Nghiên cứu thành phần loài côn trùng ký sinh và ăn thịt sâu róm thông Dendrolimus punctatus tại Bắc Giang và Lạng Sơn

• Tác giả: Lê Văn Thanh
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Quang Thu
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Lâm học
• Đề tài: Nghiên cứu côn trùng ký sinh và ăn thịt sâu róm thông Dendrolimus punctatus tại Bắc Giang và Lạng Sơn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2010
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình về sâu róm thông và thiên địch của sâu róm thông trên thế giới
• 1.2. Nghiên cứu trong nước
• 2. CHƯƠNG 2: MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu của đề tài
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Giới hạn nghiên cứu
• 2.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp nghiên cứu chung
• 2.5.2. Công tác chuẩn bị
• 2.5.3. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể
• 3. CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm khu vực nghiên cứu huyện Sơn Động – Tỉnh Bắc Giang
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.2. Đặc điểm khí hậu
• 3.1.3. Đặc điểm hệ thống thủy văn
• 3.1.4. Đặc điểm dân sinh, kinh tế - xã hội
• 3.2. Đặc điểm khu vực nghiên cứu huyện Cao Lộc – Tỉnh Lạng Sơn
• 3.2.1. Vị trí địa lý
• 3.2.2. Đặc điểm địa hình
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Tìm hiểu một số đặc điểm sinh học của loài sâu róm thông (Dendrolimus punctatus Walkes)
• 4.1.1. Vị trí phân loại
• 4.1.2. Phân bố và tình hình phá hại
• 4.1.3. Hình thái, tập tính
• 4.2. Kết quả điều tra thu mẫu và giám định các loài côn trùng ký sinh và các loài côn trùng ăn thịt sâu róm thông (Dendrolimus punctatus Walkes)
• 4.2.1. Mô tả đặc điểm hình thái và một số đặc tính sinh vật học của các loài côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt thu được
• 4.2.1.1. Kiến lưng cong (Camponotus japonicas Mayr)
• 4.2.1.2. Ong đùi to (Brachymiri obscurata Walker)
• 4.2.1.3. Ong tấm xanh (Anastatus disparis Rusch)
• 4.2.1.4. Ong cự vàng Xanthopimpla pedator (Fabricius)
• 4.2.1.5. Ong kén Glyptapanteles liparidis (Bouch)
• 4.2.1.6. Ruồi ba vạch Exorista lasrvarum (Linnaeus)
• 4.2.1.7. Bọ xít hoa Eocanthecona concinna Walker
• 4.2.1.8. Bọ xít cổ ngỗng (Sycanus croceovittatus Dohn)
• 4.2.1.9. Chuồn chuồn ngô (Brachythemis contamina Fabricus)
• 4.2.1.10. Chuồn chuồn ớt (Crocothemis servilla Drury)
• 4.2.1.11. Bọ ngựa xanh (Mantis religoisa Linne)
• 4.2.1.12. Bọ rùa chấm vàng Harmonia yedoensis (Takizawa)
• 4.2.2. Đánh giá đa dạng sinh học các loài côn trùng ký sinh và các loài ăn thịt sâu róm thông (Dendrolimus punctatus Walkes)
• 4.2.2.1. Đa dạng về thành phần loài, tần suất xuất hiện của côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt
• 4.2.2.2. Đa dạng về phân bố theo địa hình của các loài côn trùng ăn thịt
• 4.2.2.3. Nghiên cứu đa dạng phân bố theo địa hình côn trùng ký sinh đối với các pha phát triển của sâu róm thông
• 4.2.2.3.1. Pha sâu non
• 4.2.3. Đề xuất hướng sử dụng có hiệu quả các loài ký sinh và các loài ăn thịt trong hệ thống phòng trừ tổng hợp
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Côn Trùng Ký Sinh Sâu Róm Thông Bắc Giang Lạng Sơn

Trong hệ sinh thái, sự cân bằng động giữa các loài động thực vật và vi sinh vật là yếu tố then chốt. Bất kỳ tác động nào, dù tích cực hay tiêu cực, đều có thể ảnh hưởng đến hệ sinh thái, thậm chí phá vỡ cân bằng sinh thái. Việc lạm dụng thuốc trừ sâu hóa học để phòng trừ sâu hại không chỉ gây ảnh hưởng xấu đến môi trường và sức khỏe con người, mà còn làm giảm đa dạng sinh học của hệ động vật rừng. Điều này dẫn đến tình trạng sâu hại nhờn thuốc, các loài côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt cũng bị tiêu diệt, gây ra sự bất ổn định trong sản xuất và sự gia tăng các trận dịch sâu hại trên diện rộng. Rừng tự nhiên có tính ổn định cao và khả năng tự điều chỉnh. Tuy nhiên, rừng trồng thuần loài lại dễ bị sâu hại tấn công, đặc biệt là sâu róm thông Dendrolimus punctatus. Việc nghiên cứu và phòng trừ sâu hại rừng là vô cùng quan trọng để bảo vệ sự sinh trưởng và tồn tại của cây rừng.

1.1. Tình hình nghiên cứu sâu róm thông và thiên địch trên thế giới

Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã tập trung vào đặc điểm sinh học, sinh thái học của sâu róm thông và thiên địch của sâu róm thông. Các công trình này đề xuất các biện pháp phòng trừ tổng hợp, trong đó có việc sử dụng các loài côn trùng ăn thịt và côn trùng ký sinh có ích. Ví dụ, Goyer (1991) phê phán việc sử dụng thuốc hóa học truyền thống gây ảnh hưởng lớn đến kinh tế, môi trường và đa dạng sinh học. Chen Xue-xin & He Jun-hua (2006) mô tả chi tiết các loài côn trùng ăn thịt và côn trùng ký sinh ở Trung Quốc.

1.2. Tình hình nghiên cứu về sâu róm thông ở Việt Nam

Tại Việt Nam, do hoàn cảnh chiến tranh, công tác nghiên cứu bị gián đoạn. Những năm gần đây, Viện nghiên cứu khoa học Việt Nam đã sản xuất ong mắt đỏ Trichogramma japonicum. Ông Hoàn Đức Nhuận đã viết về vai trò của bọ rùa trong việc tiêu diệt côn trùng hại thực vật. Các nghiên cứu về sâu róm thông Dendrolimus punctatus còn hạn chế so với các nước khác.

II. Thách Thức Phòng Trừ Sâu Róm Thông Hiểu Rõ Vấn Đề tại Bắc Giang Lạng Sơn

Thông nhựa và Thông mã vĩ là hai loài cây được trồng phổ biến ở nhiều tỉnh thành Việt Nam. Các loài côn trùng gây hại cho hai loài thông này bao gồm sâu róm thông, ong ăn lá thông, sâu đục nõn thông và sâu róm 4 chùm lông. Trong đó, sâu róm thông Dendrolimus punctatus là loài gây hại nguy hiểm nhất. Khi phát dịch, chúng không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cảnh quan môi trường. Các biện pháp phòng trừ sâu róm thông hiện nay, bao gồm cả biện pháp hóa học, vật lý, cơ giới và sinh học, vẫn chưa mang lại hiệu quả bền vững. Việc sử dụng thuốc hóa học còn gây ra những hậu quả như tồn dư thuốc, ô nhiễm môi trường và tái phát dịch. Do đó, cần có những phương pháp tiếp cận mới hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường.

2.1. Ảnh hưởng của sâu róm thông Dendrolimus punctatus đến rừng thông

Sâu róm thông gây thiệt hại lớn cho rừng thông, làm giảm quá trình sinh trưởng và sản lượng. Dịch bệnh nghiêm trọng ảnh hưởng xấu đến cảnh quan môi trường sinh thái. Sự phá hoại của sâu róm thông ảnh hưởng đến nguồn cung cấp gỗ và các sản phẩm lâm nghiệp khác. Cần có biện pháp quản lý dịch hại hiệu quả để giảm thiểu thiệt hại do sâu róm thông gây ra.

2.2. Tác động của thuốc trừ sâu hóa học đối với môi trường

Việc sử dụng thuốc trừ sâu hóa học để phòng trừ sâu róm thông gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường. Thuốc trừ sâu tồn dư trong đất, nước và không khí, gây ô nhiễm và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Thuốc trừ sâu cũng tiêu diệt các loài côn trùng có lợi, phá vỡ cân bằng sinh thái và làm gia tăng tình trạng kháng thuốc của sâu hại. Cần tìm kiếm các giải pháp thay thế thân thiện với môi trường hơn.

III. Nghiên Cứu Côn Trùng Ký Sinh Phương Pháp Thu Thập Mẫu và Phân Tích

Nghiên cứu sự đa dạng thành phần loài côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt sâu róm thông Dendrolimus punctatus tại Sơn Động (Bắc Giang) và Cao Lộc (Lạng Sơn) là cần thiết. Việc này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc định hướng sử dụng các loài thiên địch của sâu róm thông để phòng chống dịch hại rừng một cách hiệu quả và bền vững. Trên cơ sở nghiên cứu sự đa dạng thành phần loài, đặc điểm của các loài côn trùng ký sinh và tập tính của côn trùng ăn thịt, có thể xây dựng hệ thống biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM) mang lại hiệu quả kinh tế và môi trường to lớn.

3.1. Phương pháp điều tra và thu thập mẫu côn trùng ký sinh

Việc điều tra và thu thập mẫu côn trùng ký sinh bao gồm việc khảo sát các khu vực rừng thông bị sâu róm thông gây hại. Mẫu sâu non, nhộng và trứng sâu róm thông được thu thập và nuôi trong phòng thí nghiệm để theo dõi sự phát triển của côn trùng ký sinh. Các phương pháp bẫy đèn và bẫy pheromone cũng được sử dụng để thu hút và thu thập côn trùng ký sinh trưởng thành. Việc giám định loài được thực hiện bởi các chuyên gia côn trùng học.

3.2. Phương pháp phân tích đặc điểm sinh học côn trùng ký sinh

Các mẫu côn trùng ký sinh được phân tích đặc điểm hình thái, giải phẫu để xác định loài. Nghiên cứu về vòng đời và tập tính của côn trùng ký sinh được thực hiện trong điều kiện phòng thí nghiệm. Tỷ lệ ký sinh và hiệu quả kiểm soát sâu róm thông của từng loài côn trùng ký sinh được đánh giá. Các dữ liệu thu thập được sử dụng để xây dựng cơ sở dữ liệu về côn trùng ký sinh và tiềm năng sử dụng chúng trong phòng trừ sinh học.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Thành Phần Loài Ký Sinh Ăn Thịt Sâu Róm Thông

Nghiên cứu đã xác định được thành phần loài côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt có mặt tại khu vực nghiên cứu. Các loài này đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quần thể sâu róm thông Dendrolimus punctatus. Kết quả cho thấy sự đa dạng về loài và phân bố của côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt phụ thuộc vào địa hình, giai đoạn phát triển của sâu và các yếu tố môi trường khác. Thông tin này là cơ sở quan trọng để đề xuất các biện pháp bảo tồn và phát huy vai trò của thiên địch của sâu róm thông trong quản lý dịch hại tổng hợp.

4.1. Các loài côn trùng ăn thịt sâu róm thông được xác định

Nghiên cứu đã xác định nhiều loài côn trùng ăn thịt quan trọng, bao gồm kiến lưng cong Camponotus japonicas, bọ xít hoa Eocanthecona concinna và nhiều loài chuồn chuồn. Các loài này có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát số lượng sâu róm thông, đặc biệt ở giai đoạn sâu non. Nghiên cứu tập trung vào mô tả đặc điểm hình thái, sinh học của chúng.

4.2. Các loài côn trùng ký sinh sâu róm thông được xác định

Nghiên cứu cũng xác định các loài côn trùng ký sinh, ví dụ như ong đùi to Brachymiri obscurata, ong tấm xanh Anastatus disparis và ong kén Glyptapanteles liparidis. Các loài này ký sinh vào trứng, sâu non hoặc nhộng của sâu róm thông, gây chết hoặc làm suy yếu sự phát triển của chúng. Tỷ lệ ký sinh thay đổi tùy theo địa điểm và thời gian.

V. Đánh Giá Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng Ký Sinh và Ăn Thịt Bắc Giang Lạng Sơn

Đa dạng sinh học của côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt được đánh giá thông qua thành phần loài, tần suất xuất hiện và phân bố theo địa hình. Kết quả cho thấy sự khác biệt về đa dạng sinh học giữa các khu vực nghiên cứu. Các khu vực có đa dạng sinh học cao thường có khả năng kiểm soát dịch hại tốt hơn. Nghiên cứu đã xác định các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng sinh học của côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt.

5.1. Đa dạng về thành phần loài và tần suất xuất hiện của thiên địch

Thành phần loài và tần suất xuất hiện của côn trùng ăn thịt và côn trùng ký sinh thay đổi theo địa điểm điều tra. Một số loài xuất hiện phổ biến hơn các loài khác. Tần suất xuất hiện cũng thay đổi theo mùa và giai đoạn phát triển của sâu róm thông. Các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa cũng ảnh hưởng đến thành phần loài và tần suất xuất hiện của thiên địch.

5.2. Nghiên cứu sự đa dạng phân bố theo địa hình của các loài thiên địch

Sự phân bố của côn trùng ăn thịt và côn trùng ký sinh thay đổi theo địa hình. Một số loài ưa thích các khu vực chân đồi, trong khi các loài khác lại ưa thích các khu vực sườn đồi hoặc đỉnh đồi. Địa hình ảnh hưởng đến microclimate và nguồn thức ăn của thiên địch, do đó ảnh hưởng đến sự phân bố của chúng. Cần xem xét yếu tố địa hình khi triển khai các biện pháp bảo tồn và phát huy vai trò của thiên địch.

VI. Giải Pháp Quản Lý Tổng Hợp Sử Dụng Côn Trùng Ký Sinh Hiệu Quả

Nghiên cứu đề xuất các hướng sử dụng hiệu quả côn trùng ký sinh và côn trùng ăn thịt trong hệ thống phòng trừ tổng hợp (IPM) đối với sâu róm thông Dendrolimus punctatus. Các biện pháp bao gồm bảo tồn và phát triển quần thể thiên địch tự nhiên, thả bổ sung thiên địch nhân nuôi và tạo môi trường thuận lợi cho thiên địch phát triển. Cần kết hợp các biện pháp sinh học với các biện pháp khác như biện pháp canh tác, biện pháp vật lý và biện pháp hóa học (sử dụng thuốc chọn lọc) để đạt hiệu quả cao nhất và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

6.1. Đề xuất hướng sử dụng hiệu quả các loài thiên địch trong IPM

Cần xây dựng chương trình IPM dựa trên cơ sở khoa học, bao gồm việc theo dõi mật độ sâu róm thông và thiên địch, xác định ngưỡng gây hại và lựa chọn biện pháp phòng trừ phù hợp. Bảo tồn và phát triển quần thể thiên địch tự nhiên thông qua việc tạo môi trường sống thuận lợi cho chúng. Thả bổ sung thiên địch nhân nuôi khi cần thiết. Sử dụng thuốc trừ sâu chọn lọc, ít độc hại đối với thiên địch.

6.2. Các biện pháp bảo tồn và phát triển quần thể thiên địch tự nhiên

Bảo tồn và phát triển quần thể thiên địch tự nhiên có thể được thực hiện bằng cách tạo môi trường sống đa dạng, cung cấp nguồn thức ăn và nơi trú ẩn cho chúng. Trồng các loài cây có hoa để thu hút côn trùng ăn thịt và côn trùng ký sinh. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu phổ rộng. Tạo ra các vùng đệm sinh thái để bảo vệ thiên địch khỏi tác động của các hoạt động nông nghiệp và lâm nghiệp.

Tổng quan nghiên cứu

Sâu róm thông đuôi ngựa (Dendrolimus punctatus Walker) là loài sâu hại nguy hiểm nhất đối với rừng Thông mã vĩ (Pinus massoniana) tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung Việt Nam như Bắc Giang, Lạng Sơn, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. Từ những năm 1960 đến nay, sâu róm thông đã gây ra nhiều trận dịch lớn, làm thiệt hại hàng nghìn ha rừng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng và năng suất khai thác nhựa thông. Theo ước tính, sâu róm thông có thể gây thiệt hại lên đến hàng chục phần trăm diện tích rừng trồng, làm giảm năng suất và chất lượng rừng. Việc phòng trừ sâu róm thông hiện nay chủ yếu dựa vào thuốc hóa học, tuy nhiên biện pháp này gây tồn dư thuốc, ô nhiễm môi trường và làm giảm đa dạng sinh học các loài thiên địch tự nhiên.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định thành phần loài, đặc điểm sinh học của các loài côn trùng ký sinh và ăn thịt sâu róm thông tại huyện Sơn Động (Bắc Giang) và huyện Cao Lộc (Lạng Sơn), từ đó đề xuất hướng sử dụng hiệu quả các loài thiên địch trong hệ thống phòng trừ tổng hợp (IPM). Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2009 đến tháng 7/2010, tập trung tại các rừng trồng Thông mã vĩ thuộc hai huyện trên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ rừng, nâng cao hiệu quả phòng trừ sâu hại, đồng thời góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển lâm nghiệp bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về sinh thái học sâu hại rừng, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và đa dạng sinh học thiên địch. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết cân bằng sinh thái trong hệ sinh thái rừng: Mô tả mối quan hệ giữa sâu hại và thiên địch trong việc duy trì sự ổn định của hệ sinh thái rừng. Việc sử dụng thuốc hóa học làm mất cân bằng sinh thái, dẫn đến dịch sâu bùng phát.

• Mô hình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): Kết hợp các biện pháp sinh học, vật lý, hóa học nhằm kiểm soát sâu hại hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường. Trong đó, việc khai thác và bảo tồn các loài côn trùng ký sinh và ăn thịt đóng vai trò trung tâm.

Các khái niệm chính bao gồm: côn trùng ký sinh (parasitoids), côn trùng ăn thịt (predators), đa dạng sinh học thiên địch, vòng đời sâu róm thông, và phân bố địa hình ảnh hưởng đến mật độ thiên địch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa kết hợp nuôi và theo dõi trong phòng thí nghiệm. Cỡ mẫu gồm 18 ô tiêu chuẩn, mỗi ô diện tích 1000 m², phân bố đều theo địa hình chân đồi, sườn đồi và đỉnh đồi tại hai huyện Sơn Động và Cao Lộc (mỗi huyện 9 ô). Mỗi ô tiêu chuẩn điều tra ít nhất 30 cây thông tiêu chuẩn được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống.

Phương pháp thu mẫu gồm:

• Điều tra thu bắt côn trùng ký sinh và ăn thịt trên các pha phát triển của sâu róm thông (trứng, sâu non, nhộng) theo từng đợt trong năm 2009-2010.

• Nuôi mẫu trong phòng thí nghiệm để xác định đặc điểm hình thái, sinh học và tỷ lệ ký sinh.

Số liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS, biểu diễn bằng biểu đồ và bảng thống kê trên Excel. Thời gian nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 8/2009 đến tháng 7/2010.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thành phần loài thiên địch đa dạng: Tại hai huyện nghiên cứu, đã phát hiện 14 loài côn trùng ký sinh và ăn thịt sâu róm thông, thuộc 7 họ và 6 bộ khác nhau. Trong đó có 6 loài ký sinh và 8 loài ăn thịt. Ví dụ, ong mắt đỏ (Trichogramma dendrolimi) ký sinh trứng sâu róm, kiến lưng cong (Camponotus japonicus) và kiến vòng (Oecophylla smaragdina) ăn sâu non. Tần suất xuất hiện của một số loài ký sinh đạt trên 50% (rất phổ biến), như ong mắt đỏ.

2. Phân bố thiên địch theo địa hình: Mật độ và thành phần loài thiên địch biến động theo địa hình. Ở chân đồi và sườn đồi, mật độ côn trùng ăn thịt cao hơn đỉnh đồi, với tỷ lệ xuất hiện khoảng 60-70% so với 40-50% ở đỉnh đồi. Điều này có thể do điều kiện môi trường và nguồn thức ăn phong phú hơn ở các khu vực thấp.

3. Đặc điểm sinh học sâu róm thông: Sâu róm thông có 4-5 vòng đời mỗi năm, phát dịch chủ yếu vào các tháng 5-9. Sâu non tuổi 3-5 gây thiệt hại lớn nhất, với kích thước từ 22-38 mm và tập tính ăn lá mạnh. Nhiệt độ và độ ẩm thích hợp cho sâu phát triển lần lượt là 25-30°C và 80-86%.

4. Tỷ lệ ký sinh và hiệu quả thiên địch: Tỷ lệ ký sinh trứng sâu róm thông bởi ong mắt đỏ đạt khoảng 70%, trong khi tỷ lệ ký sinh sâu non và nhộng bởi các loài ong đùi to, ong tấm xanh dao động từ 40-60%. Các loài côn trùng ăn thịt như kiến và bọ xít có khả năng kiểm soát sâu non hiệu quả, với mật độ trung bình 15-20 cá thể/100 cây.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đa dạng sinh học thiên địch sâu róm thông tại hai huyện nghiên cứu là khá phong phú, phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong nước và quốc tế về vai trò của thiên địch trong kiểm soát sâu hại rừng. Sự phân bố thiên địch theo địa hình phản ánh ảnh hưởng của điều kiện môi trường và cấu trúc rừng đến quần thể thiên địch, tương tự như báo cáo của Chen Xue-xin & He Jun-hua (2006) tại Trung Quốc.

Tỷ lệ ký sinh cao của ong mắt đỏ và các loài ong ký sinh khác chứng tỏ hiệu quả tiềm năng của biện pháp sinh học trong phòng trừ sâu róm thông, giảm thiểu sự phụ thuộc vào thuốc hóa học. Tuy nhiên, mật độ thiên địch thấp hơn ở đỉnh đồi cho thấy cần có biện pháp bảo vệ và phát triển môi trường sống thiên địch tại các khu vực này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ký sinh theo từng loài và bảng phân bố mật độ thiên địch theo địa hình, giúp minh họa rõ ràng sự biến động và hiệu quả kiểm soát sâu róm thông.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển và bảo vệ môi trường sống thiên địch: Tăng cường bảo vệ các khu vực chân đồi và sườn đồi, nơi mật độ thiên địch cao, bằng cách hạn chế sử dụng thuốc hóa học và duy trì đa dạng thực vật phụ trợ. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng, chính quyền địa phương. Thời gian: 1-3 năm.

2. Ứng dụng biện pháp sinh học trong phòng trừ sâu róm thông: Sử dụng ong mắt đỏ (Trichogramma dendrolimi) và các loài ong ký sinh khác để thả bổ sung tại các khu vực có mật độ sâu cao, nhằm nâng cao tỷ lệ ký sinh và giảm sâu hại. Chủ thể: Viện Khoa học Lâm nghiệp, các trạm bảo vệ thực vật. Thời gian: 1-2 năm.

3. Điều tra, giám sát dịch hại và thiên địch định kỳ: Thiết lập hệ thống điều tra ô tiêu chuẩn để theo dõi biến động sâu róm và thiên địch theo mùa, địa hình nhằm đưa ra cảnh báo sớm và điều chỉnh biện pháp phòng trừ kịp thời. Chủ thể: Trung tâm bảo vệ thực vật, các đơn vị nghiên cứu. Thời gian: liên tục hàng năm.

4. Tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa tập huấn cho cán bộ quản lý rừng và người dân về lợi ích của thiên địch và biện pháp phòng trừ tổng hợp, giảm thiểu sử dụng thuốc hóa học. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các tổ chức phi chính phủ. Thời gian: 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý lâm nghiệp và bảo vệ rừng: Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý dịch hại bền vững, bảo vệ đa dạng sinh học và nâng cao hiệu quả kinh tế rừng trồng.

2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Lâm học, Côn trùng học: Tài liệu cung cấp dữ liệu chi tiết về thành phần loài, đặc điểm sinh học và phương pháp nghiên cứu thiên địch sâu róm thông, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

3. Cán bộ kỹ thuật và nhân viên trạm bảo vệ thực vật: Hướng dẫn thực hiện điều tra, giám sát dịch hại và áp dụng biện pháp sinh học trong phòng trừ sâu róm thông tại địa phương.

4. Người dân và chủ rừng trồng thông: Nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc hóa học và lợi ích của thiên địch, từ đó phối hợp thực hiện các biện pháp phòng trừ tổng hợp hiệu quả, bảo vệ rừng và môi trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Sâu róm thông có đặc điểm sinh học nào quan trọng để phòng trừ?
   Sâu róm thông có 4-5 vòng đời mỗi năm, phát dịch chủ yếu vào tháng 5-9. Sâu non tuổi 3-5 gây thiệt hại lớn nhất với tập tính ăn lá mạnh. Nhiệt độ thích hợp từ 25-30°C và độ ẩm 80-86%. Hiểu rõ vòng đời giúp xác định thời điểm phòng trừ hiệu quả.

2. Các loài côn trùng ký sinh nào có hiệu quả cao trong kiểm soát sâu róm thông?
   Ong mắt đỏ (Trichogramma dendrolimi) ký sinh trứng sâu róm với tỷ lệ ký sinh khoảng 70%. Các loài ong đùi to, ong tấm xanh cũng ký sinh sâu non và nhộng với tỷ lệ 40-60%, góp phần giảm mật độ sâu hại.

3. Phân bố thiên địch có ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả phòng trừ?
   Thiên địch tập trung nhiều ở chân đồi và sườn đồi với mật độ cao hơn đỉnh đồi, do điều kiện môi trường thuận lợi hơn. Khu vực có mật độ thiên địch cao giúp kiểm soát sâu hiệu quả hơn, cần bảo vệ và phát triển môi trường sống thiên địch.

4. Tại sao cần hạn chế sử dụng thuốc hóa học trong phòng trừ sâu róm thông?
   Thuốc hóa học gây tồn dư, ô nhiễm môi trường, tiêu diệt thiên địch tự nhiên, làm mất cân bằng sinh thái và dẫn đến sâu hại nhờn thuốc, tái phát dịch khó kiểm soát. Biện pháp sinh học và IPM giúp giảm thiểu tác động tiêu cực này.

5. Làm thế nào để áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp hiệu quả tại địa phương?
   Cần kết hợp điều tra giám sát dịch hại, sử dụng thiên địch thả bổ sung, bảo vệ môi trường sống thiên địch, hạn chế thuốc hóa học và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc phối hợp đồng bộ các biện pháp sẽ nâng cao hiệu quả phòng trừ.

Kết luận

• Đã xác định được 14 loài côn trùng ký sinh và ăn thịt sâu róm thông tại huyện Sơn Động và Cao Lộc, trong đó 6 loài ký sinh và 8 loài ăn thịt có vai trò quan trọng trong kiểm soát sâu hại.
• Mật độ và thành phần thiên địch biến động theo địa hình, tập trung nhiều ở chân đồi và sườn đồi, ảnh hưởng đến hiệu quả phòng trừ sâu róm thông.
• Sâu róm thông có đặc điểm sinh học rõ ràng với 4-5 vòng đời mỗi năm, tập trung phát dịch vào mùa hè, giúp xác định thời điểm can thiệp hiệu quả.
• Tỷ lệ ký sinh trứng và sâu non cao cho thấy tiềm năng ứng dụng biện pháp sinh học trong hệ thống phòng trừ tổng hợp.
• Đề xuất các giải pháp bảo vệ và phát triển thiên địch, ứng dụng biện pháp sinh học, giám sát dịch hại và nâng cao nhận thức cộng đồng nhằm kiểm soát sâu róm thông bền vững.

Next steps: Triển khai thí điểm các giải pháp sinh học tại địa phương, mở rộng điều tra giám sát, đào tạo cán bộ kỹ thuật và người dân.

Call to action: Các cơ quan quản lý và nghiên cứu cần phối hợp để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, góp phần bảo vệ rừng và phát triển lâm nghiệp bền vững.