Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới giáo dục đại học theo hướng tiếp cận năng lực (TCNL) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, môn Đường lối quân sự (ĐLQS) của Đảng cộng sản Việt Nam là môn học bắt buộc trong chương trình Giáo dục Quốc phòng và An ninh, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất và năng lực công dân cho sinh viên (SV). Tuy nhiên, thực trạng đánh giá kết quả học tập (KQHT) của SV môn này còn nhiều hạn chế, chủ yếu tập trung vào đánh giá tri thức lý thuyết, chưa đánh giá toàn diện năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ.

Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác đánh giá KQHT của SV môn ĐLQS theo TCNL tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, từ đó đề xuất các biện pháp đổi mới phù hợp. Phạm vi khảo sát tập trung vào 10 giảng viên và 150 SV hệ đại học chính quy đang học môn ĐLQS trong năm học 2019-2020. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng các tiêu chuẩn, phương pháp và công cụ đánh giá KQHT theo TCNL, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển toàn diện năng lực người học.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp đánh giá, tạo động lực học tập tích cực cho SV, đồng thời hỗ trợ giảng viên và nhà trường cải tiến chương trình, phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực trong bối cảnh giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá giáo dục hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết đánh giá của Ralph Tyler: Đánh giá là tâm điểm của quá trình giáo dục, giúp kiểm tra mức độ đạt được mục tiêu chương trình, cung cấp thông tin để điều chỉnh quá trình dạy học.
  • Lý thuyết đánh giá theo tiếp cận năng lực (TCNL): Đánh giá không chỉ tập trung vào tri thức mà còn đánh giá sự vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn. TCNL nhấn mạnh đánh giá như một phần của quá trình học tập, tạo điều kiện phát triển năng lực toàn diện cho người học.
  • Các khái niệm chính: Kết quả học tập (KQHT), năng lực (bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ), đánh giá định tính và định lượng, các nguyên tắc đánh giá (khách quan, toàn diện, thường xuyên, phát triển, công khai).

Khung lý thuyết này giúp xây dựng hệ thống tiêu chí, phương pháp và công cụ đánh giá phù hợp với đặc thù môn ĐLQS, đảm bảo đánh giá toàn diện năng lực của SV.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 10 giảng viên và 150 SV Trường Đại học Bách khoa Hà Nội qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát và phân tích các bài kiểm tra giữa kỳ, cuối kỳ môn ĐLQS.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ nhận thức và thực hiện đánh giá giữa giảng viên và SV; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong năm học 2019-2020, gồm các giai đoạn: tổng hợp lý luận (3 tháng), khảo sát thực trạng (4 tháng), đề xuất và khảo nghiệm biện pháp (3 tháng), hoàn thiện luận văn (2 tháng).

Cỡ mẫu khảo sát gồm 10 giảng viên trực tiếp giảng dạy và 150 SV năm thứ hai, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về ý nghĩa đánh giá KQHT: 100% giảng viên và 75% SV đánh giá việc đánh giá KQHT môn ĐLQS là quan trọng; 10% SV chưa nhận thức đúng về vai trò này.
  2. Thực trạng phương pháp đánh giá: Đánh giá chủ yếu tập trung vào kiểm tra tri thức lý thuyết qua các bài kiểm tra viết tự luận và trắc nghiệm khách quan, chiếm khoảng 80% tổng số hình thức đánh giá. Đánh giá kỹ năng thực hành, thái độ và năng lực vận dụng còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 20%.
  3. Tính chính xác và khách quan của đánh giá: Khoảng 60% giảng viên và 55% SV cho rằng đánh giá hiện nay chưa thực sự chính xác và khách quan, do còn phụ thuộc nhiều vào quan điểm cá nhân và thiếu công cụ đánh giá phù hợp.
  4. Ảnh hưởng của các yếu tố: Năng lực đánh giá của giảng viên, tính tích cực của SV, điều kiện cơ sở vật chất và sự hỗ trợ của các cấp quản lý giáo dục là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến chất lượng đánh giá KQHT theo TCNL.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giảng viên có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của đánh giá KQHT theo TCNL, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế do thiếu công cụ và phương pháp đánh giá đa dạng, đặc biệt là đánh giá kỹ năng vận dụng và thái độ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về khó khăn trong đổi mới đánh giá theo TCNL tại các môn học xã hội và nhân văn.

Việc đánh giá chủ yếu dựa trên kiểm tra tri thức lý thuyết làm giảm tính toàn diện và phát triển năng lực thực tế của SV. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các phương pháp đánh giá có thể minh họa rõ sự chênh lệch này. Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ trong quy trình đánh giá và hạn chế về năng lực đánh giá của giảng viên cũng là nguyên nhân chính.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới đánh giá theo hướng xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí rõ ràng, sử dụng đa dạng phương pháp đánh giá, kết hợp đánh giá của giảng viên với tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của SV. Điều này không chỉ nâng cao tính khách quan mà còn thúc đẩy sự tích cực, chủ động của SV trong học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và công bố tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá rõ ràng: Thiết lập bộ tiêu chuẩn năng lực chung và riêng cho môn ĐLQS, công khai minh bạch với SV để tạo sự đồng thuận và hướng dẫn cụ thể cho giảng viên và SV. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban đào tạo và khoa Giáo dục Quốc phòng & An ninh.
  2. Sử dụng phối hợp đa dạng phương pháp đánh giá: Kết hợp kiểm tra viết, trắc nghiệm, vấn đáp, quan sát, thực hành, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm đánh giá toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học tiếp theo; Chủ thể: Giảng viên môn ĐLQS.
  3. Xây dựng công cụ đánh giá theo TCNL: Phát triển các bài kiểm tra tình huống, bài tập thực hành, phiếu quan sát, phiếu tự đánh giá và phiếu đánh giá đồng đẳng phù hợp với đặc thù môn học. Thời gian: 4 tháng; Chủ thể: Nhóm chuyên gia và giảng viên.
  4. Tăng cường đào tạo nâng cao năng lực đánh giá cho giảng viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về lý thuyết và kỹ thuật đánh giá theo TCNL, cập nhật kiến thức mới và kỹ năng xây dựng công cụ đánh giá. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Ban đào tạo và phòng đào tạo sau đại học.
  5. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và tổ chức lớp học: Đảm bảo lớp học không quá đông (dưới 100 SV), trang bị đầy đủ thiết bị hỗ trợ đánh giá thực hành và quan sát. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu và phòng quản lý cơ sở vật chất.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học: Nghiên cứu giúp hiểu rõ thực trạng và phương pháp đánh giá KQHT theo TCNL, từ đó áp dụng đổi mới phù hợp trong giảng dạy và quản lý.
  2. Sinh viên ngành Giáo dục Quốc phòng và An ninh: Hỗ trợ nâng cao nhận thức về vai trò đánh giá năng lực, phát triển kỹ năng tự đánh giá và đồng đánh giá trong học tập.
  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và chuyên gia đào tạo: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các mô hình đánh giá năng lực trong giáo dục đại học, đặc biệt trong các môn học xã hội và nhân văn.
  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và xây dựng chính sách: Tham khảo để xây dựng chuẩn đầu ra, quy chế và chính sách hỗ trợ đổi mới đánh giá theo TCNL, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo toàn ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá theo tiếp cận năng lực khác gì so với đánh giá truyền thống?
    Đánh giá theo TCNL không chỉ đo lường kiến thức mà còn đánh giá khả năng vận dụng, kỹ năng và thái độ của người học trong các tình huống thực tế, giúp phát triển năng lực toàn diện hơn so với đánh giá truyền thống chỉ tập trung vào kiểm tra tri thức lý thuyết.

  2. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan trong đánh giá KQHT theo TCNL?
    Cần xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí rõ ràng, sử dụng đa dạng phương pháp đánh giá, kết hợp đánh giá của giảng viên với tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của sinh viên, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực đánh giá cho giảng viên.

  3. Các công cụ đánh giá nào phù hợp với môn Đường lối quân sự?
    Các công cụ như bài kiểm tra tình huống, phiếu quan sát, hồ sơ học tập, phiếu tự đánh giá và phiếu đánh giá đồng đẳng được đánh giá là phù hợp để đánh giá toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của sinh viên môn ĐLQS.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng đánh giá KQHT theo TCNL?
    Năng lực đánh giá của giảng viên và tính tích cực, tự giác của sinh viên là hai yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất và sự hỗ trợ của các cấp quản lý cũng đóng vai trò quan trọng.

  5. Làm thế nào để sinh viên phát huy vai trò trong quá trình đánh giá?
    Sinh viên cần được tham gia xây dựng tiêu chí đánh giá, thực hiện tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm, phát triển kỹ năng tự đánh giá và cải thiện kết quả học tập.

Kết luận

  • Đánh giá KQHT của sinh viên môn Đường lối quân sự theo tiếp cận năng lực tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội hiện còn thiên về đánh giá tri thức lý thuyết, chưa toàn diện về năng lực vận dụng và thái độ.
  • Giảng viên và sinh viên đều nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của đánh giá KQHT, nhưng còn tồn tại hạn chế về phương pháp, công cụ và năng lực đánh giá.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp đổi mới đánh giá theo hướng xây dựng tiêu chuẩn, sử dụng đa dạng phương pháp và công cụ, kết hợp đánh giá của giảng viên với tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.
  • Các biện pháp đề xuất được khảo nghiệm và đánh giá có tính khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực toàn diện cho sinh viên.
  • Tiếp theo, cần triển khai áp dụng các biện pháp này trong thực tế giảng dạy, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực đánh giá cho giảng viên và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất hỗ trợ đánh giá.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp xây dựng kế hoạch triển khai đổi mới đánh giá theo TCNL, tổ chức tập huấn cho giảng viên và theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giảng viên quan tâm nghiên cứu và áp dụng để nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện.