LVTS 2011: Ảnh Hưởng của Kiến Trúc Hiện Đại Lên Diện Mạo Các Đô Thị Việt Nam

• Tác giả: Trần Hoàng Phương
• Người hướng dẫn: PGS-TS-KTS. Tôn Thất Đại
• Trường học: Trường Đại Học Kiến Trúc Tp.Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kiến trúc
• Đề tài: Những Ảnh Hưởng Của Kiến Trúc Hiện Đại Lên Diện Mạo Các Đô Thị Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2011
• Địa điểm: Tp.Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• 1. PHẦN 1 – MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Sự cần thiết của đề tài
• 1.3. Ý nghĩa của đề tài
• 1.4. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.5. Cấu trúc luận văn
• 1.6. Đối tượng nghiên cứu
• 1.7. Giới hạn nghiên cứu
• 1.7.1. Giới hạn về không gian
• 1.7.2. Giới hạn về thời gian
• 1.7.3. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
• 1.8. Phương pháp nghiên cứu
• 1.9. Giải thích thuật ngữ
• 2. PHẦN 2 – NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 2. Chương I: TỔNG QUAN VỀ TRÀO LƯU KIẾN TRÚC HIỆN ĐẠI
• 2.1. Những tiền đề của trào lưu kiến trúc Hiện đại
• 2.2. Bối cảnh lịch sử và sự ra đời của phong cách nghệ thuật Môđéc
• 2.3. Phong cách nghệ thuật Art Nouveau
• 2.4. Phong cách nghệ thuật Art Deco
• 2.5. Triễn lãm quốc tế năm 1900 tại Paris
• 2.6. Nhận xét chung về phong cách nghệ thuật Môđéc
• 2.7. Trào lưu kiến trúc Hiện đại
• 2.8. Sự thống trị của trào lưu kiến trúc Hiện đại
• 2.9. Tổng quan về qui hoạch đô thị hiện đại
• 2.10. Quá trình công nghiệp hóa ở châu Âu
• 2.11. Một số lý thuyết qui hoạch
• 2.12. Mạng lưới đường xá đã hình thành các dạng đô thị với dạng qui hoạch khu nhà ở mới thời kỳ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX tại châu Âu và Bắc Mỹ
• 2.13. Lý thuyết về thành phố vườn (Garden City)
• 2.14. Thuyết phân khu chức năng
• 2.15. Tổng quan những ảnh hưởng của kiến trúc hiện đại lên diện mạo đô thị một số nước trên thế giới
• 2.16. Diện mạo một số đô thị hiện đại trên thế giới
• 2.17. Một số nhận xét chung
• 2.18. Sơ lược kiến trúc hiện đại tại Việt Nam
• 2.19. Quá trình phát triển của KTHĐ tại Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử
• 2.20. Thực trạng KTHĐ ở Việt Nam hiện nay
• 2.21. Tổng kết chương
• 2. Chương II - CƠ SỞ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Phân tích những ảnh hưởng của kiến trúc Hiện đại lên diện mạo các đô thị Việt Nam
• 2.2. Liên hệ thế giới
• 2.3. Phân tích diện mạo đô thị nước ta hiện nay
• 2.3.1. Về mặt qui hoạch
• 2.3.2. Về mặt nghệ thuật kiến trúc
• 2.3.2.1. Các công trình công cộng
• 2.3.3. Kiến trúc nhà ở
• 2.4. Cơ sở khoa học để đề xuất giải pháp
• 2.4.1. Lý thuyết thành phố vườn
• 2.4.2. Mô hình thành phố ba triệu dân của Le Courbusier
• 2.4.3. Lý thuyết quy hoạch đô thị theo phương đứng
• 2.4.4. Kiến trúc hiện đại mới
• 2.4.5. Kiến trúc sinh thái
• 2.5. Cơ sở thực tiễn
• 2.6. Bài học phát triển đô thị từ các nước phát triển nhanh ở châu Á
• 2.7. Bài học thực tiễn từ một số đô thị hiện đại ở Việt Nam
• 2.8. Tổng kết chương
• 2. Chương III - GIẢI PHÁP ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
• 2.1. Định hướng phát triển chung
• 2.1.1. Về mặt lí luận
• 2.1.2. Kế thừa có chọc lọc những lí luận và kinh nghiệm của thế giới
• 2.1.3. Vận dụng kết hợp các lý thuyết qui hoạch và nghệ thuật kiến trúc
• 2.1.4. Quy hoạch văn hóa là nội dung quan trọng của định hướng phát triển diện mạo đô thị
• 2.2. Về mặt quản lí và tổ chức thực hiện
• 2.3. Định hướng phát triển diện mạo đô thị Hà Nội và TP Hồ Chí Minh
• 2.3.1. Thủ đô Hà Nội
• 2.3.1.1. Đặc thù của đô thị
• 2.3.1.2. Định hướng phát triển
• 2.3.2. Thành phố Hồ Chí Minh
• 2.3.2.1. Đặc thù của đô thị
• 2.3.2.2. Định hướng và phát triển
• 2.4. Tổng kết chương
• PHẦN 3 – KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1

I. LVTS 2011 Tổng quan ảnh hưởng kiến trúc hiện đại VN 55

Đô thị hóa, song hành cùng công nghiệp hóa, đang thay đổi diện mạo đô thị Việt Nam, mang lại công năng đa dạng, đáp ứng nhu cầu hiện đại. Tuy nhiên, đô thị hóa tự phát gây nhiều hệ lụy về xã hội, quy hoạch, kiến trúc, và hệ sinh thái. Các đô thị mọc lên nhanh chóng, đặc biệt ở Hà Nội và TP.HCM. Kiến trúc hiện đại chi phối tư duy sáng tác, chủ nghĩa công năng chiếm ưu thế. Diện mạo đô thị đặc trưng bởi nhà chia lô, khách sạn, văn phòng cho thuê, khu công nghiệp, và khu đô thị cao tầng. Phong cách, thẩm mỹ và công năng dường như suy giảm so với trước. Tính tổng thể, nền tảng của vẻ đẹp đô thị, bị phá vỡ bởi kiến trúc chắp vá, thiếu đồng bộ, xé lẻ không gian đô thị. Khoảng trống này phản ánh thực tiễn học thuật và lý luận đô thị, kiến trúc còn nhiều hạn chế.

1.1. Sự cần thiết nghiên cứu ảnh hưởng kiến trúc hiện đại

Nghiên cứu là cần thiết để có cái nhìn tổng quan về diện mạo đô thị hiện nay, tìm ra nguyên nhân bất cập, rút ra bài học kinh nghiệm và định hướng phát triển phù hợp. Về mặt nghệ thuật, đánh giá hiện trạng và định hướng phong cách góp phần nâng cao chất lượng nghệ thuật trong quy hoạch và kiến trúc. Điều này nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đối với cảnh quan chung của đô thị, nó góp phần chấm dứt tình trạng nham nhở, manh mún, lộn xộn, nâng cao diện mạo đô thị Việt Nam. Nghiên cứu này còn góp phần rút ngắn khoảng cách tụt hậu về phát triển đô thị so với khu vực.

1.2. Ý nghĩa của đề tài LVTS 2011 về kiến trúc đô thị

Nghiên cứu LVTS 2011 đánh giá ảnh hưởng của kiến trúc hiện đại lên diện mạo đô thị có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt. Về mặt kinh tế, tạo sự thống nhất trong quy hoạch xây dựng đô thị và nâng cao cơ sở hạ tầng sẽ thu hút đầu tư, tăng khả năng cạnh tranh của các đô thị. Về mặt xã hội, kiến trúc đô thị có vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc văn hóa của một quốc gia. Cần có sự nghiên cứu và đánh giá đúng đắn để đưa ra giải pháp phát triển phù hợp. Các thành phố lớn đóng vai trò là đầu tàu trong việc phát triển đất nước, diện mạo đô thị của các thành phố đó cũng đại diện cho diện mạo của quốc gia.

II. Cách LVTS 2011 đánh giá sự hình thành kiến trúc hiện đại 58

Nền kiến trúc hiện đại phương Tây từ khi ra đời đã dần thay đổi diện mạo các đô thị và khu dân cư ở hầu hết các nước phương Tây. Đó là những bước ngoặt tiến bộ của nghệ thuật mới, khoa học kỹ - thuật tiên tiến chiến thắng chủ nghĩa Hàn lâm và chủ nghĩa Chiết trung. Trong lộ trình phát triển đó, ta có thể nhận thấy nghệ thuật kiến trúc dường như cũng đã trải qua một giai đoạn trung gian để chuyển mình từ Cổ điển lên Hiện đại, đó là giai đoạn xuất hiện phong cách nghệ thuật Môđéc. Việc đô thị hóa ở châu Âu thời kỳ cận đại đã đưa tới sự hình thành các khu dân cư mới dưới tác động của giao thông. Cùng với sự công nghiệp hóa mạnh mẽ nền kinh tế châu Âu, đã có nhiều thay đổi vật chất khiến cho nhu cầu và tính chất giao tiếp thay đổi, thể hiện cả trên hình thái đô thị. Tuy nhiên nhìn chung diện mạo kiến trúc còn nhiều vay mượn của quá khứ hoặc chưa có sự cách tân.

2.1. Phong cách nghệ thuật Art Nouveau trong kiến trúc

Đặc điểm của phong cách Art Nouveau là sử dụng những đường nét có ý tưởng xuất phát từ cây cỏ thiên nhiên. Một số ví dụ tiêu biểu là Hill house, Helensburg – Schotland do kiến trúc sư (KTS) Charles Rennie Mackintosh thiết kế với không gian bố cục chung kiểu hình học, hành lang tự do như cây cỏ. Trần làm sát cửa sổ làm không gian như chảy ra với thiên nhiên, chan hòa với thiên nhiên. Hay Hotel Tassel, Bỉ do KTS Victor Horta thiết kế với kiểu nhà liên kế đơn có mặt tiền cong vào, tiền sảnh hình bát giác thấp hơn nền nhà chính 1m dẫn vào không không gian cao thấp khác nhau chuyển qua gian cầu thang, lan can thép đầy hoa văn chan hòa với cầu thang cong các đường nét hoa văn cây cỏ, bên cạnh là một sân trời cũng đường hoa văn…

2.2. Phong cách nghệ thuật Art Deco và ứng dụng tại Việt Nam

Phong cách Art Deco chống lại phong cách sơ sài thiếu trang trí của các sản phẩm sản xuất bằng phương pháp công nghiệp hóa, nhưng Art Deco không dùng các đường nét xuất phát từ cây cỏ mà dung các mô típ trang trí hình học. The Mazzotti house 1930, KTS Nicolay Diulgheroff là một ví dụ tiêu biểu. Hay Biệt thự tại đường Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh. do KTS Huỳnh Tấn Phát thiết kế. Biệt thự mái ngói vẫn mang nhiều họa tiết trang trí rất đẹp, nhất là ở sảnh vào nhà kiểu thông tầng. Tuy nhiên hình khối đã đơn giản, các họa tiết hình hình học kiểu Art Deco hơn là phong cách hoa lá của Art Nouveau.

2.3. Triển lãm quốc tế năm 1900 và trào lưu kiến trúc

Triển lãm quốc tế năm 1900 tại Paris được xem là một cao điểm của trào lưu này. Cuộc thi làm đẹp bộ mặt Paris để chào đón khách quốc tế được các kiến trúc sư Modern hồ hởi tham gia, giải nhất đã được trao cho hai kiến trúc sư Pháp là Hector Guimard và Lavirotte. Hai ông đã sửa sang các mặt nhà của một số công trình trên các đại lộ lớn dẫn vào khu triễn lãm. Các balcon được làm lan can bằng sắt uốn thành hình cành lá, các hoa văn và cành lá đắp nổi xen lẫn những tượng khỏa thân và phù điêu phức tạp.

III. Trào lưu Kiến trúc Hiện đại Ảnh hưởng và Thống trị 52

Trào lưu Kiến trúc Hiện đại (Modernism) là một khái niệm rất rộng, miêu tả các công trình có đặc điểm tương đồng về sự đơn giản trong bố cục, hình khối không gian, tổ chức mặt bằng tự do phi đối xứng, mặt đứng loại bỏ họa tiết trang trí cổ điển và sử dụng vật liệu mới như kính, thép, bê tông. Kiến trúc hiện đại là sự đoạn tuyệt mạnh mẽ với kiến trúc cổ điển, thể hiện lối tư duy mới của sự phát triển bùng nổ của các xã hội châu Âu cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20. Trường phái kiến trúc này đã nhanh chóng phổ biến trên toàn thế giới đến thập niên 1970.

3.1. Nguồn gốc của trào lưu kiến trúc hiện đại từ châu Âu

Kiến trúc hiện đại bắt nguồn từ châu Âu, phản ứng lại ảnh hưởng của quá khứ kiến trúc từ cuối thế kỉ 19. Các kiến trúc sư cảm thấy trào lưu kiến trúc Cổ điển không còn đủ sức sống, vay mượn và lệ thuộc quá nhiều vào những gì có trong quá khứ, không phản ánh trung thực bối cảnh của thời đại công nghiệp. Không những vậy, kiến trúc cổ điển còn trở thành vật cản, trói buộc con người với quá khứ hoặc đánh lừa thị hiếu kiến trúc bằng những yếu tố trang trí diêm dúa và vô nghĩa. Thời kì Khai sáng ảnh hưởng lớn đến suy nghĩ của các kiến trúc sư.

3.2. Vai trò của Chủ nghĩa Công năng trong Kiến trúc Hiện đại

Xu hướng mạnh mẽ nhất trong trào lưu kiến trúc hiện đại là chủ nghĩa Công năng (Fonctionalisme). Chủ nghĩa Công năng xuất phát từ ba trung tâm lớn của KTHĐ thế giới, đó là: trường phái Chicago ở Hoa kì, trường phái Bauhaus ở Đức, chủ nghĩa Cấu tạo Nga xuất hiện sau Cách mạng tháng 10. Thêm vào đó phải kể đến những hoạt động rất tích cực và sáng tạo của một KTS kiệt xuất là Le Corbusier. Chủ nghĩa công năng có sức mạnh to lớn.

IV. Phân tích ảnh hưởng kiến trúc hiện đại lên đô thị VN 60

Luận văn LVTS 2011 đi sâu vào phân tích những ảnh hưởng cụ thể của kiến trúc hiện đại lên diện mạo các đô thị Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM. Tác giả xem xét các giai đoạn lịch sử khác nhau, từ thời Pháp thuộc cho đến nay, để đánh giá sự thay đổi trong quy hoạch đô thị và phong cách kiến trúc. Luận văn cũng so sánh kiến trúc đô thị Việt Nam với các nước khác trên thế giới, nhằm làm rõ vị thế và những vấn đề còn tồn tại của kiến trúc Việt Nam.

4.1. Tác động quy hoạch đô thị Việt Nam bởi kiến trúc hiện đại

Luận văn phân tích chi tiết sự thay đổi trong quy hoạch đô thị Việt Nam dưới tác động của kiến trúc hiện đại. Quy hoạch đô thị hiện đại thường chú trọng đến tính công năng, giao thông và phân khu chức năng. Tuy nhiên, luận văn cũng chỉ ra những hạn chế của quy hoạch đô thị Việt Nam, như thiếu tính đồng bộ, không gian xanh bị hạn chế và chưa chú trọng đến yếu tố văn hóa, lịch sử.

4.2. Sự thay đổi nghệ thuật kiến trúc dưới ảnh hưởng kiến trúc

Về mặt nghệ thuật kiến trúc, luận văn đánh giá sự thay đổi trong phong cách kiến trúc của các công trình công cộng và nhà ở. Kiến trúc hiện đại đã mang đến những hình thức kiến trúc mới, sử dụng vật liệu mới và giảm thiểu các chi tiết trang trí rườm rà. Tuy nhiên, luận văn cũng lưu ý rằng, nhiều công trình kiến trúc hiện đại Việt Nam thiếu bản sắc và chưa phù hợp với điều kiện khí hậu, văn hóa địa phương.

4.3. So sánh kiến trúc đô thị Việt Nam và thế giới

Luận văn so sánh kiến trúc đô thị Việt Nam với các nước khác trên thế giới, đặc biệt là các nước có nền kiến trúc hiện đại phát triển. So sánh này giúp làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu của kiến trúc Việt Nam và đưa ra những bài học kinh nghiệm để phát triển kiến trúc đô thị bền vững và có bản sắc.

V. Giải pháp phát triển diện mạo đô thị VN trong LVTS 2011 60

LVTS 2011 đề xuất các giải pháp định hướng phát triển diện mạo đô thị Việt Nam trong tương lai. Các giải pháp này tập trung vào việc kết hợp hài hòa giữa kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời chú trọng đến yếu tố bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Luận văn cũng nhấn mạnh vai trò của quy hoạch đô thị trong việc định hướng phát triển kiến trúc và tạo ra không gian sống chất lượng cho người dân.

5.1. Kết hợp kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa Việt Nam

Luận văn nhấn mạnh sự cần thiết phải kết hợp hài hòa giữa kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa dân tộc. Các công trình kiến trúc nên kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống, đồng thời áp dụng các giải pháp kiến trúc hiện đại để đáp ứng nhu cầu sử dụng và thẩm mỹ của cuộc sống hiện đại. Luận văn cũng đề xuất việc sử dụng các vật liệu xây dựng địa phương và các kỹ thuật xây dựng truyền thống để tạo ra những công trình kiến trúc độc đáo và phù hợp với môi trường.

5.2. Phát triển kiến trúc đô thị bền vững và thích ứng

Luận văn đề xuất phát triển kiến trúc đô thị bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Các công trình kiến trúc nên được thiết kế để tiết kiệm năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu tác động đến môi trường và thích ứng với các hiện tượng thời tiết cực đoan. Luận văn cũng khuyến khích việc xây dựng các không gian xanh trong đô thị để cải thiện chất lượng không khí và tạo ra môi trường sống tốt hơn cho người dân.

5.3. Định hướng phát triển kiến trúc thông qua quy hoạch đô thị

Luận văn nhấn mạnh vai trò của quy hoạch đô thị trong việc định hướng phát triển kiến trúc. Quy hoạch đô thị nên tạo ra những không gian công cộng chất lượng, khuyến khích sự sáng tạo trong kiến trúc và bảo tồn các công trình kiến trúc có giá trị lịch sử, văn hóa. Luận văn cũng đề xuất việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào quá trình quy hoạch đô thị để đảm bảo rằng các quyết định quy hoạch đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng của người dân.

VI. Kiến nghị và Tương lai diện mạo đô thị VN theo LVTS 59

Luận văn LVTS 2011 đưa ra một số kiến nghị nhằm cải thiện diện mạo đô thị Việt Nam trong tương lai. Các kiến nghị này bao gồm việc tăng cường công tác quản lý quy hoạch, nâng cao chất lượng đào tạo kiến trúc sư và khuyến khích sự hợp tác giữa các nhà quản lý, kiến trúc sư và cộng đồng. Luận văn cũng đề xuất việc nghiên cứu và áp dụng các giải pháp kiến trúc tiên tiến trên thế giới, đồng thời bảo tồn và phát huy những giá trị kiến trúc truyền thống của Việt Nam.

6.1. Tăng cường quản lý quy hoạch và chất lượng đào tạo

Luận văn nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường công tác quản lý quy hoạch đô thị. Các quy hoạch đô thị cần được lập bài bản, khoa học và có tính khả thi cao. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng đào tạo kiến trúc sư để đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội. Chương trình đào tạo kiến trúc sư nên chú trọng đến việc trang bị kiến thức về kiến trúc hiện đại, bản sắc văn hóa dân tộc và kỹ năng thiết kế bền vững.

6.2. Hợp tác và nghiên cứu kiến trúc tiên tiến trên thế giới

Luận văn khuyến khích sự hợp tác giữa các nhà quản lý, kiến trúc sư và cộng đồng trong quá trình phát triển đô thị. Sự hợp tác này giúp đảm bảo rằng các quyết định quy hoạch và thiết kế đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng của người dân. Đồng thời, cần nghiên cứu và áp dụng các giải pháp kiến trúc tiên tiến trên thế giới để nâng cao chất lượng kiến trúc đô thị Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa tại Việt Nam đã tạo ra những biến đổi sâu sắc về diện mạo các đô thị, đặc biệt tại hai thành phố lớn là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Theo ước tính, tốc độ phát triển đô thị nhanh chóng đã dẫn đến sự xuất hiện hàng loạt các công trình kiến trúc hiện đại, tuy nhiên cũng kéo theo nhiều bất cập về quy hoạch, mỹ quan và tính đồng bộ trong kiến trúc. Luận văn tập trung nghiên cứu những ảnh hưởng của kiến trúc hiện đại (KTHĐ) lên diện mạo đô thị Việt Nam từ thời kỳ Pháp thuộc đến năm 2011, nhằm phân tích thực trạng, rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp phát triển phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá sự phát triển của trào lưu KTHĐ tại Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến diện mạo đô thị, đồng thời đề xuất các định hướng phát triển kiến trúc và quy hoạch đô thị phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và văn hóa địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai đô thị lớn Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, với khoảng thời gian từ khi Pháp đô hộ đến năm 2011. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng nghệ thuật kiến trúc, cải thiện cảnh quan đô thị, đồng thời góp phần thu hút đầu tư và tăng cường sức cạnh tranh của các đô thị Việt Nam trong khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: trào lưu kiến trúc hiện đại và các lý thuyết quy hoạch đô thị hiện đại. Trào lưu kiến trúc hiện đại được hiểu là phong cách kiến trúc xuất phát từ châu Âu cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, với đặc điểm chính là sự đơn giản trong bố cục hình khối, loại bỏ các họa tiết trang trí cổ điển, sử dụng vật liệu mới như kính, thép và bê tông. Chủ nghĩa công năng (Fonctionalisme) là trường phái nổi bật trong KTHĐ, nhấn mạnh nguyên tắc “hình thức đi theo công năng” và các nguyên tắc thiết kế của Le Corbusier như nhà trên cột, mặt bằng tự do, dải cửa sổ ngang.

Về quy hoạch đô thị, luận văn áp dụng lý thuyết thành phố vườn của Ebenezer Howard, thuyết phân khu chức năng của Le Corbusier và mô hình quy hoạch đô thị theo phương đứng. Các khái niệm chính bao gồm: diện mạo đô thị (hình hài bên ngoài của đô thị thể hiện qua quy hoạch và kiến trúc), phong cách nghệ thuật Môđéc (Art Nouveau, Art Deco), và các trường phái kiến trúc hiện đại như chủ nghĩa công năng, chủ nghĩa biểu hiện, chủ nghĩa thô mộc.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp thực nghiệm kết hợp nghiên cứu tài liệu và phân tích tổng hợp. Nguồn dữ liệu bao gồm khảo sát thực trạng kiến trúc và quy hoạch tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, số liệu thống kê về phát triển đô thị, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Xây dựng 2003, Nghị định 08/2005/NĐ-CP và 29/2007/NĐ-CP. Cỡ mẫu khảo sát gồm các khu đô thị mới, công trình công cộng và nhà ở tại hai thành phố lớn.

Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định tính dựa trên các tiêu chí về mỹ quan, công năng, tính đồng bộ và ảnh hưởng của các trường phái kiến trúc hiện đại. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 1850 đến 2011, phân chia thành các giai đoạn lịch sử chính: thời kỳ Pháp thuộc, 1945-1954, 1954-1975, và 1975-2000. Qua đó, luận văn đánh giá sự biến đổi diện mạo đô thị và tác động của KTHĐ trong từng giai đoạn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của trào lưu kiến trúc hiện đại lên diện mạo đô thị Việt Nam: KTHĐ được du nhập từ thời Pháp thuộc và phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn 1975-2000, chiếm ưu thế trong các công trình công cộng và nhà ở. Tỷ lệ công trình theo phong cách hiện đại tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh chiếm khoảng 70-80% tổng số công trình xây dựng mới trong giai đoạn này.

2. Thực trạng diện mạo đô thị hiện nay: Diện mạo đô thị hiện đại tại hai thành phố lớn thể hiện sự thống trị của các khối hình hộp, công năng được ưu tiên nhưng tính thẩm mỹ và sự đồng bộ kiến trúc giảm sút. Khoảng 60% các khu đô thị mới có kiến trúc thiếu sự hài hòa, dẫn đến cảnh quan đô thị manh mún, thiếu bản sắc.

3. So sánh với các đô thị hiện đại trên thế giới: Các đô thị như Thượng Hải, Dubai, Tokyo phát triển nhanh chóng với hệ thống hạ tầng đồng bộ và kiến trúc hiện đại đa dạng, trong khi Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế về chất lượng vật liệu, quy hoạch và thiết kế kiến trúc. Tỷ lệ công trình cao tầng tại các đô thị này chiếm trên 50%, trong khi tại Việt Nam mới đạt khoảng 30%.

4. Ảnh hưởng của các chính sách và pháp luật: Các văn bản pháp luật như Luật Xây dựng 2003, Nghị định 08/2005/NĐ-CP và 29/2007/NĐ-CP đã tạo khung pháp lý cho quản lý kiến trúc đô thị, tuy nhiên việc thực thi còn hạn chế, dẫn đến tình trạng xây dựng không đồng bộ và thiếu kiểm soát về mặt mỹ quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong diện mạo đô thị Việt Nam là do sự phát triển đô thị nhanh, thiếu quy hoạch tổng thể và sự áp dụng chưa phù hợp các nguyên tắc kiến trúc hiện đại. So với các đô thị phát triển nhanh ở châu Á, Việt Nam còn thiếu sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng và chưa khai thác hiệu quả các lý thuyết quy hoạch như thành phố vườn hay quy hoạch theo phương đứng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ công trình kiến trúc hiện đại theo từng giai đoạn lịch sử, bảng so sánh mật độ xây dựng và chiều cao công trình giữa các đô thị Việt Nam và quốc tế. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa công năng và mỹ thuật trong kiến trúc, đồng thời cần có sự quản lý chặt chẽ hơn về quy hoạch và thiết kế đô thị để nâng cao chất lượng diện mạo đô thị.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng quy hoạch kiến trúc đô thị đồng bộ và có bản sắc: Động từ hành động là "thiết kế" và "quản lý", mục tiêu là nâng cao tính đồng bộ và thẩm mỹ đô thị, thực hiện trong vòng 5 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý đô thị và kiến trúc sư trưởng thành phố.

2. Áp dụng các lý thuyết quy hoạch hiện đại phù hợp với điều kiện Việt Nam: Đề xuất "vận dụng" lý thuyết thành phố vườn và quy hoạch theo phương đứng để phát triển các khu đô thị mới, giảm mật độ xây dựng và tăng không gian xanh, thời gian thực hiện 3-5 năm, chủ thể là các nhà quy hoạch và chính quyền địa phương.

3. Tăng cường quản lý và kiểm soát chất lượng xây dựng: "Kiểm tra" và "giám sát" chặt chẽ việc thi công, sử dụng vật liệu đạt chuẩn, hạn chế xây dựng tự phát, thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là các cơ quan thanh tra xây dựng và chính quyền địa phương.

4. Phát triển nguồn nhân lực kiến trúc và quy hoạch đô thị: "Đào tạo" và "nâng cao năng lực" cho kiến trúc sư và quy hoạch viên về kiến trúc hiện đại và quản lý đô thị, thời gian thực hiện dài hạn, chủ thể là các trường đại học và cơ quan đào tạo chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Kiến trúc sư và nhà quy hoạch đô thị: Nắm bắt các xu hướng kiến trúc hiện đại, áp dụng lý thuyết quy hoạch phù hợp để thiết kế các công trình và khu đô thị có tính thẩm mỹ và công năng cao.

2. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đô thị: Sử dụng luận văn làm cơ sở để hoàn thiện chính sách, quy định quản lý kiến trúc và quy hoạch đô thị, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển đô thị bền vững.

3. Nhà đầu tư và doanh nghiệp xây dựng: Hiểu rõ xu hướng phát triển kiến trúc và quy hoạch đô thị để đầu tư các dự án phù hợp, tăng giá trị bất động sản và thu hút khách hàng.

4. Giảng viên và sinh viên ngành kiến trúc, quy hoạch đô thị: Là tài liệu tham khảo học thuật giúp hiểu sâu về lịch sử phát triển, thực trạng và giải pháp kiến trúc hiện đại tại Việt Nam, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

1. Kiến trúc hiện đại có đặc điểm gì nổi bật?
   Kiến trúc hiện đại nhấn mạnh sự đơn giản trong hình khối, loại bỏ trang trí cổ điển, sử dụng vật liệu mới như kính, thép, bê tông và ưu tiên công năng. Ví dụ, nguyên tắc “hình thức đi theo công năng” của Louis Sullivan là tiêu biểu.

2. Tại sao diện mạo đô thị Việt Nam còn nhiều hạn chế?
   Nguyên nhân chính là phát triển đô thị nhanh, thiếu quy hoạch tổng thể, áp dụng chưa phù hợp các nguyên tắc kiến trúc hiện đại và quản lý xây dựng chưa chặt chẽ, dẫn đến cảnh quan đô thị manh mún, thiếu đồng bộ.

3. Lý thuyết thành phố vườn có ý nghĩa gì trong quy hoạch đô thị?
   Thành phố vườn đề xuất xây dựng đô thị hài hòa với thiên nhiên, mật độ xây dựng thấp, nhiều cây xanh, tạo môi trường sống trong lành. Đây là mô hình giúp cải thiện chất lượng sống và cảnh quan đô thị.

4. Luật Xây dựng và các nghị định liên quan ảnh hưởng thế nào đến kiến trúc đô thị?
   Các văn bản pháp luật quy định rõ về thiết kế đô thị, quản lý kiến trúc, bảo tồn di sản và cảnh quan, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững, mỹ quan và an toàn cho đô thị.

5. Giải pháp nào giúp nâng cao chất lượng kiến trúc đô thị hiện nay?
   Giải pháp bao gồm xây dựng quy hoạch đồng bộ, áp dụng lý thuyết quy hoạch phù hợp, tăng cường quản lý xây dựng, đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn cao và phát huy vai trò kiến trúc sư trưởng thành phố.

Kết luận

• Kiến trúc hiện đại đã có ảnh hưởng sâu rộng đến diện mạo đô thị Việt Nam từ thời Pháp thuộc đến nay, chiếm ưu thế trong các công trình xây dựng mới.
• Diện mạo đô thị hiện tại còn nhiều hạn chế về tính đồng bộ, thẩm mỹ và bản sắc kiến trúc, đặc biệt tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
• So sánh với các đô thị phát triển nhanh trên thế giới, Việt Nam cần cải thiện quy hoạch, quản lý và chất lượng xây dựng để bắt kịp xu hướng.
• Luật pháp và chính sách đã tạo khung pháp lý cho quản lý kiến trúc đô thị, nhưng cần tăng cường thực thi và giám sát.
• Đề xuất các giải pháp thiết kế quy hoạch đồng bộ, áp dụng lý thuyết phù hợp, nâng cao quản lý và đào tạo nhân lực để phát triển diện mạo đô thị bền vững, có bản sắc.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và chuyên gia kiến trúc cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng kiến trúc đô thị trong vòng 5 năm tới. Độc giả quan tâm có thể tham khảo luận văn để hiểu rõ hơn về bối cảnh, thực trạng và định hướng phát triển kiến trúc hiện đại tại Việt Nam.