Tổng Quan về Pháp Luật Biển Việt Nam và So Sánh với Luật Quốc Tế

Từ năm 1977, sau khi thống nhất đất nước và trở thành thành viên Liên Hợp Quốc, Việt Nam bắt đầu tham gia Hội nghị lần thứ 3 của Liên Hợp Quốc về Luật Biển. Nghị quyết phê chuẩn Công ước luật biển 1982 của Quốc hội Việt Nam đã xác định: “Bằng việc phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982, nước CHXHCN Việt Nam biểu thị quyết tâm cùng cộng đồng quốc tế xây dựng một trật tự pháp lý công bằng, khuyến khích sự phát triển và hợp tác phát triển”. Kể từ trước đó đến nay, Việt Nam luôn kề vai, hợp tác cùng với cộng đồng quốc tế tích cực triển khai thực hiện từng bước có hiệu quả các quy định của Công ước luật biển 1982.

Luật Biển Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và điều chỉnh các hoạt động khai thác tài nguyên biển, phát triển du lịch biển, bảo vệ môi trường biển và đảm bảo an ninh quốc phòng trên biển. Việc xây dựng và hoàn thiện Luật Biển Việt Nam góp phần tạo môi trường pháp lý ổn định, minh bạch, thu hút đầu tư và thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực biển. Luật Biển Việt Nam cũng góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam trên biển Đông, giải quyết các tranh chấp biển một cách hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế.

UNCLOS quy định rõ về các vùng biển thuộc chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia ven biển, bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Công ước cũng quy định về quyền tự do hàng hải, quyền bay qua, quyền đặt dây cáp và ống dẫn ngầm trên biển cả. UNCLOS cũng thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp biển thông qua Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS) và các cơ chế trọng tài.

Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS) là một cơ quan tài phán quốc tế được thành lập theo UNCLOS để giải quyết các tranh chấp liên quan đến việc giải thích và áp dụng UNCLOS. ITLOS có thẩm quyền xét xử các vụ tranh chấp liên quan đến phân định biển, khai thác tài nguyên biển, ô nhiễm biển và các vấn đề khác liên quan đến luật biển. Các phán quyết của ITLOS có tính ràng buộc đối với các quốc gia tham gia tranh chấp.

Bên cạnh UNCLOS, còn có nhiều điều ước quốc tế khác điều chỉnh các khía cạnh cụ thể của hoạt động trên biển, chẳng hạn như Công ước SOLAS về an toàn hàng hải, Công ước MARPOL về phòng ngừa ô nhiễm biển từ tàu, Công ước về Đa dạng Sinh học và các điều ước về nghề cá. Các điều ước này bổ sung và làm rõ thêm các quy định của UNCLOS trong các lĩnh vực cụ thể.

Luật Biển Việt Nam và UNCLOS đều công nhận các vùng biển thuộc chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia ven biển, bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Cả hai đều bảo vệ quyền tự do hàng hải và các quyền tự do khác trên biển cả. Luật Biển Việt Nam cũng như UNCLOS đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường biển và khai thác tài nguyên biển một cách bền vững.

Một số điểm khác biệt chủ yếu nằm ở việc cụ thể hóa và chi tiết hóa các quy định của UNCLOS để phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam. Ví dụ, Luật Biển Việt Nam quy định chi tiết hơn về việc quản lý và khai thác tài nguyên biển, về bảo vệ môi trường biển và về hoạt động của các lực lượng chức năng trên biển. Luật Biển Việt Nam cũng có những quy định riêng về chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, phù hợp với lập trường lịch sử và pháp lý của Việt Nam.

Ngoài UNCLOS, Luật Biển Việt Nam còn chịu ảnh hưởng bởi các điều ước quốc tế khác mà Việt Nam là thành viên, chẳng hạn như các công ước về an toàn hàng hải, phòng ngừa ô nhiễm biển và bảo tồn tài nguyên biển. Việc hài hòa hóa Luật Biển Việt Nam với các điều ước quốc tế này là một yêu cầu quan trọng để đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả của hệ thống pháp luật về biển.

Canada có Luật Biển Canada và Chiến lược Biển Canada quy định về việc áp dụng phương pháp quản lý tổng hợp đối với các vùng biển, nhấn mạnh sự hợp tác, hỗ trợ về chính sách và chương trình quản lý giữa các cơ quan và các chủ thể liên quan. Kinh nghiệm của Canada cho thấy tầm quan trọng của việc phối hợp giữa các ngành, các cấp và các bên liên quan trong quản lý biển.

Philippines đã ban hành Luật RA 3046 xác định đường cơ sở quần đảo cho các đảo chính và quy chế đảo cho nhóm đảo Kalayaan ở khu vực quần đảo Trường Sa và bãi cạn Scarborough. Việc Philippines điều chỉnh luật pháp để phù hợp với UNCLOS là một bài học quan trọng cho Việt Nam trong việc giải thích và áp dụng các quy định của UNCLOS về đường cơ sở quần đảo.

Trong khi Canada tập trung vào quản lý tổng hợp, Philippines chú trọng xác định đường cơ sở theo UNCLOS. Cả hai đều cung cấp các góc nhìn quan trọng về cách các quốc gia ven biển giải quyết các vấn đề phức tạp liên quan đến chủ quyền và quản lý tài nguyên biển. Việc phân tích so sánh này giúp Việt Nam có cái nhìn toàn diện hơn về các lựa chọn chính sách.

Một số vấn đề còn tồn tại của Luật Biển Việt Nam bao gồm sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa các văn bản quy phạm pháp luật, thiếu các quy định cụ thể về một số lĩnh vực, chẳng hạn như quản lý rác thải nhựa trên biển và bảo tồn đa dạng sinh học biển. Cần có những nỗ lực hơn nữa để rà soát, sửa đổi và bổ sung các quy định pháp luật để giải quyết các vấn đề này.

Để hoàn thiện hệ thống pháp luật biển, cần tập trung vào các hướng sau: (1) Tiếp tục thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về biển; (2) Rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và khả thi; (3) Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật mới để điều chỉnh các lĩnh vực chưa được quy định hoặc quy định chưa đầy đủ; (4) Tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về biển; (5) Nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước về biển.

Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện Luật Biển Việt Nam. Thông qua hợp tác quốc tế, Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác, tiếp cận các nguồn lực tài chính và kỹ thuật và nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế. Việt Nam cần tăng cường hợp tác với các quốc gia ven biển và các tổ chức quốc tế để giải quyết các thách thức chung về biển, như bảo vệ môi trường biển, chống khai thác hải sản bất hợp pháp và giải quyết tranh chấp biển.

Phát triển kinh tế biển bền vững là một trong những mục tiêu quan trọng nhất của Luật Biển Việt Nam. Để đạt được mục tiêu này, cần có các chính sách khuyến khích phát triển các ngành kinh tế biển có giá trị gia tăng cao, thân thiện với môi trường và sử dụng tài nguyên biển một cách hiệu quả. Đồng thời, cần có các biện pháp bảo vệ môi trường biển, chống ô nhiễm biển và khai thác tài nguyên biển một cách hợp lý.

Bảo vệ môi trường biển là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm biển ngày càng gia tăng. Luật Biển Việt Nam cần có những quy định chặt chẽ về bảo vệ môi trường biển, chống ô nhiễm biển từ các nguồn trên đất liền và trên biển, bảo tồn đa dạng sinh học biển và ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường biển.

Nâng cao nhận thức về biển cho cộng đồng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự tham gia của người dân vào việc quản lý, bảo vệ và khai thác tài nguyên biển. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về biển, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin về biển và tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường biển. Đồng thời, cần có các chính sách khuyến khích người dân khai thác tài nguyên biển một cách bền vững và có trách nhiệm.