Tổng quan nghiên cứu

Quyền công dân trong lĩnh vực chính trị là một trong những quyền cơ bản, thể hiện sự tham gia của công dân vào quản lý nhà nước và xã hội, góp phần củng cố nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Tại Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định quyền này, trong đó quyền bầu cử, ứng cử và quyền tham gia quản lý nhà nước được bảo đảm thực hiện. Tỉnh Quảng Nam, với đặc thù địa lý và dân cư đa dạng, là một địa bàn điển hình để nghiên cứu thực trạng bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực chính trị. Qua hơn 20 năm tái lập, Quảng Nam đã đạt được nhiều thành tựu phát triển kinh tế - xã hội, song vẫn còn nhiều thách thức trong việc thực thi quyền công dân, đặc biệt là trong các hoạt động chính trị.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực chính trị tại Quảng Nam từ khi Hiến pháp 2013 có hiệu lực đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường các điều kiện bảo đảm quyền công dân. Nghiên cứu tập trung vào quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền ứng cử và bầu cử, với phạm vi nghiên cứu tại địa bàn tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn từ năm 2013 đến 2020. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng trong việc nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền công dân, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm của Đảng về nhà nước pháp quyền, dân chủ và quyền công dân. Hai lý thuyết trọng tâm là:

  • Lý thuyết quyền công dân trong lĩnh vực chính trị: Quyền công dân được hiểu là các quyền của cá nhân mang quốc tịch một quốc gia trong lĩnh vực chính trị, bao gồm quyền bầu cử, ứng cử, tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền khiếu nại, tố cáo, giám sát xã hội. Khái niệm này được phân biệt rõ với quyền con người nhưng có mối liên hệ chặt chẽ, bổ sung lẫn nhau.

  • Lý thuyết bảo đảm quyền công dân: Bảo đảm quyền công dân là việc Nhà nước tạo ra các điều kiện pháp lý, chính trị, kinh tế, xã hội và tổ chức thực hiện để công dân thực hiện các quyền hợp pháp của mình. Nội dung bảo đảm bao gồm việc ghi nhận, tôn trọng, thực thi và bảo vệ quyền công dân trong lĩnh vực chính trị.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền bầu cử, quyền ứng cử, quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền khiếu nại, tố cáo, trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước, minh bạch thông tin và dân chủ cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, tiếp cận lịch sử - pháp luật và so sánh. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Văn bản pháp luật: Hiến pháp 2013, Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân 2015, Luật Khiếu nại 2011, Luật Tố cáo 2018, Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn 2007, các văn bản chỉ đạo của tỉnh Quảng Nam.

  • Số liệu thực tiễn: Báo cáo công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2013-2020; các kết quả giám sát, kiểm tra của cấp ủy, chính quyền địa phương.

  • Phỏng vấn, khảo sát ý kiến cán bộ, công dân tại một số địa phương trong tỉnh.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm dân cư, vùng miền trong tỉnh. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, so sánh các chỉ số về mức độ nhận thức, tham gia và thực thi quyền công dân trong lĩnh vực chính trị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước được cải thiện rõ rệt
    Trong năm 2019, các cấp chính quyền tỉnh Quảng Nam đã tổ chức kiểm tra 916 tổ chức đảng và 1.863 đảng viên, giám sát 677 tổ chức đảng, qua đó xử lý kỷ luật 03 tổ chức đảng và 134 đảng viên vi phạm. Các hoạt động đối thoại, tiếp dân được tổ chức thường xuyên, góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân. Tỷ lệ người dân tham gia các cuộc đối thoại và phản biện chính sách tăng khoảng 15% so với giai đoạn trước.

  2. Quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội được thực hiện đa dạng nhưng còn hạn chế về chất lượng
    Người dân Quảng Nam tham gia trực tiếp qua các hình thức như trưng cầu ý dân, kiến nghị, phản biện chính sách, đồng thời gián tiếp qua đại biểu Quốc hội, HĐND và các tổ chức chính trị - xã hội. Tuy nhiên, khoảng 30% người dân chưa thực sự hiểu rõ quyền và trách nhiệm của mình trong quản lý nhà nước, dẫn đến việc tham gia còn mang tính hình thức, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa.

  3. Thực trạng quyền bầu cử và ứng cử có nhiều tiến bộ nhưng vẫn tồn tại một số bất cập
    Quyền bầu cử được thực hiện phổ biến với tỷ lệ cử tri đi bầu đạt trên 95% trong các kỳ bầu cử gần đây. Tuy nhiên, quyền ứng cử tự do còn hạn chế do tâm lý "đảng cử, dân bầu" vẫn phổ biến, ít người tự ứng cử. Ngoài ra, quyền bãi nhiệm đại biểu chưa được quy định cụ thể, gây khó khăn trong việc thực hiện quyền kiểm soát đại biểu của cử tri.

  4. Công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được chú trọng nhưng còn tồn tại hạn chế
    UBND tỉnh Quảng Nam đã thành lập các tổ chức tiếp công dân chuyên trách, đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đơn thư. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng giải quyết khiếu nại, tố cáo chậm, chưa triệt để, đặc biệt tại các xã miền núi. Chất lượng báo cáo công tác tiếp dân chưa phân tích sâu nguyên nhân phát sinh khiếu kiện, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy sự nỗ lực của tỉnh Quảng Nam trong việc bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực chính trị, thể hiện qua việc hoàn thiện pháp luật, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, những hạn chế về nhận thức của người dân, cơ chế thực thi chưa đồng bộ và một số bất cập trong tổ chức bầu cử, giải quyết khiếu nại vẫn là thách thức lớn.

So với các nghiên cứu trong nước, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về bảo đảm quyền công dân tại các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội tương đồng. Việc sử dụng biểu đồ thể hiện tỷ lệ người dân tham gia các hình thức quản lý nhà nước, tỷ lệ cử tri đi bầu, số vụ khiếu nại được giải quyết kịp thời sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cái nhìn toàn diện về thực tiễn bảo đảm quyền công dân tại một tỉnh miền Trung, từ đó làm cơ sở cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi quyền công dân trong lĩnh vực chính trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về quyền công dân trong lĩnh vực chính trị
    Cần sửa đổi, bổ sung các quy định về quyền ứng cử tự do, quyền bãi nhiệm đại biểu Quốc hội và HĐND để tăng cường tính dân chủ và trách nhiệm giải trình. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp, UBND tỉnh phối hợp.

  2. Tăng cường công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước
    Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công khai thông tin, tổ chức đối thoại trực tuyến, công bố kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo. Mục tiêu nâng tỷ lệ công khai thông tin lên trên 90% trong năm 2024. Chủ thể: UBND các cấp, Sở Thông tin và Truyền thông.

  3. Nâng cao nhận thức và năng lực thực hành quyền công dân của người dân
    Tổ chức các chương trình giáo dục pháp luật, tuyên truyền về quyền công dân, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa và đồng bào dân tộc thiểu số. Mục tiêu tăng 20% số người dân hiểu biết về quyền công dân trong 2 năm tới. Chủ thể: Sở Tư pháp, các tổ chức chính trị - xã hội.

  4. Cải thiện công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo
    Tăng cường đào tạo cán bộ tiếp dân, nâng cao chất lượng giải quyết đơn thư, rút ngắn thời gian xử lý các vụ việc. Xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả công tác tiếp dân. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: UBND tỉnh, Thanh tra tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước các cấp
    Giúp hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý, bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực chính trị.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và tổ chức xã hội nghề nghiệp
    Là tài liệu tham khảo để phát huy vai trò đại diện, giám sát và tham gia quản lý nhà nước của các tổ chức này.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Luật, Chính trị học, Quản lý nhà nước
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quyền công dân, phương pháp nghiên cứu và phân tích chính sách.

  4. Cán bộ, công chức làm công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo
    Hỗ trợ nâng cao nhận thức, kỹ năng và hiệu quả công tác trong việc bảo đảm quyền công dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền công dân trong lĩnh vực chính trị gồm những quyền nào?
    Bao gồm quyền bầu cử, ứng cử, tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền khiếu nại, tố cáo, quyền tự do ngôn luận, báo chí, hội họp, lập hội, tín ngưỡng và bình đẳng dân tộc.

  2. Tại sao quyền bầu cử và ứng cử lại quan trọng trong bảo đảm quyền công dân?
    Đây là quyền cơ bản thể hiện sự tham gia trực tiếp của công dân vào việc lựa chọn người đại diện, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước dân chủ, minh bạch.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện quyền công dân tại Quảng Nam là gì?
    Bao gồm nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế, tâm lý "đảng cử, dân bầu", cơ chế bãi nhiệm đại biểu chưa rõ ràng, và công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn chậm.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo?
    Cần đào tạo cán bộ chuyên trách, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, và xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá công khai.

  5. Vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong bảo đảm quyền công dân là gì?
    Các tổ chức này đại diện cho quyền lợi của người dân, tham gia giám sát, phản biện chính sách, vận động nhân dân thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân.

Kết luận

  • Quyền công dân trong lĩnh vực chính trị tại Quảng Nam được bảo đảm thông qua hệ thống pháp luật và các cơ chế tổ chức, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về nhận thức và thực thi.
  • Việc công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước đã được cải thiện, góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân.
  • Quyền bầu cử được thực hiện rộng rãi, nhưng quyền ứng cử tự do và quyền bãi nhiệm đại biểu còn hạn chế, cần hoàn thiện pháp luật.
  • Công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được chú trọng nhưng cần nâng cao chất lượng và hiệu quả xử lý.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện pháp luật, tăng cường minh bạch, nâng cao nhận thức và cải thiện công tác tiếp dân nhằm thúc đẩy quyền công dân trong lĩnh vực chính trị tại Quảng Nam.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tác động của các giải pháp này trên thực tế. Các cơ quan quản lý, tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng được khuyến khích phối hợp thực hiện để bảo đảm quyền công dân ngày càng hiệu quả hơn.