Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực cảm thụ văn học (CTVH) cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 4, đóng vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện. Theo khảo sát tại Trường Tiểu học Nhơn An, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, 96,9% giáo viên và 91,7% cán bộ quản lý đánh giá việc sử dụng trò chơi trong dạy học CTVH là rất cần thiết. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và ứng dụng các trò chơi phát triển năng lực CTVH cho học sinh lớp 4, góp phần đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Nghiên cứu tập trung vào phân môn Tập đọc và Kể chuyện trong chương trình Tiếng Việt lớp 4, sử dụng ngữ liệu từ Bộ sách Cánh Diều, với phạm vi khảo sát từ tháng 02 đến tháng 04 năm 2024 tại các trường tiểu học trong cụm 1 thị xã An Nhơn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hứng thú học tập, phát triển kỹ năng cảm thụ văn học, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, thân thiện và sáng tạo cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại, trong đó có lý thuyết phát triển năng lực người học theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, nhấn mạnh phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Lý thuyết trò chơi trong giáo dục của J. Piaget và I. Komenxki được vận dụng để khẳng định vai trò của hoạt động chơi trong phát triển trí tuệ và nhân cách trẻ em. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực cảm thụ văn học, trò chơi học tập, phương pháp dạy học tích cực, và phát triển phẩm chất người học. Mối quan hệ giữa trò chơi và cảm thụ văn học được làm rõ qua việc trò chơi giúp học sinh tương tác, sáng tạo và cảm nhận sâu sắc các giá trị nghệ thuật trong văn bản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm:

  • Phương pháp lý luận: phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, lý thuyết liên quan đến trò chơi và cảm thụ văn học.
  • Phương pháp thực tiễn: khảo sát nhận thức và thực trạng sử dụng trò chơi qua phiếu điều tra với 32 giáo viên, 12 cán bộ quản lý và 120 học sinh lớp 4 tại Trường Tiểu học Nhơn An và các trường trong cụm.
  • Phương pháp thống kê toán học: xử lý dữ liệu khảo sát, đánh giá mức độ đồng thuận và hiệu quả của việc sử dụng trò chơi.
  • Thực nghiệm sư phạm: thiết kế và áp dụng các trò chơi trong các tiết dạy Tập đọc và Kể chuyện, đánh giá kết quả học tập và hứng thú của học sinh qua so sánh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 32 giáo viên (96,9% trình độ đại học), 12 cán bộ quản lý (100% trình độ đại học), và 120 học sinh lớp 4 (57 nam, 63 nữ). Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện và phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 02 đến tháng 04 năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò trò chơi trong dạy CTVH: 96,9% giáo viên và 91,7% cán bộ quản lý đánh giá trò chơi là rất cần thiết trong phát triển năng lực CTVH cho học sinh lớp 4. Không có ai cho rằng trò chơi là không cần thiết.

  2. Ưu thế của trò chơi trong dạy học: 91,7% cán bộ quản lý và 78,1% giáo viên rất đồng ý rằng trò chơi là hình thức quan trọng, dễ thu hút học sinh trong hoạt động cảm thụ văn học. 75% cán bộ quản lý và 65,6% giáo viên đánh giá trò chơi giúp phát triển trí nhớ, tư duy và trí tưởng tượng của học sinh.

  3. Thực trạng chỉ đạo và tổ chức trò chơi: 100% cán bộ quản lý thường xuyên chỉ đạo giáo viên tổ chức trò chơi trong dạy CTVH. Tuy nhiên, có khoảng 28,1% đến 37,5% giáo viên chỉ thỉnh thoảng tổ chức trò chơi, phản ánh sự khác biệt trong việc triển khai thực tế.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Qua các tiết dạy có sử dụng trò chơi, học sinh lớp thực nghiệm thể hiện mức độ hoàn thành yêu cầu bài đọc và kể chuyện cao hơn lớp đối chứng từ 15% đến 25%. Mức độ hứng thú và chú ý của học sinh trong lớp thực nghiệm cũng tăng trung bình 20% so với lớp đối chứng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy trò chơi là công cụ hiệu quả trong việc phát triển năng lực CTVH cho học sinh lớp 4. Sự đồng thuận cao về nhận thức giữa giáo viên và cán bộ quản lý tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng rộng rãi phương pháp này. Tuy nhiên, sự khác biệt trong mức độ tổ chức trò chơi giữa giáo viên phản ánh nhu cầu tăng cường bồi dưỡng năng lực sư phạm và hỗ trợ kỹ thuật cho giáo viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm của J. Piaget về vai trò trò chơi trong phát triển trí tuệ và của các nhà giáo dục về tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập. Việc sử dụng trò chơi không chỉ nâng cao hiệu quả học tập mà còn phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và sáng tạo của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hoàn thành bài tập và biểu đồ mức độ hứng thú học tập giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy CTVH, nhằm nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng ứng dụng phương pháp tích cực. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường sư phạm.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn và trò chơi mẫu: Biên soạn bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết các trò chơi phù hợp với nội dung Tập đọc và Kể chuyện lớp 4, kèm theo các kịch bản và công cụ hỗ trợ. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Nhà xuất bản Giáo dục và các chuyên gia giáo dục.

  3. Khuyến khích áp dụng trò chơi trong giảng dạy thường xuyên: Các trường tiểu học cần xây dựng kế hoạch tổ chức trò chơi trong các tiết học, đặc biệt ở phần Khởi động và Vận dụng, nhằm duy trì hứng thú và phát triển năng lực cho học sinh. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban giám hiệu và giáo viên.

  4. Tăng cường chỉ đạo và giám sát chuyên môn: Cán bộ quản lý cần thường xuyên kiểm tra, đánh giá việc tổ chức trò chơi trong dạy học, đồng thời tạo điều kiện chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên. Thời gian: hàng học kỳ; Chủ thể: Ban giám hiệu và phòng giáo dục địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy học Tiếng Việt, đặc biệt phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4, giúp tăng hiệu quả giảng dạy và hứng thú học tập.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch chỉ đạo chuyên môn, hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  3. Sinh viên sư phạm ngành Giáo dục Tiểu học: Là tài liệu tham khảo quý giá trong học tập và nghiên cứu, giúp hiểu rõ lý thuyết và thực tiễn về ứng dụng trò chơi trong phát triển năng lực học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực nghiệm về phương pháp dạy học tích cực, góp phần phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt và giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao trò chơi lại quan trọng trong dạy cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4?
    Trò chơi giúp học sinh hứng thú, chủ động tham gia, từ đó phát triển kỹ năng cảm thụ văn học hiệu quả hơn. Ví dụ, trò chơi đóng vai giúp học sinh nhập vai nhân vật, tăng khả năng tưởng tượng và cảm xúc.

  2. Làm thế nào để giáo viên thiết kế trò chơi phù hợp với nội dung bài học?
    Giáo viên cần dựa trên mục tiêu bài học, đặc điểm học sinh và nội dung văn bản để chọn hình thức trò chơi phù hợp như hỏi đáp, đóng vai, thi kể chuyện. Việc này giúp trò chơi vừa mang tính giáo dục vừa hấp dẫn.

  3. Có những khó khăn nào khi áp dụng trò chơi trong dạy học?
    Khó khăn gồm thời gian chuẩn bị dài, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, và thiếu tài liệu hướng dẫn. Do đó, cần có sự hỗ trợ từ nhà trường và đào tạo chuyên môn.

  4. Trò chơi có ảnh hưởng như thế nào đến năng lực ngôn ngữ của học sinh?
    Trò chơi giúp học sinh luyện tập từ vựng, cấu trúc câu, kỹ năng diễn đạt qua các hoạt động như thi đặt câu, thi viết sáng tạo, từ đó nâng cao khả năng ngôn ngữ một cách tự nhiên.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc sử dụng trò chơi trong dạy học?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập, mức độ hoàn thành bài tập, sự tham gia tích cực và hứng thú của học sinh. Ví dụ, trong thực nghiệm, lớp sử dụng trò chơi có kết quả bài đọc và kể chuyện cao hơn 15-25% so với lớp đối chứng.

Kết luận

  • Trò chơi là phương pháp hiệu quả, được giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá cao trong phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4.
  • Việc tổ chức trò chơi giúp tăng hứng thú, phát triển trí tưởng tượng, tư duy và kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh.
  • Thực trạng cho thấy cần tăng cường đào tạo, hỗ trợ giáo viên để áp dụng trò chơi một cách thường xuyên và hiệu quả hơn.
  • Nghiên cứu đã thiết kế và thử nghiệm thành công các trò chơi phù hợp với phân môn Tập đọc và Kể chuyện, nâng cao kết quả học tập và hứng thú của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy việc ứng dụng trò chơi trong dạy học Tiếng Việt tiểu học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng ứng dụng trò chơi trong các môn học khác để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.