Tổng quan nghiên cứu

Bạo lực học đường là một vấn đề nghiêm trọng toàn cầu với khoảng 246 triệu trẻ em và vị thành niên là nạn nhân mỗi năm theo số liệu của UNESCO. Tại Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo ghi nhận gần 1.600 vụ đánh nhau trong một năm học, tương đương khoảng 5 vụ mỗi ngày, với tỷ lệ 1 vụ đánh nhau trên 5.200 học sinh. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng tại các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở (PTDTBT THCS) ở huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum, nơi đa số học sinh là dân tộc thiểu số, sinh sống trong điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường (PNBLHĐ) tại 4 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Đăk Glei trong giai đoạn 2019-2021, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả cho giai đoạn 2021-2025. Mục tiêu nghiên cứu là nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục PNBLHĐ, góp phần xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh, thân thiện, giảm thiểu các hành vi bạo lực, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh dân tộc thiểu số. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần của học sinh, đồng thời hỗ trợ phát triển bền vững giáo dục vùng dân tộc thiểu số miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường. Khái niệm quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết quản lý hoạt động giáo dục PNBLHĐ nhấn mạnh vai trò của nhà trường, gia đình và xã hội trong việc phối hợp giáo dục, phòng ngừa và xử lý các hành vi bạo lực. Các mô hình quản lý tập trung vào quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, sự phối hợp các lực lượng và điều kiện phục vụ hoạt động giáo dục PNBLHĐ. Các khái niệm chính bao gồm: bạo lực học đường, giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, quản lý hoạt động giáo dục PNBLHĐ, và đặc điểm tâm lý xã hội của học sinh dân tộc thiểu số bán trú.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 454 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phụ huynh và chính quyền địa phương tại 4 trường PTDTBT THCS xã Ngọc Linh, Mường Hoong, Đăk Choong và Đăk Long. Phương pháp phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên nhằm thu thập ý kiến chuyên gia. Nghiên cứu hồ sơ lưu trữ như giáo án, sổ chủ nhiệm, báo cáo học tập để đánh giá thực trạng. Quan sát trực tiếp các hoạt động giáo dục và hành vi bạo lực học đường. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý giáo dục PNBLHĐ. Thời gian nghiên cứu từ tháng 1/2021 đến tháng 2/2022, tập trung khảo sát thực trạng giai đoạn 2019-2021 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu giáo dục PNBLHĐ: Mức độ thực hiện mục tiêu giáo dục PNBLHĐ tại các trường PTDTBT THCS được đánh giá ở mức trung bình đến khá với điểm trung bình khoảng 2,8 trên thang 4 điểm. Cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của mục tiêu này nhưng còn hạn chế trong việc xây dựng kế hoạch cụ thể và triển khai đồng bộ.

  2. Quản lý nội dung và phương pháp giáo dục: Nội dung giáo dục PNBLHĐ được triển khai nhưng chưa đầy đủ và chưa phù hợp hoàn toàn với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số. Phương pháp giáo dục chủ yếu là truyền đạt lý thuyết, thiếu các hoạt động trải nghiệm và kỹ năng sống. Tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực chỉ đạt khoảng 60%, trong khi các hình thức giáo dục đa dạng như hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt bán trú chưa được khai thác hiệu quả.

  3. Phối hợp các lực lượng giáo dục: Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác giáo dục PNBLHĐ còn yếu, với chỉ khoảng 55% phụ huynh tham gia tích cực. Nhà trường chưa phát huy hết vai trò của các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương trong việc hỗ trợ phòng ngừa bạo lực học đường.

  4. Điều kiện phục vụ và kiểm tra đánh giá: Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ giáo dục PNBLHĐ còn thiếu thốn, đặc biệt là thiết bị dạy học và điều kiện sinh hoạt bán trú. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục PNBLHĐ chưa được thực hiện thường xuyên và chưa có tiêu chuẩn đánh giá rõ ràng, điểm trung bình về công tác này chỉ đạt 2,5 trên thang 4 điểm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn của huyện Đăk Glei, với hơn 86% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, trình độ dân trí thấp, giao thông đi lại khó khăn, ảnh hưởng đến việc huy động và duy trì học sinh. Ngoài ra, nguồn lực tài chính hạn chế khiến các trường PTDTBT THCS chỉ được cấp khoảng 7.000 đồng/người/năm cho các hoạt động thường xuyên, không đủ để tổ chức các hoạt động giáo dục phong phú và hiệu quả. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng các trường vùng dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn trong quản lý giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường. Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội làm giảm hiệu quả công tác phòng ngừa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các nội dung quản lý giáo dục PNBLHĐ và bảng so sánh tỷ lệ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức: Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, tập huấn cho cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và cộng đồng về tác hại của bạo lực học đường và vai trò phòng ngừa, nhằm nâng tỷ lệ nhận thức tích cực lên trên 80% trong giai đoạn 2021-2025. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các tổ chức xã hội.

  2. Bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý học sinh: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý học sinh, kỹ năng xử lý tình huống bạo lực cho giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và đội ngũ tư vấn học đường, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thực hành. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 3 năm.

  3. Đa dạng hóa hình thức giáo dục kỹ năng sống: Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, sinh hoạt bán trú với nội dung giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, nhằm giảm thiểu hành vi bạo lực. Nhà trường phối hợp với các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương triển khai thường xuyên hàng năm.

  4. Phát huy vai trò tự quản của học sinh bán trú: Xây dựng và duy trì các tổ tự quản học sinh bán trú, tạo môi trường để học sinh tự rèn luyện, tự quản lý hành vi, góp phần phòng ngừa bạo lực. Mục tiêu đạt 100% trường PTDTBT THCS có tổ tự quản hoạt động hiệu quả trong 2 năm tới.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ, phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức đoàn thể để hỗ trợ công tác giáo dục PNBLHĐ. Mục tiêu nâng tỷ lệ phụ huynh tham gia trên 75% trong 3 năm tới.

  6. Xây dựng tổ tư vấn tâm lý và nâng cao điều kiện hỗ trợ: Thành lập tổ tư vấn tâm lý học đường, cung cấp dịch vụ tham vấn cho học sinh có nguy cơ hoặc đã xảy ra bạo lực. Đồng thời cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ sinh hoạt bán trú và giáo dục kỹ năng sống. Chủ thể thực hiện là nhà trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo, dự kiến hoàn thành trong giai đoạn 2021-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường PTDTBT THCS: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường phù hợp với đặc điểm vùng dân tộc thiểu số, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

  2. Giáo viên và nhân viên trường học: Cung cấp kiến thức và phương pháp giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, kỹ năng xử lý tình huống, giúp giáo viên chủ động trong công tác giáo dục và quản lý học sinh.

  3. Phụ huynh học sinh dân tộc thiểu số: Nâng cao nhận thức về vai trò phối hợp với nhà trường trong phòng ngừa bạo lực học đường, từ đó tạo môi trường giáo dục an toàn cho con em mình.

  4. Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình giáo dục phù hợp với vùng dân tộc thiểu số miền núi, góp phần phát triển giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bạo lực học đường là gì và tại sao cần phòng ngừa?
    Bạo lực học đường là hành vi xâm hại thể chất hoặc tinh thần giữa học sinh hoặc giữa học sinh với giáo viên trong môi trường học đường. Phòng ngừa giúp bảo vệ sức khỏe, phát triển nhân cách và tạo môi trường học tập an toàn, lành mạnh.

  2. Đặc điểm nào của học sinh dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến bạo lực học đường?
    Học sinh dân tộc thiểu số thường có tính rụt rè, tự ái cao, chịu ảnh hưởng phong tục tập quán lạc hậu, trình độ dân trí thấp, điều kiện kinh tế khó khăn, dẫn đến khó thích nghi và dễ xảy ra mâu thuẫn, bạo lực.

  3. Những phương pháp giáo dục nào hiệu quả trong phòng ngừa bạo lực học đường?
    Phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, hoạt động trải nghiệm, giáo dục kỹ năng sống, tư vấn tâm lý và tổ chức các hoạt động ngoại khóa được đánh giá cao trong việc nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng xử của học sinh.

  4. Vai trò của gia đình trong phòng ngừa bạo lực học đường như thế nào?
    Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên, có vai trò quyết định trong hình thành nhân cách và hành vi của trẻ. Sự quan tâm, giáo dục và phối hợp với nhà trường giúp giảm thiểu nguy cơ bạo lực học đường.

  5. Làm thế nào để tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội?
    Thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên qua các buổi họp phụ huynh, hoạt động cộng đồng, tuyên truyền nâng cao nhận thức và huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường.

Kết luận

  • Bạo lực học đường tại các trường PTDTBT THCS huyện Đăk Glei là vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển toàn diện của học sinh dân tộc thiểu số.
  • Thực trạng quản lý giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, nguồn lực hạn chế và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.
  • Luận văn đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực như tăng cường tuyên truyền, bồi dưỡng nghiệp vụ, đa dạng hóa hình thức giáo dục kỹ năng sống, phát huy vai trò tự quản của học sinh bán trú và xây dựng tổ tư vấn tâm lý.
  • Các giải pháp được khảo nghiệm có tính khả thi và cấp thiết, hướng tới nâng cao hiệu quả công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường trong giai đoạn 2021-2025.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và cộng đồng phối hợp triển khai đồng bộ các biện pháp để xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số miền núi.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá kết quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu áp dụng tại các địa phương khác. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và nhà trường tham khảo và áp dụng để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa bạo lực học đường.