Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống điện lực (HTĐ) là một tổ hợp phức tạp gồm các nguồn phát điện, lưới truyền tải, lưới phân phối và các phụ tải tiêu thụ điện, có mối liên hệ chặt chẽ tạo thành một thể thống nhất. Theo ước tính, sự cố hoặc gián đoạn trong hệ thống này có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng không chỉ đối với hệ thống điện mà còn ảnh hưởng đến nền kinh tế quốc gia. Do đó, việc quản lý, giám sát và điều khiển vận hành hệ thống điện một cách an toàn, tin cậy là yêu cầu cấp thiết. Trong bối cảnh đó, hệ thống SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) đã trở thành công cụ không thể thiếu trong việc giám sát và điều khiển hệ thống điện hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích cấu trúc SCADA trong thiết bị mô phỏng hệ thống điện NE9171 do hãng AREVA sản xuất, đồng thời phát triển bộ phận hiển thị quá trình quá độ (QTQĐ) khi hòa đồng bộ máy phát điện. Nghiên cứu tập trung vào việc mô phỏng các chế độ vận hành của sơ đồ lưới điện, giám sát và điều khiển các phần tử trong hệ thống thông qua SCADA, cũng như quan sát các dao động quá độ của máy phát điện trong các tình huống vận hành khác nhau.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm hệ thống SCADA trong mô hình mô phỏng hệ thống điện NE9171, với các thí nghiệm thực hiện tại trung tâm thí nghiệm của Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội trong năm 2006. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản lý vận hành hệ thống điện, giảm thiểu chi phí vận hành và tăng cường độ tin cậy của hệ thống thông qua ứng dụng SCADA và mô hình mô phỏng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: hệ thống SCADA trong ngành điện và mô hình mô phỏng hệ thống điện. Hệ thống SCADA được hiểu là hệ thống điều khiển giám sát và thu thập dữ liệu trong thời gian thực, bao gồm các thành phần như IEDs (Intelligent Electronic Devices), RTU (Remote Terminal Unit), thiết bị chủ và giao diện người-máy (HMI). Các khái niệm chính bao gồm:

  • IEDs: Thiết bị điện tử thông minh có chức năng bảo vệ, đo lường, điều khiển và truyền thông tin trong hệ thống điện.
  • RTU: Đơn vị đầu cuối từ xa thu thập dữ liệu từ IEDs và truyền về trung tâm điều khiển.
  • Giao diện người-máy (HMI): Cung cấp khả năng tương tác giữa người vận hành và hệ thống SCADA, hiển thị trạng thái lưới điện và hỗ trợ thao tác điều khiển.
  • Quá trình quá độ (QTQĐ): Dao động và biến đổi tạm thời của máy phát điện khi hòa đồng bộ vào lưới điện.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các mô hình cấu trúc mạng truyền thông trong SCADA như cấu trúc hình sao, vòng lặp, bus và cây, cùng các giao thức truyền thông phổ biến như Modbus, IEC 60870-5, và IEC 61850.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô phỏng thực nghiệm trên mô hình hệ thống điện NE9171 do AREVA sản xuất. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các phần tử và thiết bị trong mô hình, bao gồm máy phát điện, máy biến áp, đường dây truyền tải, thanh cái phân phối, tải điện trở và điện cảm.

Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ hệ thống mô phỏng, nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác trong quan sát các hiện tượng quá độ và vận hành hệ thống SCADA. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách thu thập số liệu vận hành qua hệ thống SCADA NE9271, sử dụng phần mềm MiCOM S10 để giám sát, điều khiển và phân tích dữ liệu.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2006, bao gồm các giai đoạn: khảo sát cấu trúc SCADA, thiết lập mô hình mô phỏng, thực hiện các thí nghiệm quan sát quá trình quá độ máy phát điện, và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cấu trúc SCADA trong mô hình mô phỏng: Hệ thống SCADA NE9271 được tích hợp hoàn chỉnh với mô hình NE9171, bao gồm các phần tử IEDs, RTU, thiết bị chủ và giao diện người-máy. Số liệu thu thập từ các thiết bị cho thấy độ chính xác trong giám sát các thông số điện áp, dòng điện, công suất và trạng thái đóng/mở máy cắt đạt trên 95%.

  2. Khả năng quan sát quá trình quá độ (QTQĐ) máy phát điện: Qua các thí nghiệm, dao động góc truyền tải công suất giữa sức điện động máy phát và điện áp tại các vị trí khác nhau trên lưới được ghi nhận rõ ràng trên Oscilloscope. Ví dụ, khi xảy ra ngắn mạch tại điểm S7, dao động góc đạt biên độ lớn nhất khoảng 15 độ, giảm dần theo thời gian trong vòng 2 giây.

  3. Ảnh hưởng của vị trí ngắn mạch và phụ tải địa phương: QTQĐ của máy phát điện thay đổi đáng kể tùy theo vị trí ngắn mạch và có hoặc không có phụ tải địa phương. Khi có phụ tải địa phương, dao động giảm nhanh hơn khoảng 20% so với trường hợp không có phụ tải, cho thấy vai trò ổn định của phụ tải trong hệ thống.

  4. Hiệu quả của giao diện người-máy (HMI): Giao diện MiCOM S10 cung cấp khả năng điều khiển từ xa và hiển thị đồ họa trực quan, giúp người vận hành dễ dàng theo dõi trạng thái hệ thống và thực hiện các thao tác điều khiển chính xác, giảm thiểu sai sót vận hành.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hệ thống SCADA tích hợp trong mô hình mô phỏng NE9171 đáp ứng tốt các yêu cầu giám sát và điều khiển trong thời gian thực, phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế như IEC 61850. Việc quan sát QTQĐ máy phát điện qua Oscilloscope giúp xác nhận các lý thuyết về dao động quá độ và cung cấp dữ liệu thực nghiệm để đánh giá hiệu quả vận hành hệ thống.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả tương đồng với các báo cáo về ảnh hưởng của vị trí ngắn mạch và phụ tải đến dao động máy phát, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của SCADA trong việc nâng cao độ tin cậy và an toàn vận hành hệ thống điện. Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ dao động góc truyền tải, bảng so sánh các thông số vận hành tại các vị trí khác nhau, giúp minh họa rõ ràng các hiện tượng quan sát được.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng SCADA trong các trạm biến áp và nhà máy điện: Đẩy mạnh lắp đặt và nâng cấp hệ thống SCADA tại các trạm biến áp từ cấp 110kV trở lên nhằm nâng cao khả năng giám sát và điều khiển từ xa, giảm thiểu chi phí vận hành. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là các công ty điện lực.

  2. Phát triển bộ phận hiển thị quá trình quá độ (QTQĐ) tích hợp trong SCADA: Nghiên cứu và triển khai các module hiển thị QTQĐ trực tiếp trên giao diện người-máy để hỗ trợ phân tích sự cố và đánh giá vận hành máy phát điện. Thời gian thực hiện 1 năm, chủ thể là các trung tâm điều độ và đơn vị nghiên cứu.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực vận hành SCADA cho cán bộ kỹ thuật: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về vận hành, bảo trì và khai thác hệ thống SCADA, đặc biệt là phần mềm MiCOM S10 và các thiết bị IEDs. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là các trường đại học và công ty điện lực.

  4. Nâng cấp hệ thống truyền thông trong SCADA: Áp dụng các chuẩn truyền thông hiện đại như IEC 61850, Ethernet để tăng tốc độ truyền dữ liệu và độ tin cậy, đồng thời giảm thiểu sự cố truyền thông. Thời gian thực hiện 3 năm, chủ thể là các nhà cung cấp thiết bị và công ty điện lực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kỹ sư và cán bộ vận hành hệ thống điện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về cấu trúc và vận hành hệ thống SCADA, từ đó cải thiện hiệu quả giám sát và điều khiển trong thực tế.

  2. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật điện: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập và nghiên cứu về hệ thống điện, SCADA và mô phỏng quá trình quá độ máy phát điện.

  3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách ngành điện lực: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách phát triển hạ tầng SCADA, nâng cao độ tin cậy và an toàn hệ thống điện quốc gia.

  4. Các nhà cung cấp thiết bị và phần mềm SCADA: Tham khảo để phát triển sản phẩm phù hợp với yêu cầu vận hành thực tế và tiêu chuẩn kỹ thuật hiện đại trong ngành điện.

Câu hỏi thường gặp

  1. SCADA là gì và vai trò trong hệ thống điện?
    SCADA là hệ thống giám sát, điều khiển và thu thập dữ liệu trong thời gian thực, giúp quản lý vận hành hệ thống điện an toàn và hiệu quả. Ví dụ, SCADA cho phép điều khiển từ xa các máy cắt và giám sát các thông số điện áp, dòng điện.

  2. IEDs có chức năng gì trong hệ thống SCADA?
    IEDs là thiết bị điện tử thông minh thực hiện bảo vệ, đo lường và điều khiển các phần tử trong hệ thống điện, đồng thời truyền dữ liệu về trung tâm điều khiển. Chúng giúp tự động hóa và nâng cao độ tin cậy vận hành.

  3. Quá trình quá độ (QTQĐ) của máy phát điện là gì?
    QTQĐ là dao động tạm thời của máy phát điện khi hòa đồng bộ vào lưới điện hoặc khi xảy ra sự cố, ảnh hưởng đến ổn định và an toàn hệ thống. Quan sát QTQĐ giúp đánh giá hiệu quả vận hành và thiết kế bảo vệ.

  4. Phương pháp truyền thông tin nào được sử dụng trong SCADA?
    Các phương pháp phổ biến gồm truyền thông qua cáp quang, sóng vô tuyến, đường dây tải điện (PLC), sử dụng các giao thức như Modbus, IEC 60870-5, IEC 61850 để đảm bảo truyền dữ liệu nhanh và tin cậy.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả vận hành hệ thống SCADA?
    Cần nâng cấp phần cứng, phần mềm, đào tạo nhân lực và áp dụng các chuẩn truyền thông hiện đại. Ví dụ, sử dụng giao diện người-máy trực quan giúp giảm thiểu sai sót trong thao tác điều khiển.

Kết luận

  • Hệ thống SCADA là công cụ thiết yếu trong giám sát và điều khiển hệ thống điện hiện đại, giúp nâng cao độ tin cậy và an toàn vận hành.
  • Mô hình mô phỏng NE9171 tích hợp SCADA NE9271 cho phép quan sát và phân tích quá trình quá độ máy phát điện một cách chính xác và trực quan.
  • Các thí nghiệm cho thấy vị trí ngắn mạch và phụ tải địa phương ảnh hưởng rõ rệt đến dao động quá độ, cung cấp dữ liệu quan trọng cho thiết kế và vận hành hệ thống.
  • Giao diện người-máy hiện đại như MiCOM S10 hỗ trợ hiệu quả trong việc điều khiển và giám sát từ xa, giảm thiểu sai sót vận hành.
  • Đề xuất nâng cấp hệ thống SCADA, phát triển bộ hiển thị QTQĐ và đào tạo nhân lực là các bước tiếp theo cần thực hiện để hoàn thiện hệ thống điện thông minh.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý và vận hành hệ thống điện nên triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả và độ tin cậy của hệ thống SCADA, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng ứng dụng mô hình mô phỏng trong đào tạo và vận hành thực tế.