thuật như OLTC, SVC, bộ lọc Single Tuned và điều chỉnh hệ thống bảo vệ được đề xuất nhằm cải thiện chất lượng điện năng và đảm bảo vận hành an toàn.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong thực tế vận hành, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát chất lượng điện năng liên tục để đảm bảo hiệu quả lâu dài. Các đơn vị vận hành và nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả này để nâng cao độ tin cậy và hiệu quả của hệ thống điện tích hợp năng lượng tái tạo.