Tổng quan nghiên cứu

Sức khỏe tâm thần là nền tảng quan trọng cho sự khỏe mạnh và hoạt động hiệu quả của cá nhân, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Các rối loạn phổ biến như lo âu, trầm cảm, căng thẳng và rối loạn giấc ngủ ảnh hưởng đến nhiều đối tượng, đặc biệt là nhân viên y tế. Ngành y tế, với đặc thù công việc căng thẳng, áp lực cao, đặc biệt tại các khoa Hồi sức và Cấp cứu, là môi trường dễ phát sinh các vấn đề sức khỏe tâm thần. Tại Hà Nội, các bệnh viện lớn như Bạch Mai, Xanh Pôn và Hà Đông có số lượng điều dưỡng viên (ĐDV) làm việc tại các khoa này đông đảo, chịu áp lực công việc nặng nề, đặc biệt sau đại dịch Covid-19.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả thực trạng lo âu, trầm cảm, căng thẳng và rối loạn giấc ngủ của ĐDV khoa Hồi sức Cấp cứu tại ba bệnh viện trên địa bàn Hà Nội năm 2024, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của họ. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 2 đến tháng 10 năm 2024, với cỡ mẫu 242 ĐDV, sử dụng các thang đo chuẩn quốc tế như DASS-21 và PSQI để đánh giá các rối loạn tâm thần và chất lượng giấc ngủ.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nhận diện các vấn đề sức khỏe tâm thần của lực lượng điều dưỡng tại các khoa đặc thù, từ đó đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công việc, chất lượng chăm sóc người bệnh và cải thiện đời sống tinh thần của nhân viên y tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sức khỏe tâm thần, tập trung vào bốn khái niệm chính: lo âu, trầm cảm, căng thẳng và rối loạn giấc ngủ. Theo WHO, sức khỏe tâm thần không chỉ là trạng thái không có rối loạn mà còn là sự cân bằng giữa cá nhân và môi trường xã hội. Rối loạn lo âu được định nghĩa là trạng thái căng thẳng cảm xúc quá mức, kéo dài và ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày. Trầm cảm là rối loạn cảm xúc đặc trưng bởi buồn bã, mất hứng thú và giảm năng lượng. Căng thẳng là phản ứng của cơ thể trước các áp lực từ môi trường và cá nhân, có thể dẫn đến rối loạn nếu kéo dài. Rối loạn giấc ngủ bao gồm các dạng mất ngủ, ngủ nhiều, rối loạn nhịp thức ngủ, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Thang đo DASS-21 được sử dụng để đánh giá mức độ lo âu, trầm cảm và căng thẳng, với 21 câu hỏi chia thành 3 nhóm, mỗi nhóm 7 câu. Thang đo PSQI đánh giá chất lượng giấc ngủ qua 7 thành phần, tổng điểm trên 5 cho thấy chất lượng giấc ngủ kém. Các tiêu chuẩn chẩn đoán theo ICD-10 được tham khảo để xác định mức độ rối loạn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang mô tả có phân tích, tiến hành tại ba bệnh viện lớn ở Hà Nội: Bạch Mai, Xanh Pôn và Hà Đông, trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 10 năm 2024. Đối tượng nghiên cứu là 242 điều dưỡng viên đang công tác chính thức tại các khoa Hồi sức và Cấp cứu, được chọn mẫu toàn bộ theo tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ.

Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi gồm ba phần: thông tin nhân khẩu học và công việc, thang đo DASS-21 đánh giá lo âu, trầm cảm, căng thẳng, và thang đo PSQI đánh giá chất lượng giấc ngủ. Điều tra viên được tập huấn kỹ lưỡng để đảm bảo thu thập dữ liệu chính xác, khách quan. Dữ liệu sau đó được nhập và phân tích bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, trung bình) và thống kê suy luận (phân tích mối liên quan, kiểm định ý nghĩa với p<0,05).

Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, được phê duyệt bởi các hội đồng đạo đức của các bệnh viện và trường đại học liên quan. Người tham gia được thông báo đầy đủ về mục đích, quyền từ chối và bảo mật thông tin cá nhân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ rối loạn sức khỏe tâm thần cao: Trong 242 điều dưỡng viên, 79,8% có rối loạn giấc ngủ, 39,7% bị trầm cảm, 36,8% căng thẳng và 19,4% lo âu. Tỷ lệ rối loạn giấc ngủ cao nhất phản ánh áp lực công việc và môi trường làm việc căng thẳng tại các khoa Hồi sức, Cấp cứu.

  2. Đặc điểm nhân khẩu học và công việc: Đa số điều dưỡng viên trong nhóm tuổi 31-45 (52,1%), nữ chiếm 69,8%, trình độ trung cấp và cao đẳng chiếm 52,5%. Thu nhập chủ yếu từ 5-10 triệu đồng/tháng (54,1%) và trên 10 triệu đồng/tháng (45,9%). Tần suất trực đêm chủ yếu 1-2 buổi/tuần (73,9%), có 20,7% trực trên 2 buổi/tuần.

  3. Áp lực công việc và gia đình: 99,6% từng chứng kiến người bệnh tử vong, 26% từng bị hành hung bởi người bệnh hoặc người nhà, 69% cảm thấy khối lượng công việc vượt quá khả năng, 24% có mâu thuẫn với đồng nghiệp hoặc bác sĩ. 42,1% chăm sóc con nhỏ dưới 5 tuổi, 33,5% chăm sóc người thân già yếu hoặc bệnh tật, 36,4% chưa có nhà ở ổn định.

  4. Mối liên quan giữa các yếu tố: Áp lực công việc, mâu thuẫn đồng nghiệp, chăm sóc người thân và tần suất trực đêm có liên quan chặt chẽ đến mức độ lo âu, trầm cảm, căng thẳng và chất lượng giấc ngủ kém. Ví dụ, điều dưỡng có căng thẳng có nguy cơ chất lượng giấc ngủ kém cao gấp hơn 2 lần so với nhóm không căng thẳng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sức khỏe tâm thần của điều dưỡng viên tại các khoa Hồi sức và Cấp cứu ở Hà Nội đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi nhiều yếu tố liên quan đến công việc và cuộc sống cá nhân. Tỷ lệ rối loạn giấc ngủ gần 80% cao hơn nhiều so với tỷ lệ lo âu (19,4%), phản ánh đặc thù công việc đòi hỏi làm việc ca đêm, áp lực cao và môi trường căng thẳng.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ trầm cảm (39,7%) và căng thẳng (36,8%) tương đồng hoặc cao hơn một số nghiên cứu tại Trung Quốc, Ấn Độ và các nước khác, đặc biệt trong bối cảnh hậu đại dịch Covid-19. Các yếu tố như chứng kiến tử vong, bị hành hung, mâu thuẫn đồng nghiệp và áp lực gia đình là những nguyên nhân chính làm gia tăng rối loạn tâm thần.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các rối loạn tâm thần và biểu đồ tròn phân bố các áp lực công việc, giúp minh họa rõ nét mối liên hệ giữa các yếu tố. Bảng phân tích mối liên quan giữa đặc điểm nhân khẩu học, áp lực công việc và các rối loạn tâm thần cũng hỗ trợ đánh giá chi tiết.

Những phát hiện này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các chương trình hỗ trợ sức khỏe tâm thần, cải thiện điều kiện làm việc và cân bằng cuộc sống cho điều dưỡng viên tại các khoa đặc thù.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình hỗ trợ tâm lý chuyên biệt: Thiết lập các buổi tư vấn, nhóm hỗ trợ tâm lý định kỳ cho điều dưỡng viên tại các khoa Hồi sức và Cấp cứu nhằm giảm thiểu lo âu, trầm cảm và căng thẳng. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu sau nghiên cứu. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo bệnh viện phối hợp với khoa Tâm lý học.

  2. Tối ưu hóa lịch trực và giảm tải công việc: Điều chỉnh tần suất trực đêm, phân bổ công việc hợp lý để giảm áp lực quá tải, nâng cao chất lượng giấc ngủ và sức khỏe tinh thần. Thời gian thực hiện: 3 tháng đầu. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và quản lý khoa.

  3. Đào tạo kỹ năng quản lý stress và giao tiếp: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng quản lý stress, giải quyết mâu thuẫn và giao tiếp hiệu quả với đồng nghiệp, người bệnh và người nhà. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Bộ phận đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.

  4. Cải thiện điều kiện làm việc và môi trường: Nâng cấp trang thiết bị, đảm bảo môi trường làm việc an toàn, giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm và bạo lực, tạo không gian nghỉ ngơi phù hợp. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Ban quản lý bệnh viện.

  5. Hỗ trợ cân bằng cuộc sống và gia đình: Xây dựng chính sách hỗ trợ điều dưỡng viên có trách nhiệm chăm sóc con nhỏ, người thân bệnh tật như hỗ trợ thời gian làm việc linh hoạt, tư vấn gia đình. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Phòng công tác xã hội và nhân sự.

Các giải pháp này cần được phối hợp đồng bộ, có đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp, nhằm nâng cao sức khỏe tâm thần và chất lượng công tác của điều dưỡng viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Điều dưỡng viên và nhân viên y tế: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực trạng sức khỏe tâm thần và các yếu tố ảnh hưởng, giúp họ nhận diện và chủ động phòng ngừa các rối loạn tâm thần, cải thiện chất lượng cuộc sống và công việc.

  2. Quản lý bệnh viện và lãnh đạo khoa: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ nhân viên, tối ưu hóa điều kiện làm việc, giảm thiểu áp lực và nâng cao hiệu quả chăm sóc người bệnh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế, điều dưỡng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu sức khỏe tâm thần trong môi trường y tế, đặc biệt tại các khoa hồi sức cấp cứu, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu hơn.

  4. Chuyên gia tâm lý và tư vấn sức khỏe: Giúp hiểu rõ đặc điểm và nhu cầu tâm lý của điều dưỡng viên trong môi trường làm việc đặc thù, từ đó thiết kế các chương trình can thiệp phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sức khỏe tâm thần của điều dưỡng viên tại khoa Hồi sức và Cấp cứu lại bị ảnh hưởng nhiều?
    Do đặc thù công việc căng thẳng, áp lực cao, phải làm việc ca đêm, tiếp xúc thường xuyên với người bệnh nặng, tử vong và áp lực từ người nhà, dẫn đến rối loạn lo âu, trầm cảm, căng thẳng và rối loạn giấc ngủ.

  2. Thang đo DASS-21 và PSQI có đáng tin cậy không?
    Cả hai thang đo đều được quốc tế công nhận, có độ tin cậy và giá trị cao trong đánh giá lo âu, trầm cảm, căng thẳng và chất lượng giấc ngủ, đã được Việt hóa và áp dụng rộng rãi trong nghiên cứu và lâm sàng.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe tâm thần của điều dưỡng viên?
    Áp lực công việc quá tải, mâu thuẫn với đồng nghiệp, bị hành hung, chăm sóc người thân bệnh tật, tần suất trực đêm cao là những yếu tố chính làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần.

  4. Làm thế nào để cải thiện chất lượng giấc ngủ cho điều dưỡng viên?
    Điều chỉnh lịch trực hợp lý, giảm áp lực công việc, xây dựng môi trường làm việc an toàn, tổ chức các chương trình hỗ trợ tâm lý và đào tạo kỹ năng quản lý stress giúp cải thiện giấc ngủ.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các bệnh viện khác không?
    Với thiết kế và cỡ mẫu đại diện tại các bệnh viện tuyến cao ở Hà Nội, kết quả có thể tham khảo và áp dụng cho các bệnh viện tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh theo đặc thù từng địa phương và đơn vị.

Kết luận

  • Tỷ lệ rối loạn giấc ngủ (79,8%), trầm cảm (39,7%), căng thẳng (36,8%) và lo âu (19,4%) ở điều dưỡng viên khoa Hồi sức Cấp cứu tại Hà Nội là rất cao.
  • Áp lực công việc, mâu thuẫn đồng nghiệp, chăm sóc người thân và tần suất trực đêm là các yếu tố liên quan quan trọng đến sức khỏe tâm thần.
  • Nghiên cứu sử dụng thang đo DASS-21 và PSQI có độ tin cậy cao, phù hợp với môi trường nghiên cứu.
  • Cần triển khai các giải pháp hỗ trợ tâm lý, cải thiện điều kiện làm việc và cân bằng cuộc sống cho điều dưỡng viên.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng chương trình can thiệp, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu tại các bệnh viện khác.

Hành động ngay: Các bệnh viện và cơ quan quản lý y tế nên ưu tiên triển khai các chương trình hỗ trợ sức khỏe tâm thần cho điều dưỡng viên, nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân viên y tế.