Phân Tích Hiệu Quả Sử Dụng Kháng Sinh Dự Phòng Trong Phẫu Thuật Nội Soi Tán Sỏi Tại Bệnh Viện Đa Khoa Thành Phố Vinh Giai Đoạn 2020 - 2022

• Tác giả: Trần Công Đức
• Người hướng dẫn: TS. Lê Bá Hải
• Trường học: Đại học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Dược lý – Dược lâm sàng
• Đề tài: Phân Tích Hiệu Quả Sử Dụng Kháng Sinh Dự Phòng Trong Phẫu Thuật Nội Soi Tán Sỏi Tại Bệnh Viện Đa Khoa Thành Phố Vinh Giai Đoạn 2020 - 2022
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Tổng quan về nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.2. Định nghĩa nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.3. Phân loại nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.4. Thực trạng nhiễm khuẩn phẫu thuật trên thế giới và Việt Nam
• 1.5. Tác nhân gây nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.6. Yếu tố nguy cơ nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.7. Phân tầng nguy cơ nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.8. Các biện pháp dự phòng nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 1.9. Nhiễm khuẩn phẫu thuật trong mổ nội soi đường tiết niệu
• 1.10. Tổng quan về kháng sinh dự phòng
• 1.11. Khái niệm kháng sinh dự phòng
• 1.12. Chỉ định sử dụng kháng sinh dự phòng
• 1.13. Lựa chọn kháng sinh dự phòng
• 1.14. Thời điểm đưa liều đầu tiên và lặp lại liều kháng sinh dự phòng
• 1.15. Thời gian sử dụng kháng sinh dự phòng
• 1.16. Thực trạng sử dụng kháng sinh dự phòng cho mổ nội soi tán sỏi
• 1.17. Triển khai các can thiệp về kháng sinh sự phòng trong chương trình quản lý kháng sinh
• 1.18. Vai trò của chương trình quản lý kháng sinh
• 1.19. Thực trạng và ý nghĩa của can thiệp kháng sinh dự phòng trong chương trình quản lý kháng sinh
• 1.20. Chiến lược thực hiện chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện thông qua tăng cường sử dụng kháng sinh dự phòng
• 1.21. Vài nét về Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu 1: Mô tả thực trạng sử dụng kháng sinh trên đối tượng phẫu thuật nội soi tán sỏi thỏa mãn các điều kiện sử dụng kháng sinh dự phòng, tại khoa ngoại tổng hợp bệnh viện đa khoa thành phố Vinh năm 2020
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4. Chỉ tiêu nghiên cứu
• 2.5. Mục tiêu 2: Phân tích hiệu quả sử dụng kháng sinh dự phòng trong Phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Khoa ngoại tổng hợp bệnh viện đa khoa thành phố Vinh giai đoạn 01/6/2021- 01/6/2022
• 2.6. Đối tượng nghiên cứu
• 2.7. Phương pháp nghiên cứu
• 2.8. Chỉ tiêu nghiên cứu
• 2.9. Quy ước nghiên cứu
• 2.10. Xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thực trạng sử dụng kháng sinh trên đối tượng phẫu thuật nội soi tán sỏi thỏa mãn các điều kiện sử dụng KSDP tại khoa ngoại tổng hợp, bệnh viện đa khoa thành phố Vinh (giai đoạn 01/01/2020 - 31/12/2020)
• 3.2. Đặc điểm của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 3.3. Đặc điểm yếu tố nguy cơ nhiễm khuẩn phẫu thuật
• 3.4. Đặc điểm cuộc phẫu thuật trong mẫu nghiên cứu
• 3.5. Đặc điểm sử dụng kháng sinh trên những bệnh nhân của mẫu nghiên cứu
• 3.6. Đặc điểm mẫu nghiên cứu sau phẫu thuật
• 3.7. Hiệu quả triển khai chương trình kháng sinh dự phòng trong nội soi tán sỏi, Bệnh viện Đa khoa thành phố Vinh giai đoạn từ 01/6/2021 đến 01/6/2022
• 3.8. So sánh thực trạng sử dụng kháng sinh trên đối tượng bệnh nhân đủ điều kiện sử dụng KSDP giai đoạn trước và sau triển khai chương trình sử dụng KSDP
• 3.9. Hiệu quả sử dụng KSDP trong Phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Khoa ngoại tổng hợp bệnh viện đa khoa thành phố Vinh giai đoạn từ 01/6/2021 đến 01/6/2022
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Bàn luận về tình hình sử dụng kháng sinh tại Khoa Ngoại Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa thành phố Vinh
• 4.2. Đặc điểm của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu
• 4.3. Đặc điểm sử dụng kháng sinh ở giai đoạn từ 01/01/2020 đến 31/12/2020 của mẫu nghiên cứu
• 4.4. Hiệu quả của việc sử dụng kháng sinh điều trị sau phẫu thuật ở giai đoạn từ 01/01/2020 đến 31/12/2020
• 4.5. Bàn luận về hiệu quả sử dụng KSDP trong nội soi tán sỏi tại Bệnh viện đa khoa Thành phố Vinh từ 01/6/2021 đến 01/6/2022
• 4.6. Đặc điểm bệnh nhân
• 4.7. Hiệu quả của việc triển khai chương trình sử dụng KSDP
• 4.8. Hạn chế của nghiên cứu
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Nhiễm Khuẩn Sau Phẫu Thuật Nội Soi 2020 2022

Nhiễm khuẩn phẫu thuật (NKPT) là một biến chứng đáng lo ngại sau phẫu thuật, đặc biệt là trong phẫu thuật nội soi. NKPT làm tăng chi phí điều trị, kéo dài thời gian nằm viện và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn. Nội soi niệu quản - thận ngược dòng, một thủ thuật phổ biến tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh, không phải lúc nào cũng tránh khỏi nguy cơ NKPT. Việc sử dụng kháng sinh dự phòng (KSDP) đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ này. Theo Bruke và cộng sự, việc sử dụng KSDP hợp lý có thể giảm ít nhất 50% nguy cơ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật. Tuy nhiên, việc sử dụng KSDP đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng về lựa chọn kháng sinh, thời gian sử dụng và thời điểm sử dụng. Do đó, việc xây dựng và triển khai các chương trình KSDP là cần thiết để nâng cao chất lượng sử dụng kháng sinh và giảm thiểu gánh nặng cho bệnh nhân, bệnh viện và xã hội.

1.1. Định Nghĩa và Phân Loại Nhiễm Khuẩn Phẫu Thuật Nội Soi

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, Nhiễm khuẩn phẫu thuật (NKPT) là nhiễm khuẩn tại vị trí phẫu thuật trong vòng 30 ngày sau mổ (không cấy ghép) hoặc 1 năm (có cấy ghép). CDC Hoa Kỳ phân loại NKPT thành ba loại: nhiễm khuẩn vết mổ nông (da và mô dưới da), nhiễm khuẩn vết mổ sâu (cơ và mô liên kết), và nhiễm khuẩn cơ quan/khoang cơ thể. Phẫu thuật nội soi, bao gồm cả nội soi tán sỏi, vẫn tiềm ẩn nguy cơ NKPT dù ít xâm lấn hơn. Ưu điểm của phẫu thuật nội soi một vết mổ là vết mổ nhỏ, ít đau, phục hồi sớm và thẩm mỹ hơn.

1.2. Thực Trạng Nhiễm Khuẩn Phẫu Thuật Tại Việt Nam và Thế Giới

NKPT là một vấn đề toàn cầu. ECDC ghi nhận NKPT chiếm 19,6% trong nhiễm khuẩn liên quan đến chăm sóc y tế (HAIs). Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ NKPT giảm từ 1,9% (2006-2008) xuống 0,9% (2014). Tuy nhiên, ở các nước đang phát triển, con số này có thể cao hơn, trung bình 6,1%. Tại Việt Nam, khảo sát năm 2009-2010 cho thấy 5,5% bệnh nhân phẫu thuật bị NKPT. NKPT gây gánh nặng lớn, kéo dài thời gian nằm viện và tăng chi phí điều trị. Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ ước tính NKPT làm tăng thời gian nằm viện thêm 9,7 ngày và chi phí thêm 20,842 USD.

1.3. Tác Nhân Gây Nhiễm Khuẩn Phẫu Thuật Phổ Biến Nhất Hiện Nay

Tác nhân gây NKPT có thể đến từ cơ thể bệnh nhân, môi trường phòng mổ hoặc dụng cụ phẫu thuật. Trong phẫu thuật sạch, Streptococcus và Staphylococcus aureus là thường gặp. Trong phẫu thuật sạch-nhiễm, còn có trực khuẩn gram âm và Enterococci. Vi khuẩn nội sinh cũng có thể gây NKPT. Tại Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy vi khuẩn gram âm chiếm tỷ lệ cao trong các ca NKPT. Nghiên cứu năm 2012 tại Bệnh viện Bạch Mai ghi nhận Acinetobacter baumannii (25,8%) và Staphylococcus aureus (19,4%) là các tác nhân phổ biến.

II. Xác Định Các Yếu Tố Nguy Cơ Nhiễm Khuẩn Sau Phẫu Thuật

Nguy cơ nhiễm khuẩn phẫu thuật (NKPT) chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố, bao gồm các yếu tố liên quan đến bệnh nhân, môi trường, phẫu thuật và vi sinh vật. Các yếu tố thuộc về bệnh nhân bao gồm tuổi cao, suy dinh dưỡng, béo phì, đái tháo đường, nhiễm trùng, nằm viện lâu ngày trước phẫu thuật và suy giảm miễn dịch. Việc sử dụng hóa trị, xạ trị và mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) cũng làm tăng nguy cơ. Thang điểm ASA (Hiệp hội Gây mê Hoa Kỳ) đánh giá toàn trạng bệnh nhân trước phẫu thuật, điểm ASA ≥ 3 cho thấy nguy cơ NKPT cao hơn. Việc xác định và quản lý các yếu tố nguy cơ này là rất quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ NKPT.

2.1. Các Yếu Tố Thuộc Về Bệnh Nhân Ảnh Hưởng Tới Nguy Cơ

Tuổi cao, suy dinh dưỡng, béo phì, đái tháo đường, và các bệnh nhiễm trùng là những yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Bệnh nhân suy giảm miễn dịch (do sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc HIV) cũng dễ bị NKPT hơn. Theo CDC, bệnh nhân có điểm ASA ≥ 3 có nguy cơ NKPT cao hơn so với bệnh nhân có điểm ASA thấp hơn. Việc đánh giá toàn diện tình trạng bệnh nhân trước phẫu thuật là cần thiết để xác định các yếu tố nguy cơ và có biện pháp phòng ngừa phù hợp.

2.2. Các Yếu Tố Liên Quan Đến Môi Trường Phẫu Thuật

Môi trường phẫu thuật đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nguy cơ nhiễm khuẩn. Các yếu tố như thông khí, vệ sinh bề mặt, và khử trùng dụng cụ phẫu thuật cần được kiểm soát chặt chẽ. Việc tuân thủ các quy trình vô khuẩn và khử trùng là bắt buộc để giảm thiểu nguy cơ nhiễm khuẩn từ môi trường. Các bệnh viện cần có hệ thống giám sát và kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân.

2.3. Vai Trò Của Kỹ Thuật Phẫu Thuật Và Thời Gian Phẫu Thuật

Kỹ thuật phẫu thuật đóng một vai trò quan trọng. Phẫu thuật kéo dài, phẫu thuật phức tạp, hoặc có nhiều mô bị tổn thương có thể làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Việc sử dụng các kỹ thuật phẫu thuật ít xâm lấn (như phẫu thuật nội soi) có thể giúp giảm thiểu nguy cơ này. Ngoài ra, thời gian phẫu thuật cũng là một yếu tố quan trọng. Phẫu thuật kéo dài làm tăng nguy cơ tiếp xúc với vi khuẩn và làm suy yếu hệ miễn dịch của bệnh nhân.

III. Đánh Giá Thực Trạng Sử Dụng Kháng Sinh Dự Phòng KSDP Năm 2020

Nghiên cứu tập trung vào việc mô tả thực trạng sử dụng kháng sinh trên bệnh nhân phẫu thuật nội soi tán sỏi thỏa mãn điều kiện sử dụng KSDP tại khoa Ngoại Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh năm 2020. Nghiên cứu xem xét các đặc điểm của bệnh nhân, yếu tố nguy cơ nhiễm khuẩn, đặc điểm cuộc phẫu thuật và việc sử dụng kháng sinh. Kết quả cung cấp thông tin quan trọng về việc tuân thủ các hướng dẫn sử dụng KSDP và xác định các lĩnh vực cần cải thiện. Mục tiêu là thu thập các dữ liệu để hiểu rõ hơn về thực tế lâm sàng và làm cơ sở cho việc triển khai các can thiệp cải thiện chất lượng sử dụng kháng sinh.

3.1. Đặc Điểm Bệnh Nhân Tham Gia Nghiên Cứu 2020

Nghiên cứu tiến hành phân tích các đặc điểm về nhân khẩu học (tuổi, giới tính), tiền sử bệnh lý, và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Các yếu tố như chỉ số khối cơ thể (BMI), bệnh đái tháo đường, suy giảm chức năng thận, và tiền sử sử dụng kháng sinh trước đó được ghi nhận. Thông tin này giúp xác định các nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao nhiễm khuẩn phẫu thuật và cần được ưu tiên can thiệp.

3.2. Yếu Tố Nguy Cơ Nhiễm Khuẩn Phẫu Thuật Được Ghi Nhận

Nghiên cứu đánh giá các yếu tố nguy cơ nhiễm khuẩn phẫu thuật theo các tiêu chuẩn quốc tế. Các yếu tố như điểm ASA (Hiệp hội Gây mê Hoa Kỳ), thời gian nằm viện trước phẫu thuật, loại phẫu thuật, và mức độ ô nhiễm của phẫu thuật được ghi nhận. Việc phân tích các yếu tố nguy cơ giúp xác định các yếu tố chính góp phần vào nguy cơ nhiễm khuẩn và giúp xây dựng các chiến lược phòng ngừa hiệu quả hơn.

3.3. Phân Tích Chi Tiết Về Sử Dụng Kháng Sinh Dự Phòng

Nghiên cứu tập trung vào phân tích việc sử dụng kháng sinh dự phòng trên các bệnh nhân phẫu thuật nội soi tán sỏi. Các thông tin được thu thập bao gồm loại kháng sinh được sử dụng, liều lượng, thời điểm sử dụng (trước, trong, hay sau phẫu thuật), và thời gian sử dụng. Việc phân tích này giúp đánh giá việc tuân thủ các hướng dẫn sử dụng kháng sinh dự phòng và xác định các vấn đề liên quan đến lựa chọn kháng sinh, liều lượng, và thời gian sử dụng.

IV. Đánh Giá Hiệu Quả Triển Khai Chương Trình KSDP 2021 2022

Nghiên cứu tiếp tục phân tích hiệu quả của chương trình KSDP trong phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh từ 01/6/2021 đến 01/6/2022. So sánh thực trạng sử dụng kháng sinh trước và sau khi triển khai chương trình KSDP. Hiệu quả sử dụng KSDP được đánh giá dựa trên tỷ lệ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật, thời gian nằm viện và chi phí điều trị. Mục tiêu là chứng minh giá trị của việc triển khai chương trình KSDP trong việc cải thiện kết quả lâm sàng và giảm gánh nặng kinh tế.

4.1. So Sánh Thực Trạng Sử Dụng Kháng Sinh Trước và Sau Can Thiệp

Nghiên cứu so sánh việc sử dụng kháng sinh dự phòng trước (năm 2020) và sau (2021-2022) khi triển khai chương trình. Các chỉ số so sánh bao gồm tỷ lệ bệnh nhân được sử dụng KSDP, loại kháng sinh được sử dụng, thời điểm sử dụng, và thời gian sử dụng. Mục đích là xác định liệu chương trình KSDP có tạo ra sự thay đổi trong thực hành sử dụng kháng sinh hay không.

4.2. Tác Động Của KSDP Đến Tỷ Lệ Nhiễm Khuẩn Sau Phẫu Thuật

Nghiên cứu đánh giá tác động của KSDP đến tỷ lệ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật. Tỷ lệ nhiễm khuẩn được so sánh giữa nhóm bệnh nhân được sử dụng KSDP và nhóm không được sử dụng (nếu có). Ngoài ra, nghiên cứu cũng xem xét mối liên hệ giữa loại kháng sinh được sử dụng và tỷ lệ nhiễm khuẩn để xác định loại kháng sinh nào có hiệu quả nhất.

4.3. Ảnh Hưởng Của KSDP Đến Thời Gian Nằm Viện và Chi Phí Điều Trị

Nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của KSDP đến thời gian nằm viện và chi phí điều trị. Thời gian nằm viện và chi phí điều trị được so sánh giữa nhóm bệnh nhân được sử dụng KSDP và nhóm không được sử dụng. Mục đích là xác định liệu KSDP có giúp giảm thời gian nằm viện và chi phí điều trị hay không.

V. Thảo Luận Kết Quả Nghiên Cứu Và Bài Học Kinh Nghiệm Từ Thực Tế

Phần thảo luận tập trung vào việc giải thích các kết quả nghiên cứu, so sánh với các nghiên cứu khác và rút ra các bài học kinh nghiệm từ thực tế. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng kháng sinh, hiệu quả của chương trình KSDP và các hạn chế của nghiên cứu được thảo luận chi tiết. Mục tiêu là cung cấp một cái nhìn toàn diện về tình hình sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật nội soi tán sỏi và đưa ra các kiến nghị để cải thiện chất lượng.

5.1. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tình Hình Sử Dụng Kháng Sinh

Thảo luận về các yếu tố như kiến thức của bác sĩ về kháng sinh, hướng dẫn điều trị, khả năng tiếp cận kháng sinh và chính sách sử dụng kháng sinh của bệnh viện. Các yếu tố này có thể ảnh hưởng đến quyết định sử dụng kháng sinh của bác sĩ và kết quả điều trị.

5.2. Ưu Điểm Và Hạn Chế Của Chương Trình Kháng Sinh Dự Phòng

Thảo luận về các ưu điểm của chương trình KSDP, như cải thiện việc tuân thủ hướng dẫn điều trị, giảm tỷ lệ nhiễm khuẩn và giảm chi phí điều trị. Đồng thời, cũng thảo luận về các hạn chế của chương trình, như khó khăn trong việc thay đổi thói quen sử dụng kháng sinh và nguy cơ kháng kháng sinh.

5.3. Những Hạn Chế Của Nghiên Cứu Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Chỉ ra các hạn chế của nghiên cứu, như cỡ mẫu nhỏ, thiết kế nghiên cứu quan sát, và thiếu nhóm chứng. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo để khắc phục các hạn chế này và cung cấp bằng chứng mạnh mẽ hơn về hiệu quả của chương trình KSDP.

VI. Kết Luận Và Đề Xuất Cải Thiện Sử Dụng Kháng Sinh Hợp Lý

Kết luận tóm tắt các kết quả chính của nghiên cứu và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng kháng sinh hợp lý trong phẫu thuật nội soi tán sỏi. Các đề xuất cải thiện bao gồm tăng cường đào tạo cho bác sĩ, cập nhật hướng dẫn điều trị, cải thiện khả năng tiếp cận kháng sinh và xây dựng các chính sách sử dụng kháng sinh hiệu quả. Mục tiêu là nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân và giảm gánh nặng kháng kháng sinh.

6.1. Tổng Kết Kết Quả Nghiên Cứu Về Sử Dụng Kháng Sinh

Tổng kết các kết quả về thực trạng sử dụng kháng sinh dự phòng, hiệu quả của chương trình can thiệp, và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng kháng sinh. Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng kháng sinh hợp lý trong phẫu thuật nội soi tán sỏi.

6.2. Đề Xuất Giải Pháp Cải Thiện Chất Lượng Sử Dụng Thuốc

Đề xuất các giải pháp cụ thể để cải thiện chất lượng sử dụng kháng sinh, như tăng cường đào tạo cho bác sĩ, cập nhật hướng dẫn điều trị, cải thiện khả năng tiếp cận kháng sinh, và xây dựng các chính sách sử dụng kháng sinh hiệu quả. Các giải pháp này cần được thực hiện một cách toàn diện và có hệ thống để đạt được kết quả tốt nhất.

6.3. Định Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Kháng Sinh Dự Phòng

Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo để cung cấp bằng chứng mạnh mẽ hơn về hiệu quả của các can thiệp cải thiện sử dụng kháng sinh. Các nghiên cứu này cần có thiết kế chặt chẽ, cỡ mẫu lớn, và nhóm chứng để đảm bảo tính tin cậy của kết quả.

Tổng quan nghiên cứu

Nhiễm khuẩn phẫu thuật (NKPT) là một trong những biến chứng phổ biến và nghiêm trọng trong lĩnh vực ngoại khoa, làm tăng chi phí điều trị và kéo dài thời gian nằm viện cho bệnh nhân. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ NKPT tại các nước có thu nhập thấp và trung bình dao động khoảng 6,1%, cao hơn nhiều so với các nước phát triển. Tại Việt Nam, khảo sát tại các bệnh viện tuyến trung ương và tỉnh cho thấy tỷ lệ NKPT khoảng 5,5%. Phẫu thuật nội soi tán sỏi ngược dòng là một kỹ thuật được áp dụng rộng rãi tại Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh với khoảng 600 ca mỗi năm. Mặc dù đây là phẫu thuật sạch – nhiễm với nguy cơ NKPT thấp, nhưng vẫn tồn tại nguy cơ nhiễm khuẩn do các yếu tố bệnh nhân và kỹ thuật.

Kháng sinh dự phòng (KSDP) được xem là biện pháp hiệu quả giúp giảm ít nhất 50% nguy cơ NKPT, góp phần giảm gánh nặng kinh tế và nâng cao chất lượng điều trị. Tuy nhiên, việc sử dụng KSDP cần tuân thủ nghiêm ngặt về lựa chọn thuốc, thời điểm và thời gian sử dụng để tránh lạm dụng và kháng thuốc. Từ năm 2019, Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh đã ban hành quy trình sử dụng KSDP trong phẫu thuật nội soi tán sỏi, được triển khai mạnh mẽ từ năm 2021 với sự tham gia của dược sĩ lâm sàng.

Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh giai đoạn 2020-2022, đồng thời phân tích hiệu quả của chương trình quản lý sử dụng KSDP đã triển khai. Qua đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng kháng sinh dự phòng, góp phần giảm tỷ lệ NKPT và chi phí điều trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết về nhiễm khuẩn phẫu thuật (NKPT): NKPT được định nghĩa là nhiễm khuẩn xảy ra tại vị trí phẫu thuật trong vòng 30 ngày sau mổ (với phẫu thuật không cấy ghép) hoặc 1 năm (với phẫu thuật có cấy ghép). NKPT được phân loại thành nhiễm khuẩn vết mổ nông, sâu và nhiễm khuẩn cơ quan/khoang cơ thể theo hướng dẫn của CDC.
• Mô hình quản lý sử dụng kháng sinh (QLKS): Được định nghĩa là các hành động phối hợp nhằm cải thiện và đo lường việc sử dụng kháng sinh hợp lý, bao gồm lựa chọn phác đồ tối ưu, liều dùng, đường dùng và thời gian điều trị, nhằm giảm thiểu độc tính, tác dụng phụ và nguy cơ kháng thuốc.
• Khái niệm và nguyên tắc sử dụng kháng sinh dự phòng (KSDP): KSDP là kháng sinh dùng trong thời gian ngắn trước và sau phẫu thuật nhằm ngăn ngừa NKPT, cần đáp ứng các tiêu chí về phổ tác dụng, thời điểm sử dụng, liều lượng và thời gian dùng để đạt hiệu quả tối ưu.
• Các yếu tố nguy cơ NKPT: Bao gồm yếu tố bệnh nhân (tuổi, bệnh lý kèm theo, điểm ASA), yếu tố phẫu thuật (loại phẫu thuật, thời gian phẫu thuật), yếu tố môi trường (vệ sinh phòng mổ, vô khuẩn) và yếu tố vi sinh (đặc điểm vi khuẩn gây bệnh).
• Mô hình phân tầng nguy cơ NKPT (NNIS): Dựa trên điểm ASA, loại phẫu thuật và thời gian phẫu thuật để dự đoán nguy cơ NKPT, giúp lựa chọn biện pháp dự phòng phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, hồi cứu dữ liệu bệnh án bệnh nhân phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh.
• Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân được phẫu thuật nội soi tán sỏi trong hai giai đoạn: năm 2020 (trước khi triển khai chương trình KSDP) và từ 01/6/2021 đến 01/6/2022 (sau khi triển khai chương trình).
• Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân đủ điều kiện sử dụng KSDP, không có tiền sử dị ứng kháng sinh nhóm β-lactam, không béo phì (BMI > 25), không suy kiệt (BMI < 15), không mổ cấp cứu, không dùng kháng sinh trước phẫu thuật trong vòng 48 giờ.
• Phương pháp thu thập dữ liệu: Thu thập thông tin từ hồ sơ bệnh án, bao gồm đặc điểm bệnh nhân, yếu tố nguy cơ NKPT, loại và thời gian sử dụng kháng sinh, kết quả nhiễm khuẩn sau phẫu thuật, thời gian nằm viện và chi phí điều trị.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm IBM SPSS 25, mô tả thống kê trung bình, tỷ lệ phần trăm, kiểm định T-test, Mann-Whitney, χ2 để so sánh giữa hai giai đoạn trước và sau triển khai chương trình. Ý nghĩa thống kê khi p < 0,05.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu giai đoạn 01/01/2020 – 31/12/2020 và 01/06/2021 – 01/06/2022, phân tích và so sánh hiệu quả sử dụng KSDP trước và sau can thiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng sử dụng kháng sinh trước và sau phẫu thuật năm 2020:

   • Trong 208 bệnh nhân, 100% không được sử dụng kháng sinh dự phòng trước phẫu thuật.
   • Sau phẫu thuật, 100% bệnh nhân được sử dụng kháng sinh điều trị với trung bình 9,23 lần đưa thuốc và thời gian sử dụng trung bình 3,7 ngày.
   • Tỷ lệ bệnh nhân có triệu chứng sốt sau phẫu thuật là 16,35%, tỷ lệ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật là 1,92%.
   • Thời gian nằm viện trung bình sau phẫu thuật là 3,7 ngày.

2. Hiệu quả triển khai chương trình sử dụng KSDP giai đoạn 2021-2022:

   • 100% bệnh nhân được sử dụng KSDP trước phẫu thuật, trong đó 82,57% dùng nhóm β-lactam (cefazolin), 17,43% dùng β-lactam kết hợp ức chế β-lactamase (ampicillin/sulbactam).
   • Tỷ lệ sử dụng kháng sinh sau phẫu thuật giảm xuống còn 22,02%, thấp hơn đáng kể so với giai đoạn trước (p<0,05).
   • Thời gian nằm viện sau phẫu thuật giảm trung bình so với giai đoạn trước.
   • Chi phí điều trị giảm do giảm số lần sử dụng kháng sinh và thời gian nằm viện.
   • Không ghi nhận sự gia tăng tỷ lệ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật, tỷ lệ nhiễm khuẩn duy trì ở mức thấp.

3. Đặc điểm bệnh nhân và yếu tố nguy cơ:

   • Đa số bệnh nhân trong cả hai giai đoạn có điểm ASA 1 hoặc 2, không có yếu tố nguy cơ NKPT cao như thời gian phẫu thuật kéo dài hay nằm viện trước phẫu thuật lâu.
   • Không có sự khác biệt có ý nghĩa về tuổi, BMI, bệnh lý kèm theo giữa hai giai đoạn.
   • Tỷ lệ bệnh nhân nam tăng nhẹ sau khi triển khai chương trình (72,48% so với 62,5%, p=0,019).

Thảo luận kết quả

Việc không sử dụng KSDP trước phẫu thuật trong giai đoạn 2020 dẫn đến việc sử dụng kháng sinh điều trị kéo dài sau mổ, làm tăng nguy cơ kháng thuốc, chi phí và thời gian nằm viện. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy việc sử dụng KSDP hợp lý giúp giảm tỷ lệ NKPT và giảm chi phí điều trị.

Sau khi triển khai chương trình sử dụng KSDP có sự tham gia của dược sĩ lâm sàng, tỷ lệ sử dụng KSDP trước phẫu thuật đạt 100%, đồng thời giảm đáng kể việc sử dụng kháng sinh sau phẫu thuật. Điều này chứng tỏ hiệu quả của chương trình quản lý sử dụng kháng sinh trong việc nâng cao tuân thủ quy trình, lựa chọn kháng sinh phù hợp và thời gian sử dụng hợp lý.

Việc giảm thời gian nằm viện và chi phí điều trị sau phẫu thuật cũng phản ánh tác động tích cực của chương trình. Các kết quả này tương đồng với các nghiên cứu tại các bệnh viện lớn trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò quan trọng của quản lý sử dụng kháng sinh trong ngoại khoa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng KSDP trước và sau phẫu thuật, biểu đồ thời gian nằm viện trung bình và biểu đồ chi phí điều trị giữa hai giai đoạn để minh họa rõ ràng hiệu quả can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và tập huấn cho nhân viên y tế về sử dụng KSDP hợp lý: Đào tạo định kỳ nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng lựa chọn, thời điểm và thời gian sử dụng kháng sinh dự phòng, đảm bảo tuân thủ quy trình. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban giám đốc bệnh viện, khoa Dược, khoa Ngoại.

2. Mở rộng vai trò của dược sĩ lâm sàng trong quản lý sử dụng kháng sinh: Tăng cường sự tham gia của dược sĩ trong tư vấn, giám sát và phối hợp với bác sĩ trong các ca phẫu thuật, đặc biệt là phẫu thuật nội soi tán sỏi. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì lâu dài. Chủ thể: Ban lãnh đạo bệnh viện, khoa Dược.

3. Xây dựng hệ thống giám sát và báo cáo định kỳ về sử dụng kháng sinh và tỷ lệ NKPT: Thiết lập hệ thống thu thập, phân tích dữ liệu để đánh giá hiệu quả sử dụng KSDP và phát hiện sớm các vấn đề phát sinh. Thời gian thực hiện: trong 6 tháng đầu năm và duy trì hàng năm. Chủ thể: Phòng Quản lý chất lượng, khoa Dược, khoa Ngoại.

4. Cập nhật và hoàn thiện quy trình sử dụng KSDP theo hướng dẫn mới nhất: Đảm bảo quy trình phù hợp với tình hình dịch tễ, phổ kháng sinh và khuyến cáo quốc tế, đồng thời linh hoạt điều chỉnh theo đặc điểm bệnh viện. Thời gian thực hiện: trong 3 tháng tiếp theo. Chủ thể: Hội đồng chuyên môn, khoa Dược, khoa Ngoại.

5. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cho bệnh nhân về vai trò của KSDP: Giúp bệnh nhân hiểu rõ mục đích và lợi ích của việc sử dụng kháng sinh dự phòng, từ đó phối hợp tốt hơn trong quá trình điều trị. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Khoa Điều dưỡng, khoa Ngoại.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ phẫu thuật và nhân viên y tế tại các khoa Ngoại: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về hiệu quả sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật nội soi tán sỏi, giúp cải thiện quy trình điều trị và giảm biến chứng nhiễm khuẩn.

2. Dược sĩ lâm sàng và cán bộ quản lý dược: Tham khảo các chiến lược quản lý sử dụng kháng sinh, vai trò của dược sĩ trong giám sát và tư vấn, từ đó áp dụng vào thực tế để nâng cao hiệu quả quản lý kháng sinh.

3. Nhà quản lý bệnh viện và chuyên viên y tế công cộng: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và triển khai các chương trình quản lý sử dụng kháng sinh, giảm chi phí điều trị và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.

4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành Dược lý – Dược lâm sàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và ứng dụng lý thuyết quản lý kháng sinh trong thực tiễn bệnh viện.

Câu hỏi thường gặp

1. Kháng sinh dự phòng là gì và tại sao cần sử dụng trong phẫu thuật nội soi tán sỏi?
   Kháng sinh dự phòng là kháng sinh dùng trước và trong phẫu thuật nhằm ngăn ngừa nhiễm khuẩn tại vị trí mổ. Trong phẫu thuật nội soi tán sỏi, KSDP giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn tiết niệu và vết mổ, góp phần giảm biến chứng và thời gian nằm viện.

2. Thời điểm sử dụng kháng sinh dự phòng hiệu quả nhất là khi nào?
   Theo hướng dẫn, liều đầu tiên của KSDP nên được sử dụng trong vòng 60 phút trước khi bắt đầu phẫu thuật để đảm bảo nồng độ thuốc đủ cao tại mô phẫu thuật trong suốt quá trình can thiệp.

3. Việc sử dụng kháng sinh sau phẫu thuật có cần thiết không?
   Nghiên cứu cho thấy sử dụng KSDP một liều trước phẫu thuật là đủ cho đa số trường hợp. Việc kéo dài sử dụng kháng sinh sau mổ không làm giảm tỷ lệ nhiễm khuẩn mà còn tăng nguy cơ kháng thuốc và tác dụng phụ.

4. Vai trò của dược sĩ lâm sàng trong quản lý sử dụng kháng sinh là gì?
   Dược sĩ lâm sàng hỗ trợ bác sĩ lựa chọn kháng sinh phù hợp, giám sát tuân thủ quy trình, tư vấn thay thế khi bệnh nhân dị ứng, góp phần nâng cao hiệu quả và an toàn trong sử dụng kháng sinh.

5. Làm thế nào để giảm tỷ lệ nhiễm khuẩn phẫu thuật tại bệnh viện?
   Ngoài sử dụng KSDP hợp lý, cần thực hiện các biện pháp vô khuẩn nghiêm ngặt, kiểm soát yếu tố nguy cơ bệnh nhân, đào tạo nhân viên y tế, giám sát và đánh giá thường xuyên tình hình nhiễm khuẩn.

Kết luận

• Nghiên cứu đã mô tả thực trạng sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật nội soi tán sỏi tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Vinh giai đoạn 2020-2022, ghi nhận sự cải thiện rõ rệt sau khi triển khai chương trình quản lý sử dụng KSDP.
• Việc áp dụng KSDP trước phẫu thuật giúp giảm đáng kể việc sử dụng kháng sinh điều trị sau mổ, giảm thời gian nằm viện và chi phí điều trị mà không làm tăng tỷ lệ nhiễm khuẩn.
• Sự tham gia của dược sĩ lâm sàng trong chương trình quản lý kháng sinh là yếu tố then chốt nâng cao hiệu quả sử dụng KSDP.
• Các giải pháp đào tạo, giám sát và cập nhật quy trình cần được duy trì và mở rộng để đảm bảo tính bền vững của chương trình.
• Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu trên các loại phẫu thuật khác và triển khai hệ thống giám sát toàn diện về sử dụng kháng sinh tại bệnh viện.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ sở y tế và nhân viên y tế nên áp dụng nghiêm túc các hướng dẫn sử dụng kháng sinh dự phòng, tăng cường hợp tác đa ngành để nâng cao chất lượng chăm sóc và phòng ngừa nhiễm khuẩn phẫu thuật.