I. Tổng Quan Về Phương Pháp Hướng Dẫn Thực Hành Địa Lý 10
Sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Chương trình, nội dung và phương pháp giáo dục phổ thông hiện nay còn nhiều bất cập. Một trong những nguyên nhân là sự yếu kém trong kết hợp lý luận và thực tiễn. Cần đổi mới phương pháp dạy học gắn với thực tiễn, phát huy tính tích cực của người học. Nhiều nước trên thế giới coi trọng nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo. Công nghệ dạy học mới ra đời và được áp dụng rộng rãi, chú trọng định lượng hóa mục tiêu dạy học. Ngành giáo dục Việt Nam đang từng bước nghiên cứu và áp dụng công nghệ dạy học cũng như đổi mới phương pháp dạy học. CT & SGK cũng thay đổi phù hợp với nhu cầu học tập đáp ứng yêu cầu trong quá trình phát triển của đất nước. Hệ thống CT & SGK trong nhà trường phổ thông các cấp đã có thêm nhiều nội dung mới theo hướng tăng mạnh kênh hình, giảm dần kênh chữ, tỷ trọng bài tập thực hành tăng lên đáng kể.
1.1. Tầm quan trọng của thực hành Địa lý lớp 10
Thực trạng giảng dạy cho thấy thực hành hiện vẫn là khâu yếu. Chưa được quan tâm đầy đủ dẫn tới kết quả học tập của học sinh chưa tương xứng với yêu cầu. Đây chính là tình hình chung của các trường phổ thông ở thành phố cũng như vùng nông thôn và đặc biệt là ở vùng khó khăn. CT & SGK Địa lý trước đây nặng về lý thuyết. Các bài tập thực hành còn ít nên kỹ năng thực hành của học sinh còn yếu. Khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế còn hạn chế, tính năng động, sáng tạo chưa được phát huy. Từ năm 2006-2007, CT & SGK Địa lý lớp 10 được triển khai đại trà trên phạm vi toàn quốc. Đòi hỏi phải ứng dụng các phương pháp dạy học mới theo hướng phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu phương pháp hướng dẫn
Nghiên cứu vận dụng các phương pháp hướng dẫn làm BTH nhằm rèn luyện kĩ năng xử lý các BTH, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy BTH Địa lý lớp 10 (phần Địa lý tự nhiên) theo CT & SGK hiện nay. Vận dụng các phương pháp hướng dẫn làm BTH qua thực nghiệm trong điều kiện một số trường THPT tỉnh Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu là cơ sở để đưa ra kiến nghị áp dụng rộng rãi phương pháp hướng dẫn làm BTH trong CT & SGK hiện nay. Đề tài tập trung vào phương pháp dạy học tích cực. Phạm vi ứng dụng của luận văn là một số trường THPT trong địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
II. Thách Thức Dạy Thực Hành Địa Lý Tự Nhiên Lớp 10 Tại Thái Nguyên
Việc nghiên cứu và tìm ra các phương pháp tối ưu để giảng dạy các BTH đã được đề cập tới cả trong và ngoài nước. Song do CT & SGK Địa lý luôn thay đổi và đây lại là vấn đề tương đối khó, việc nghiên cứu tiến hành phức tạp, đòi hỏi phải có một quá trình chuẩn bị công phu, vì vậy nó cũng có những hạn chế nhất định. Các BTH trong SGK thường ít được chú trọng, tâm lý giáo viên thường ngại dạy vì để dạy tốt BTH thường đòi hỏi phải có sự chuẩn bị và phương tiện dạy học kèm theo nên tốn rất nhiều thời gian. Về phía học sinh để làm tốt các BTH cũng phải có sự chuẩn bị đồ dùng học tập, sự kiên trì, có óc sáng tạo và nắm chắc kiến thức lý thuyết. Gần đây, các BTH rất được coi trọng và chú ý.
2.1. Khó khăn trong chuẩn bị và thực hiện bài tập thực hành
Đã có một số tài liệu đề cập đến phương pháp để tiến hành giảng dạy các BTH Địa lý nhưng vẫn còn rất ít ỏi và các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu còn hạn chế, chưa đúng với tầm quan trọng của nó. Giáo viên thường ngại dạy vì đòi hỏi chuẩn bị kỹ lưỡng. Học sinh cần chuẩn bị đồ dùng học tập, kiên trì, sáng tạo và nắm vững lý thuyết. Các bài tập thực hành Địa lý lớp 10 trong SGK ít được chú trọng.
2.2. Yêu cầu về kỹ năng Địa lý lớp 10 cho học sinh
Để làm tốt các BTH, học sinh cần có sự chuẩn bị đồ dùng học tập, sự kiên trì, có óc sáng tạo và nắm chắc kiến thức lý thuyết. Cần rèn luyện kỹ năng Địa lý lớp 10 cho học sinh để nâng cao hiệu quả bài thực hành. Kỹ năng đọc bản đồ, biểu đồ rất quan trọng. Kỹ năng phân tích số liệu thống kê cũng cần thiết.
III. Phương Pháp Hướng Dẫn Thực Hành Địa Lý Tự Nhiên Hiệu Quả
Quá trình dạy học hiện đại được nhìn nhận theo quan điểm mới là hoạt động nhận thức tự giác của học sinh được thực hiện dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm mục đích rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, hình thành thế giới quan, là tiền đề quan trọng trong sự phát triển nhân cách và trí tuệ. Kiến thức Địa lí là kết quả phản ánh trong nhận thức con người về sự tồn tại khách quan, mối quan hệ của các sự vật hiện tượng cũng như các quy luật Địa lí tự nhiên, là cơ sở hình thành thế giới quan duy vật biện chứng, góp phần vào dạy học các môn khoa học khác như toán học, vật lý, hoá học, sinh học.
3.1. Xây dựng hệ thống giáo án Địa lý lớp 10 phù hợp
Các kiến thức địa lí dạy trong nhà trường phổ thông là các khái niệm, quy luật, các kỹ năng được sắp xếp theo một trình tự nhất định phù hợp với chương trình và mục tiêu đào tạo, đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi. Sự hình thành các kiến thức được thực hiện qua các thao tác trí tuệ như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hoá và khái quát hoá, giúp học sinh gắn kết lý thuyết môn học với các khoa học khác và đời sống. Hệ thống giáo án Địa lý lớp 10 cần được xây dựng theo hướng này để giúp học sinh nắm vững kiến thức và kỹ năng.
3.2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy
Đặc trưng của kiến thức Địa lí là tính không gian rộng lớn, các quá trình diễn ra lâu dài nên rất phong phú và phức tạp, vì vậy cần tăng cường sự hỗ trợ của các phương tiện để hình thành kiến thức mới. Ngày nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ và sự tăng trưởng không ngừng về kinh tế của các nước trên thế giới, những vòng xoáy biến đổi của nền kinh tế thị trường trong quá trình hội nhập đòi hỏi người giáo viên phải thiết kế được hệ phương pháp dạy học mềm dẻo, linh hoạt, giúp người học thích ứng, hoà nhập tích cực với cuộc sống hiện thực.
IV. Bí Quyết Rèn Luyện Kỹ Năng Địa Lý Lớp 10 Qua Thực Hành
Bài tập thực hành được giảng dạy sau khi học sinh học các bài lý thuyết và đã có một số kỹ năng ban đầu. Giờ thực hành yêu cầu học sinh rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, các thao tác thành thạo và phát huy tính năng động sáng tạo, nguồn trí lực dồi dào trong học tập. Kỹ năng thực hành Địa lí là yêu cầu không thể thiếu của việc học môn Địa lí bởi các kỹ năng là thước đo kết quả học tập của học sinh theo xu hướng dạy học tích cực.
4.1. Tự học có hướng dẫn của giáo viên
Căn cứ vào CT & SGK Địa lí 10 hiện nay việc tổ chức và đổi mới phương pháp dạy và học bài thực hành Địa lí phải đáp ứng các yêu cầu sau: Tổ chức cho học sinh học các bài tập thực hành Địa lí bằng phương pháp tự học có hướng dẫn của giáo viên. Xây dựng các phòng thực hành bộ môn với trang thiết bị phù hợp với mục đích, nội dung chương trình và phương pháp giảng dạy đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh. Bài thực hành thường gắn với các thiết bị dạy học nên tổ chức theo kiểu cá thể hoá hoặc chia nhóm nhằm phát huy vai trò tự học của học sinh.
4.2. Cải tiến kiểm tra đánh giá kỹ năng Địa lý
Học sinh cần chuẩn bị bài thực hành trước khi tiến hành ở trên lớp. Cải tiến việc kiểm tra đánh giá, nâng cao vai trò và khả năng tự đánh giá của học sinh. Phương pháp dạy học là nhân tố quan trọng của quá trình dạy học, trên quan điểm hệ thống nhân tố này được đặt trong mối quan hệ với nhân tố khác như mục tiêu và nội dung dạy học.
V. Ứng Dụng Thực Tế Nghiên Cứu tại Thái Nguyên
Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên dạy Địa lý từ THCS đến THPT. Sử dụng các phương pháp hướng dẫn làm BTH Địa lý thí nghiệm lớp 10 cho phù hợp với từng địa phương là quá trình thử nghiệm lâu dài, phụ thuộc vào tình hình thực tế từng trường mà từ đó đưa ra những giải pháp tối ưu phù hợp. Xác định được các phương pháp hướng dẫn làm BTH phù hợp với nội dung CT & SGK hiện nay, đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội với mục tiêu của giáo dục là phát huy vai trò tự học của học sinh theo hướng tích cực, sáng tạo nhằm phát triển tư duy của học sinh.
5.1. Vận dụng lý luận vào thực hành Địa lý tại trường THPT
Vận dụng lý luận dạy học hiện đại vào quá trình hướng dẫn làm BTH. Thay đổi cách dạy và học BTH trong điều kiện một số trường phổ thông đặc biệt là các trường THPT vùng dân tộc và miền núi tỉnh Thái Nguyên. Phương pháp dạy học theo hướng tích cực thực chất là cách dạy hướng tới việc học tập tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, chống lại thói quen học tập thụ động của học sinh.
5.2. Đánh giá hiệu quả phương pháp tại Thái Nguyên
Cần đánh giá hiệu quả phương pháp sau khi áp dụng. Xác định những điểm mạnh, điểm yếu của phương pháp. Điều chỉnh phương pháp cho phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường tại Thái Nguyên. Cần có sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh để đạt hiệu quả tốt nhất.
VI. Kết Luận Hướng Đi Mới Cho Thực Hành Địa Lý Lớp 10
Xu hướng cải tiến phương pháp dạy học hiện nay là phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhằm huy động tối cao chức năng tâm lý và nhận thức. Cần huy động học sinh tích cực tái hiện, tích cực tìm tòi phát hiện cái mới, cái hay, cái thú vị và đặc biệt là tích cực sáng tạo. Thông qua các phương pháp dạy học, các bài tập thực hành trong giảng dạy Địa lí cần được lồng ghép, tích hợp trong tất cả các tiết học đồng thời tăng thời lượng trong chương trình học.
6.1. Phát huy tư duy sáng tạo trong Địa lý tự nhiên lớp 10
Quan điểm về dạy thực hành Địa lí đã có chuyển biến tích cực, nhưng trong đó, cách dạy để đạt hiệu quả tối ưu các bài thực hành là yếu tố quan trọng giúp học sinh phát huy năng lực trí tuệ, tư duy sáng tạo tìm tòi, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS là khởi nguồn cho khả năng thích ứng nhanh chóng với thị trường lao động trong thời kỳ CNH - HĐH đất nước. Dạy và học tích cực là một trong những mục tiêu chung và cũng là một tiêu chuẩn về giáo dục hiệu q...
6.2. Tiếp tục nghiên cứu và cải tiến phương pháp hướng dẫn
Cần tiếp tục nghiên cứu và cải tiến phương pháp hướng dẫn làm BTH. Chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên. Xây dựng cộng đồng giáo viên Địa lý mạnh mẽ. Ứng dụng các phương pháp mới nhất để nâng cao chất lượng dạy và học Địa lý lớp 10.
