Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tự học đóng vai trò then chốt trong quá trình học tập của sinh viên đại học, chiếm phần lớn thời gian và ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập. Theo báo cáo của ngành giáo dục, sinh viên cần dành ít nhất 30 giờ chuẩn bị cá nhân cho mỗi tín chỉ học phần, tương đương với khoảng 45-90 giờ thực tập và nghiên cứu ngoài giờ lên lớp. Tự học không chỉ giúp sinh viên lĩnh hội kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và khả năng nghiên cứu. Tuy nhiên, hiệu quả của hoạt động này phụ thuộc rất lớn vào môi trường và không gian học tập được tổ chức phù hợp.

Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, với số lượng sinh viên đông đảo, đã chú trọng đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức không gian học tập nhằm đáp ứng nhu cầu tự học ngày càng cao. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng không gian học tập ngoài lớp học tại trường, nhằm đánh giá mức độ đáp ứng hoạt động tự học của sinh viên và đề xuất các biện pháp tổ chức không gian học tập hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các khu vực học tập trong khuôn viên trường, đặc biệt là thư viện và các không gian học tập mở, trong giai đoạn năm học 2018-2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về không gian học tập trong trường đại học, từ đó đề xuất các biện pháp tổ chức không gian học tập phù hợp với đặc điểm sinh viên kỹ thuật và định hướng phát triển của nhà trường. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên phát huy tối đa khả năng tự học, tự nghiên cứu, góp phần nâng cao thành tích học tập và phát triển toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về không gian học tập và hoạt động tự học trong giáo dục đại học. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết không gian học tập: Theo Phil Wood và cộng sự (2012), không gian học tập là môi trường được trang bị đầy đủ thiết bị hiện đại như máy tính, internet, tài liệu, ánh sáng và bàn ghế, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên tự học và nghiên cứu. Không gian học tập cần linh hoạt, đáp ứng đa dạng nhu cầu học tập cá nhân và nhóm, đồng thời hỗ trợ sự sáng tạo và hợp tác.

  2. Lý thuyết hoạt động tự học: Dickinson (1987) định nghĩa tự học là quá trình người học tự chịu trách nhiệm về việc học của mình, bao gồm việc lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá kết quả học tập. Hoạt động tự học của sinh viên đại học mang tính độc lập, trí tuệ cao, đòi hỏi môi trường học tập phù hợp để phát huy hiệu quả.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: không gian học tập (learning spaces), hoạt động tự học (self-study), môi trường học tập (learning environment), cơ sở vật chất hỗ trợ học tập, và vai trò của người quản lý không gian học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Thu thập, phân tích và tổng hợp các tài liệu khoa học, bài báo, luận văn trong và ngoài nước liên quan đến không gian học tập và hoạt động tự học.

  • Phương pháp điều tra, khảo sát: Phát phiếu khảo sát ngẫu nhiên cho các đối tượng gồm sinh viên, giảng viên, cán bộ viên chức và cán bộ thư viện tại trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Mẫu khảo sát gồm khoảng 300 người, nhằm thu thập dữ liệu về nhận thức, nhu cầu và đánh giá thực trạng không gian học tập.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập ý kiến chuyên gia, cán bộ quản lý và người học để làm rõ các vấn đề liên quan đến tổ chức không gian học tập và đề xuất biện pháp cải tiến.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để xử lý và phân tích dữ liệu khảo sát, đánh giá mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp tổ chức không gian học tập.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 4/2019, tập trung khảo sát thực trạng và kiểm nghiệm các biện pháp tổ chức không gian học tập tại thư viện và các khu vực học tập trong trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò quan trọng của không gian học tập đối với hoạt động tự học: Khoảng 85% sinh viên và 90% giảng viên đánh giá không gian học tập có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả tự học. Sinh viên dành trung bình 15-20 giờ mỗi tuần cho hoạt động tự học tại các không gian học tập ngoài lớp học.

  2. Thực trạng không gian học tập tại trường: Thư viện trường được trang bị hiện đại với nhiều khu vực học cá nhân và nhóm, tuy nhiên chỉ đáp ứng khoảng 70% nhu cầu sử dụng của sinh viên do số lượng sinh viên đông và diện tích hạn chế. Các khu vực học tập mở như vườn trường, quán café có wifi được sinh viên ưa chuộng nhưng thiếu trang thiết bị hỗ trợ học tập.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả không gian học tập: Ánh sáng, nhiệt độ, tiếng ồn và trang thiết bị hỗ trợ được sinh viên đánh giá là những yếu tố quan trọng nhất, chiếm tỷ lệ ưu tiên lần lượt 78%, 75%, 70% và 65%. Môi trường học tập thân thiện, không gian yên tĩnh và sự hỗ trợ từ cán bộ quản lý cũng góp phần nâng cao hiệu quả tự học.

  4. Mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp tổ chức không gian học tập: Các biện pháp như mở rộng cơ sở vật chất, phát triển cơ sở dữ liệu số, tăng cường dịch vụ thư viện và xây dựng mô hình không gian học tập kết hợp café sách được đánh giá có mức độ cần thiết trên 80% và khả thi trên 75%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy không gian học tập đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy hoạt động tự học của sinh viên, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về vai trò của môi trường học tập trong giáo dục đại học. Việc thư viện trường chưa đáp ứng đủ nhu cầu phản ánh thực trạng chung của nhiều trường đại học có quy mô lớn, đòi hỏi sự đầu tư và tổ chức hợp lý hơn.

Các yếu tố môi trường như ánh sáng, tiếng ồn và trang thiết bị hỗ trợ là những điều kiện vật chất cơ bản ảnh hưởng trực tiếp đến sự tập trung và hiệu quả học tập. Điều này phù hợp với lý thuyết về không gian học tập hiện đại, nhấn mạnh tính linh hoạt và thân thiện của môi trường học tập.

Việc đề xuất các biện pháp tổ chức không gian học tập dựa trên khảo sát thực tế và ý kiến chuyên gia đảm bảo tính khả thi và phù hợp với đặc điểm sinh viên kỹ thuật. Các biện pháp này không chỉ nâng cao chất lượng không gian học tập mà còn góp phần phát triển kỹ năng tự học, sáng tạo và hợp tác của sinh viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp đào tạo theo hướng lấy người học làm trung tâm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và mức độ cần thiết của biện pháp, cùng bảng so sánh kết quả khảo sát trước và sau khi thực nghiệm các biện pháp tổ chức không gian học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng và hiện đại hóa cơ sở vật chất học tập: Đầu tư xây dựng thêm các khu vực học tập đa chức năng trong khuôn viên trường, trang bị bàn ghế linh hoạt, máy tính, máy in, máy scan và hệ thống wifi mạnh. Mục tiêu tăng diện tích không gian học tập lên ít nhất 30% trong vòng 2 năm, do Ban quản lý cơ sở vật chất trường thực hiện.

  2. Phát triển cơ sở dữ liệu số và thư viện điện tử: Xây dựng và cập nhật thường xuyên kho tài liệu điện tử, tạo điều kiện truy cập thuận tiện cho sinh viên mọi lúc, mọi nơi. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên sử dụng tài liệu số lên 60% trong 1 năm, do Thư viện phối hợp với Khoa CNTT triển khai.

  3. Tăng cường dịch vụ hỗ trợ trong không gian học tập: Đào tạo cán bộ thư viện nâng cao kỹ năng hỗ trợ sinh viên sử dụng thiết bị và tài liệu, tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng tự học và nghiên cứu. Mục tiêu nâng mức hài lòng của sinh viên về dịch vụ lên trên 85% trong 1 năm, do Thư viện và Phòng Đào tạo phối hợp thực hiện.

  4. Xây dựng mô hình không gian học tập kết hợp café sách: Tạo không gian học tập thân thiện, kết hợp giải trí nhẹ nhàng nhằm tăng sự thoải mái và sáng tạo cho sinh viên. Mục tiêu triển khai mô hình thí điểm trong 6 tháng tại Thư viện Chất lượng cao, do Ban quản lý Thư viện chủ trì.

  5. Tạo mạng lưới liên kết không gian học tập giữa các thư viện: Thiết lập hệ thống chia sẻ tài nguyên và không gian học tập giữa các thư viện trong trường và các trường đại học khác nhằm mở rộng nguồn lực học tập. Mục tiêu hoàn thành kết nối trong 2 năm, do Ban Giám hiệu và Thư viện phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục đại học: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoạch định chính sách đầu tư, tổ chức không gian học tập phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và hỗ trợ sinh viên tự học hiệu quả.

  2. Giảng viên và cán bộ thư viện: Áp dụng các biện pháp tổ chức không gian học tập và dịch vụ hỗ trợ để tạo môi trường học tập thuận lợi, thúc đẩy sinh viên phát huy tính chủ động và sáng tạo trong học tập.

  3. Sinh viên đại học, đặc biệt ngành kỹ thuật: Hiểu rõ vai trò của không gian học tập và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động tự học, từ đó lựa chọn và tận dụng hiệu quả các không gian học tập phù hợp với nhu cầu cá nhân.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển không gian học tập: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về môi trường học tập trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao không gian học tập lại quan trọng đối với hoạt động tự học của sinh viên?
    Không gian học tập ảnh hưởng đến sự tập trung, động lực và hiệu quả tiếp thu kiến thức của sinh viên. Một môi trường học tập thuận lợi với ánh sáng, không gian yên tĩnh và trang thiết bị hỗ trợ giúp sinh viên tự học hiệu quả hơn.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng không gian học tập?
    Ánh sáng phù hợp, nhiệt độ dễ chịu, tiếng ồn thấp và trang thiết bị hiện đại là những yếu tố quan trọng nhất. Ngoài ra, sự hỗ trợ từ cán bộ quản lý và môi trường thân thiện cũng góp phần nâng cao chất lượng không gian học tập.

  3. Làm thế nào để thư viện có thể hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động tự học của sinh viên?
    Thư viện cần phát triển cơ sở dữ liệu số phong phú, trang bị thiết bị hiện đại, tổ chức các dịch vụ hỗ trợ kỹ năng tự học và nghiên cứu, đồng thời tạo không gian học tập đa dạng phù hợp với nhu cầu cá nhân và nhóm.

  4. Mô hình không gian học tập kết hợp café sách có lợi ích gì?
    Mô hình này tạo ra môi trường học tập thân thiện, kết hợp giải trí nhẹ nhàng giúp sinh viên giảm căng thẳng, tăng sự thoải mái và sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả tự học và nghiên cứu.

  5. Làm thế nào để tổ chức không gian học tập đáp ứng nhu cầu đa dạng của sinh viên?
    Cần thiết kế không gian linh hoạt với các khu vực học cá nhân, học nhóm, thảo luận, đồng thời trang bị đa dạng thiết bị hỗ trợ và tạo môi trường thân thiện, khuyến khích sự hợp tác và sáng tạo.

Kết luận

  • Hoạt động tự học của sinh viên đại học là yếu tố quyết định chất lượng đào tạo, phụ thuộc lớn vào không gian học tập được tổ chức phù hợp.
  • Thực trạng không gian học tập tại trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh còn hạn chế về diện tích và trang thiết bị, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu sinh viên.
  • Các yếu tố môi trường như ánh sáng, tiếng ồn, nhiệt độ và trang thiết bị hỗ trợ là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả tự học.
  • Đề xuất các biện pháp tổ chức không gian học tập hiện đại, linh hoạt, phát triển cơ sở dữ liệu số và dịch vụ hỗ trợ nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tự học.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nhà trường và các bên liên quan xây dựng chính sách, đầu tư phát triển không gian học tập phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại và cách mạng công nghiệp 4.0.

Hành động tiếp theo: Triển khai thí điểm các biện pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời tiến hành đánh giá hiệu quả để điều chỉnh và mở rộng mô hình không gian học tập đáp ứng hoạt động tự học của sinh viên.