I. LVTS 2011 Tổng quan ảnh hưởng kiến trúc hiện đại VN 55
Đô thị hóa, song hành cùng công nghiệp hóa, đang thay đổi diện mạo đô thị Việt Nam, mang lại công năng đa dạng, đáp ứng nhu cầu hiện đại. Tuy nhiên, đô thị hóa tự phát gây nhiều hệ lụy về xã hội, quy hoạch, kiến trúc, và hệ sinh thái. Các đô thị mọc lên nhanh chóng, đặc biệt ở Hà Nội và TP.HCM. Kiến trúc hiện đại chi phối tư duy sáng tác, chủ nghĩa công năng chiếm ưu thế. Diện mạo đô thị đặc trưng bởi nhà chia lô, khách sạn, văn phòng cho thuê, khu công nghiệp, và khu đô thị cao tầng. Phong cách, thẩm mỹ và công năng dường như suy giảm so với trước. Tính tổng thể, nền tảng của vẻ đẹp đô thị, bị phá vỡ bởi kiến trúc chắp vá, thiếu đồng bộ, xé lẻ không gian đô thị. Khoảng trống này phản ánh thực tiễn học thuật và lý luận đô thị, kiến trúc còn nhiều hạn chế.
1.1. Sự cần thiết nghiên cứu ảnh hưởng kiến trúc hiện đại
Nghiên cứu là cần thiết để có cái nhìn tổng quan về diện mạo đô thị hiện nay, tìm ra nguyên nhân bất cập, rút ra bài học kinh nghiệm và định hướng phát triển phù hợp. Về mặt nghệ thuật, đánh giá hiện trạng và định hướng phong cách góp phần nâng cao chất lượng nghệ thuật trong quy hoạch và kiến trúc. Điều này nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đối với cảnh quan chung của đô thị, nó góp phần chấm dứt tình trạng nham nhở, manh mún, lộn xộn, nâng cao diện mạo đô thị Việt Nam. Nghiên cứu này còn góp phần rút ngắn khoảng cách tụt hậu về phát triển đô thị so với khu vực.
1.2. Ý nghĩa của đề tài LVTS 2011 về kiến trúc đô thị
Nghiên cứu LVTS 2011 đánh giá ảnh hưởng của kiến trúc hiện đại lên diện mạo đô thị có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt. Về mặt kinh tế, tạo sự thống nhất trong quy hoạch xây dựng đô thị và nâng cao cơ sở hạ tầng sẽ thu hút đầu tư, tăng khả năng cạnh tranh của các đô thị. Về mặt xã hội, kiến trúc đô thị có vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc văn hóa của một quốc gia. Cần có sự nghiên cứu và đánh giá đúng đắn để đưa ra giải pháp phát triển phù hợp. Các thành phố lớn đóng vai trò là đầu tàu trong việc phát triển đất nước, diện mạo đô thị của các thành phố đó cũng đại diện cho diện mạo của quốc gia.
II. Cách LVTS 2011 đánh giá sự hình thành kiến trúc hiện đại 58
Nền kiến trúc hiện đại phương Tây từ khi ra đời đã dần thay đổi diện mạo các đô thị và khu dân cư ở hầu hết các nước phương Tây. Đó là những bước ngoặt tiến bộ của nghệ thuật mới, khoa học kỹ - thuật tiên tiến chiến thắng chủ nghĩa Hàn lâm và chủ nghĩa Chiết trung. Trong lộ trình phát triển đó, ta có thể nhận thấy nghệ thuật kiến trúc dường như cũng đã trải qua một giai đoạn trung gian để chuyển mình từ Cổ điển lên Hiện đại, đó là giai đoạn xuất hiện phong cách nghệ thuật Môđéc. Việc đô thị hóa ở châu Âu thời kỳ cận đại đã đưa tới sự hình thành các khu dân cư mới dưới tác động của giao thông. Cùng với sự công nghiệp hóa mạnh mẽ nền kinh tế châu Âu, đã có nhiều thay đổi vật chất khiến cho nhu cầu và tính chất giao tiếp thay đổi, thể hiện cả trên hình thái đô thị. Tuy nhiên nhìn chung diện mạo kiến trúc còn nhiều vay mượn của quá khứ hoặc chưa có sự cách tân.
2.1. Phong cách nghệ thuật Art Nouveau trong kiến trúc
Đặc điểm của phong cách Art Nouveau là sử dụng những đường nét có ý tưởng xuất phát từ cây cỏ thiên nhiên. Một số ví dụ tiêu biểu là Hill house, Helensburg – Schotland do kiến trúc sư (KTS) Charles Rennie Mackintosh thiết kế với không gian bố cục chung kiểu hình học, hành lang tự do như cây cỏ. Trần làm sát cửa sổ làm không gian như chảy ra với thiên nhiên, chan hòa với thiên nhiên. Hay Hotel Tassel, Bỉ do KTS Victor Horta thiết kế với kiểu nhà liên kế đơn có mặt tiền cong vào, tiền sảnh hình bát giác thấp hơn nền nhà chính 1m dẫn vào không không gian cao thấp khác nhau chuyển qua gian cầu thang, lan can thép đầy hoa văn chan hòa với cầu thang cong các đường nét hoa văn cây cỏ, bên cạnh là một sân trời cũng đường hoa văn…
2.2. Phong cách nghệ thuật Art Deco và ứng dụng tại Việt Nam
Phong cách Art Deco chống lại phong cách sơ sài thiếu trang trí của các sản phẩm sản xuất bằng phương pháp công nghiệp hóa, nhưng Art Deco không dùng các đường nét xuất phát từ cây cỏ mà dung các mô típ trang trí hình học. The Mazzotti house 1930, KTS Nicolay Diulgheroff là một ví dụ tiêu biểu. Hay Biệt thự tại đường Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh. do KTS Huỳnh Tấn Phát thiết kế. Biệt thự mái ngói vẫn mang nhiều họa tiết trang trí rất đẹp, nhất là ở sảnh vào nhà kiểu thông tầng. Tuy nhiên hình khối đã đơn giản, các họa tiết hình hình học kiểu Art Deco hơn là phong cách hoa lá của Art Nouveau.
2.3. Triển lãm quốc tế năm 1900 và trào lưu kiến trúc
Triển lãm quốc tế năm 1900 tại Paris được xem là một cao điểm của trào lưu này. Cuộc thi làm đẹp bộ mặt Paris để chào đón khách quốc tế được các kiến trúc sư Modern hồ hởi tham gia, giải nhất đã được trao cho hai kiến trúc sư Pháp là Hector Guimard và Lavirotte. Hai ông đã sửa sang các mặt nhà của một số công trình trên các đại lộ lớn dẫn vào khu triễn lãm. Các balcon được làm lan can bằng sắt uốn thành hình cành lá, các hoa văn và cành lá đắp nổi xen lẫn những tượng khỏa thân và phù điêu phức tạp.
III. Trào lưu Kiến trúc Hiện đại Ảnh hưởng và Thống trị 52
Trào lưu Kiến trúc Hiện đại (Modernism) là một khái niệm rất rộng, miêu tả các công trình có đặc điểm tương đồng về sự đơn giản trong bố cục, hình khối không gian, tổ chức mặt bằng tự do phi đối xứng, mặt đứng loại bỏ họa tiết trang trí cổ điển và sử dụng vật liệu mới như kính, thép, bê tông. Kiến trúc hiện đại là sự đoạn tuyệt mạnh mẽ với kiến trúc cổ điển, thể hiện lối tư duy mới của sự phát triển bùng nổ của các xã hội châu Âu cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20. Trường phái kiến trúc này đã nhanh chóng phổ biến trên toàn thế giới đến thập niên 1970.
3.1. Nguồn gốc của trào lưu kiến trúc hiện đại từ châu Âu
Kiến trúc hiện đại bắt nguồn từ châu Âu, phản ứng lại ảnh hưởng của quá khứ kiến trúc từ cuối thế kỉ 19. Các kiến trúc sư cảm thấy trào lưu kiến trúc Cổ điển không còn đủ sức sống, vay mượn và lệ thuộc quá nhiều vào những gì có trong quá khứ, không phản ánh trung thực bối cảnh của thời đại công nghiệp. Không những vậy, kiến trúc cổ điển còn trở thành vật cản, trói buộc con người với quá khứ hoặc đánh lừa thị hiếu kiến trúc bằng những yếu tố trang trí diêm dúa và vô nghĩa. Thời kì Khai sáng ảnh hưởng lớn đến suy nghĩ của các kiến trúc sư.
3.2. Vai trò của Chủ nghĩa Công năng trong Kiến trúc Hiện đại
Xu hướng mạnh mẽ nhất trong trào lưu kiến trúc hiện đại là chủ nghĩa Công năng (Fonctionalisme). Chủ nghĩa Công năng xuất phát từ ba trung tâm lớn của KTHĐ thế giới, đó là: trường phái Chicago ở Hoa kì, trường phái Bauhaus ở Đức, chủ nghĩa Cấu tạo Nga xuất hiện sau Cách mạng tháng 10. Thêm vào đó phải kể đến những hoạt động rất tích cực và sáng tạo của một KTS kiệt xuất là Le Corbusier. Chủ nghĩa công năng có sức mạnh to lớn.
IV. Phân tích ảnh hưởng kiến trúc hiện đại lên đô thị VN 60
Luận văn LVTS 2011 đi sâu vào phân tích những ảnh hưởng cụ thể của kiến trúc hiện đại lên diện mạo các đô thị Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM. Tác giả xem xét các giai đoạn lịch sử khác nhau, từ thời Pháp thuộc cho đến nay, để đánh giá sự thay đổi trong quy hoạch đô thị và phong cách kiến trúc. Luận văn cũng so sánh kiến trúc đô thị Việt Nam với các nước khác trên thế giới, nhằm làm rõ vị thế và những vấn đề còn tồn tại của kiến trúc Việt Nam.
4.1. Tác động quy hoạch đô thị Việt Nam bởi kiến trúc hiện đại
Luận văn phân tích chi tiết sự thay đổi trong quy hoạch đô thị Việt Nam dưới tác động của kiến trúc hiện đại. Quy hoạch đô thị hiện đại thường chú trọng đến tính công năng, giao thông và phân khu chức năng. Tuy nhiên, luận văn cũng chỉ ra những hạn chế của quy hoạch đô thị Việt Nam, như thiếu tính đồng bộ, không gian xanh bị hạn chế và chưa chú trọng đến yếu tố văn hóa, lịch sử.
4.2. Sự thay đổi nghệ thuật kiến trúc dưới ảnh hưởng kiến trúc
Về mặt nghệ thuật kiến trúc, luận văn đánh giá sự thay đổi trong phong cách kiến trúc của các công trình công cộng và nhà ở. Kiến trúc hiện đại đã mang đến những hình thức kiến trúc mới, sử dụng vật liệu mới và giảm thiểu các chi tiết trang trí rườm rà. Tuy nhiên, luận văn cũng lưu ý rằng, nhiều công trình kiến trúc hiện đại Việt Nam thiếu bản sắc và chưa phù hợp với điều kiện khí hậu, văn hóa địa phương.
4.3. So sánh kiến trúc đô thị Việt Nam và thế giới
Luận văn so sánh kiến trúc đô thị Việt Nam với các nước khác trên thế giới, đặc biệt là các nước có nền kiến trúc hiện đại phát triển. So sánh này giúp làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu của kiến trúc Việt Nam và đưa ra những bài học kinh nghiệm để phát triển kiến trúc đô thị bền vững và có bản sắc.
V. Giải pháp phát triển diện mạo đô thị VN trong LVTS 2011 60
LVTS 2011 đề xuất các giải pháp định hướng phát triển diện mạo đô thị Việt Nam trong tương lai. Các giải pháp này tập trung vào việc kết hợp hài hòa giữa kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời chú trọng đến yếu tố bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Luận văn cũng nhấn mạnh vai trò của quy hoạch đô thị trong việc định hướng phát triển kiến trúc và tạo ra không gian sống chất lượng cho người dân.
5.1. Kết hợp kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa Việt Nam
Luận văn nhấn mạnh sự cần thiết phải kết hợp hài hòa giữa kiến trúc hiện đại và bản sắc văn hóa dân tộc. Các công trình kiến trúc nên kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống, đồng thời áp dụng các giải pháp kiến trúc hiện đại để đáp ứng nhu cầu sử dụng và thẩm mỹ của cuộc sống hiện đại. Luận văn cũng đề xuất việc sử dụng các vật liệu xây dựng địa phương và các kỹ thuật xây dựng truyền thống để tạo ra những công trình kiến trúc độc đáo và phù hợp với môi trường.
5.2. Phát triển kiến trúc đô thị bền vững và thích ứng
Luận văn đề xuất phát triển kiến trúc đô thị bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Các công trình kiến trúc nên được thiết kế để tiết kiệm năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu tác động đến môi trường và thích ứng với các hiện tượng thời tiết cực đoan. Luận văn cũng khuyến khích việc xây dựng các không gian xanh trong đô thị để cải thiện chất lượng không khí và tạo ra môi trường sống tốt hơn cho người dân.
5.3. Định hướng phát triển kiến trúc thông qua quy hoạch đô thị
Luận văn nhấn mạnh vai trò của quy hoạch đô thị trong việc định hướng phát triển kiến trúc. Quy hoạch đô thị nên tạo ra những không gian công cộng chất lượng, khuyến khích sự sáng tạo trong kiến trúc và bảo tồn các công trình kiến trúc có giá trị lịch sử, văn hóa. Luận văn cũng đề xuất việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào quá trình quy hoạch đô thị để đảm bảo rằng các quyết định quy hoạch đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng của người dân.
VI. Kiến nghị và Tương lai diện mạo đô thị VN theo LVTS 59
Luận văn LVTS 2011 đưa ra một số kiến nghị nhằm cải thiện diện mạo đô thị Việt Nam trong tương lai. Các kiến nghị này bao gồm việc tăng cường công tác quản lý quy hoạch, nâng cao chất lượng đào tạo kiến trúc sư và khuyến khích sự hợp tác giữa các nhà quản lý, kiến trúc sư và cộng đồng. Luận văn cũng đề xuất việc nghiên cứu và áp dụng các giải pháp kiến trúc tiên tiến trên thế giới, đồng thời bảo tồn và phát huy những giá trị kiến trúc truyền thống của Việt Nam.
6.1. Tăng cường quản lý quy hoạch và chất lượng đào tạo
Luận văn nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường công tác quản lý quy hoạch đô thị. Các quy hoạch đô thị cần được lập bài bản, khoa học và có tính khả thi cao. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng đào tạo kiến trúc sư để đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội. Chương trình đào tạo kiến trúc sư nên chú trọng đến việc trang bị kiến thức về kiến trúc hiện đại, bản sắc văn hóa dân tộc và kỹ năng thiết kế bền vững.
6.2. Hợp tác và nghiên cứu kiến trúc tiên tiến trên thế giới
Luận văn khuyến khích sự hợp tác giữa các nhà quản lý, kiến trúc sư và cộng đồng trong quá trình phát triển đô thị. Sự hợp tác này giúp đảm bảo rằng các quyết định quy hoạch và thiết kế đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng của người dân. Đồng thời, cần nghiên cứu và áp dụng các giải pháp kiến trúc tiên tiến trên thế giới để nâng cao chất lượng kiến trúc đô thị Việt Nam.
