Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đang chứng kiến sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế mạnh mẽ, kéo theo nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng tăng, dẫn đến sự phát triển nhanh chóng của các cơ sở y tế, đặc biệt là các trung tâm y tế cấp huyện. Tỉnh Quảng Ninh với 14 trung tâm y tế cấp huyện trải rộng trên địa bàn tỉnh, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống y tế địa phương. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo lượng chất thải y tế phát sinh ngày càng lớn, gây áp lực lên công tác quản lý và xử lý chất thải y tế, đặc biệt là chất thải rắn và nước thải y tế. Theo ước tính, khối lượng chất thải rắn y tế phát sinh tại các trung tâm y tế cấp huyện ở Quảng Ninh dao động từ 0,5 kg đến 34 kg/ngày tùy theo quy mô giường bệnh, trong khi lượng nước thải phát sinh trung bình khoảng 0,6 m³/ngày/giường bệnh.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào đánh giá thực trạng công tác quản lý chất thải y tế tại các trung tâm y tế cấp huyện tỉnh Quảng Ninh, nhằm xác định các tồn tại, khó khăn trong thu gom, phân loại, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải y tế. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng quản lý chất thải y tế và đề xuất mô hình quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2019, với phạm vi khảo sát tại 14 trung tâm y tế cấp huyện thuộc tỉnh Quảng Ninh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện công tác quản lý chất thải y tế, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và rủi ro sức khỏe do chất thải y tế gây ra.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải y tế, bao gồm:

  • Lý thuyết phân loại chất thải y tế: Chất thải y tế được phân thành bốn nhóm chính gồm chất thải lây nhiễm, chất thải nguy hại không lây nhiễm, chất thải y tế thông thường và chất thải tái chế. Việc phân loại này dựa trên đặc tính lý hóa và mức độ nguy hại, giúp xác định phương pháp thu gom, lưu giữ và xử lý phù hợp.

  • Mô hình quản lý chất thải y tế theo chu trình: Bao gồm các bước thu gom, phân loại tại nguồn, vận chuyển, lưu giữ và xử lý cuối cùng. Mô hình này nhấn mạnh sự phối hợp liên ngành và tuân thủ các quy định pháp luật để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

  • Khái niệm về tác động môi trường và sức khỏe do chất thải y tế: Chất thải y tế, đặc biệt là chất thải lây nhiễm và hóa chất độc hại, có thể gây ô nhiễm đất, nước, không khí và lây lan các bệnh truyền nhiễm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quan trắc môi trường, tài liệu pháp luật, các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý chất thải y tế, cùng số liệu điều tra thực tế tại 14 trung tâm y tế cấp huyện tỉnh Quảng Ninh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích mẫu nước thải tại vị trí trước và sau xử lý, với các chỉ tiêu như BOD5, COD, TSS, tổng Nitơ, tổng Phốt pho, Coliform, pH, và các vi sinh vật gây bệnh. Phân tích được thực hiện tại phòng thí nghiệm chuyên ngành và trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh.

  • Phương pháp lấy mẫu và bảo quản: Lấy 14 mẫu nước thải trong điều kiện thời tiết thuận lợi, bảo quản và vận chuyển mẫu theo quy chuẩn kỹ thuật hiện hành nhằm đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.

  • Phương pháp đánh giá thực trạng: Áp dụng bảng kiểm đánh giá công tác thu gom, phân loại, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải y tế dựa trên các tiêu chí chính và phụ, với thang điểm từ 0 đến 10 cho từng tiêu chí. Đồng thời, sử dụng phương pháp SWOT để phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý chất thải y tế.

  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tổng hợp, phân tích và trình bày số liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng chất thải rắn y tế phát sinh:

    • Nhóm trung tâm y tế quy mô lớn (trên 200 giường) phát sinh từ 18 đến 34 kg/ngày, ví dụ TTYT TX Đông Triều phát sinh 34 kg/ngày.
    • Nhóm trung tâm y tế quy mô trung bình (100-200 giường) phát sinh từ 2,5 đến 14 kg/ngày, như TTYT Huyện Cô Tô phát sinh 2,5 kg/ngày.
    • Nhóm trung tâm y tế quy mô nhỏ (dưới 100 giường) phát sinh từ 0,5 đến 3 kg/ngày, ví dụ TTYT TP Cẩm Phả phát sinh 0,5 kg/ngày.

  2. Hiện trạng quản lý chất thải rắn y tế:

    • Trung tâm y tế nhóm 1 đạt 92,5% điểm đánh giá, mức độ quản lý tốt; nhóm 2 đạt 84,16%, mức khá; nhóm 3 đạt 81,6%, mức khá.
    • Công tác phân loại chất thải tại nguồn được thực hiện nghiêm túc với 4 loại túi đựng theo mã màu quy định (vàng, đen, xanh, trắng).
    • Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng đổ rác đầy tràn thùng, vận chuyển chưa đúng giờ quy định và khu vực lưu giữ chưa đảm bảo tiêu chuẩn.

  3. Lượng và chất lượng nước thải y tế:

    • Lượng nước thải phát sinh dao động từ 9 m³ đến 240 m³/ngày tùy theo quy mô trung tâm.
    • Chất lượng nước thải trước xử lý có các chỉ tiêu như BOD5 (93-168 mg/l), COD (178-302 mg/l), TSS (100-202 mg/l), tổng Nitơ (55,6-87,1 mg/l), tổng Phốt pho (12,1-25,7 mg/l), Coliform vượt mức quy chuẩn Việt Nam (5000 MPN/100ml).
    • Sau xử lý, một số chỉ tiêu giảm nhưng vẫn còn vượt quy chuẩn, đặc biệt là Coliform và các chất hữu cơ.

  4. Tác động và rủi ro sức khỏe:

    • Chất thải y tế chứa nhiều vật sắc nhọn có nguy cơ lây nhiễm HIV (0,3%), viêm gan B và C (3-5%).
    • Việc quản lý chưa đồng bộ và thiếu trang thiết bị chuyên dụng trong thu gom, vận chuyển làm tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh và ô nhiễm môi trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý chất thải y tế tại các trung tâm y tế cấp huyện tỉnh Quảng Ninh đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt ở các trung tâm quy mô lớn với tỷ lệ tuân thủ quy định cao. Tuy nhiên, các trung tâm quy mô nhỏ và trung bình còn nhiều hạn chế trong việc vận chuyển và lưu giữ chất thải, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức phát sinh chất thải rắn y tế tại Quảng Ninh tương đối thấp hơn các đô thị lớn như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, nhưng chất lượng nước thải vẫn chưa đạt chuẩn, phản ánh hạn chế trong công nghệ xử lý và quản lý.

Việc phân loại chất thải tại nguồn được thực hiện khá tốt, tuy nhiên, tình trạng phân loại nhầm lẫn và sử dụng túi đựng không đúng quy cách vẫn còn, làm tăng chi phí xử lý và nguy cơ ô nhiễm. Các chỉ tiêu vi sinh vật trong nước thải vượt quy chuẩn cho thấy hệ thống xử lý nước thải chưa hiệu quả, cần nâng cấp công nghệ và tăng cường giám sát. Biểu đồ so sánh điểm đánh giá quản lý chất thải giữa các nhóm trung tâm y tế sẽ minh họa rõ sự khác biệt về hiệu quả quản lý theo quy mô.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức nhân viên y tế

    • Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ về phân loại, thu gom và xử lý chất thải y tế.
    • Mục tiêu: nâng tỷ lệ nhân viên hiểu biết đúng về phân loại chất thải lên trên 90% trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Y tế Quảng Ninh phối hợp với các trung tâm y tế.

  2. Đầu tư trang thiết bị thu gom và vận chuyển chuyên dụng

    • Mua sắm xe đẩy chuyên dụng có nắp đậy, thùng chứa chất thải đạt chuẩn.
    • Mục tiêu: 100% trung tâm y tế có phương tiện vận chuyển đạt chuẩn trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Y tế, các trung tâm y tế.

  3. Nâng cấp hệ thống xử lý nước thải y tế

    • Áp dụng công nghệ xử lý tiên tiến để giảm các chỉ tiêu ô nhiễm như BOD5, COD, Coliform xuống dưới mức quy chuẩn.
    • Mục tiêu: 100% mẫu nước thải sau xử lý đạt QCVN 28:2010/BTNMT trong 24 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế phối hợp với các đơn vị tư vấn và nhà thầu xử lý môi trường.

  4. Xây dựng và thực thi quy trình quản lý chất thải y tế đồng bộ

    • Ban hành quy định chi tiết về thu gom, phân loại, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải y tế phù hợp với quy mô từng trung tâm.
    • Mục tiêu: 100% trung tâm y tế áp dụng quy trình mới trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, UBND các huyện, thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngành y tế và môi trường

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý chất thải y tế tại các trung tâm y tế cấp huyện, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đầu tư và giám sát công tác quản lý chất thải y tế.

  2. Nhân viên y tế và kỹ thuật viên môi trường

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức về phân loại, thu gom và xử lý chất thải y tế đúng quy định.
    • Use case: Áp dụng thực hành tốt trong công tác quản lý chất thải tại đơn vị.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành khoa học môi trường, y tế công cộng

    • Lợi ích: Tham khảo số liệu thực tế, phương pháp nghiên cứu và mô hình quản lý chất thải y tế.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc luận văn tốt nghiệp.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ quốc tế

    • Lợi ích: Đánh giá nhu cầu hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho công tác quản lý chất thải y tế tại địa phương.
    • Use case: Lập dự án hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý chất thải y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác phân loại chất thải y tế lại quan trọng?
    Phân loại giúp tách riêng chất thải nguy hại và không nguy hại, giảm chi phí xử lý và hạn chế nguy cơ lây nhiễm. Ví dụ, vật sắc nhọn được đựng trong hộp riêng biệt giúp tránh tai nạn cho nhân viên thu gom.

  2. Khó khăn lớn nhất trong quản lý chất thải y tế tại các trung tâm y tế cấp huyện là gì?
    Thiếu kinh phí đầu tư cho trang thiết bị và công nghệ xử lý, cùng với nhận thức chưa đầy đủ của nhân viên y tế về quản lý chất thải.

  3. Lượng nước thải y tế phát sinh được tính như thế nào?
    Trung bình khoảng 0,6 m³/ngày/giường bệnh, phụ thuộc vào quy mô và hoạt động của trung tâm y tế.

  4. Các chỉ tiêu nào trong nước thải y tế cần được kiểm soát chặt chẽ?
    BOD5, COD, TSS, tổng Nitơ, tổng Phốt pho và Coliform là các chỉ tiêu quan trọng phản ánh mức độ ô nhiễm và nguy cơ lây nhiễm.

  5. Mô hình quản lý chất thải y tế đề xuất có điểm gì nổi bật?
    Mô hình nhấn mạnh phân loại tại nguồn, sử dụng phương tiện vận chuyển chuyên dụng, lưu giữ đúng quy định và xử lý bằng công nghệ phù hợp với quy mô trung tâm, nhằm nâng cao hiệu quả và giảm thiểu rủi ro.

Kết luận

  • Đã đánh giá thực trạng quản lý chất thải y tế tại 14 trung tâm y tế cấp huyện tỉnh Quảng Ninh, xác định mức độ tuân thủ quy định từ khá đến tốt tùy nhóm quy mô.
  • Khối lượng chất thải rắn và nước thải y tế phát sinh tỷ lệ thuận với quy mô giường bệnh, với lượng nước thải trung bình 0,6 m³/ngày/giường.
  • Chất lượng nước thải sau xử lý còn vượt quy chuẩn, đặc biệt về vi sinh vật gây bệnh, cần nâng cấp công nghệ xử lý.
  • Công tác phân loại, thu gom và vận chuyển chất thải đã được cải thiện nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về trang thiết bị và quy trình.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất thải y tế, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo nhân viên, đầu tư trang thiết bị và nâng cấp hệ thống xử lý nước thải trong vòng 12-24 tháng tới.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và trung tâm y tế cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng quản lý chất thải y tế, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường bền vững.