Công lý và sự thể hiện công lý trong Hiến pháp Việt Nam

Từ năm 1945, công lý đã được xem là một giá trị “chính trị-tư pháp”, phản ánh bản chất của chế độ mới và định hướng phát triển cho nền tư pháp. Các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam và Hiến pháp đều ghi nhận vai trò của công lý. Việc nghiên cứu, triển khai toàn diện các giá trị của công lý trong phát triển kinh tế - xã hội còn chưa kịp thời. Cần thiết phải có một lý luận đầy đủ về công lý trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Theo tài liệu gốc,quan niệm về công lý đã xuất hiện từ rất sớm, ngay từ năm 1945, với tư cách là một giá trị “chính trị-tư pháp”, phản ánh bản chất ưu việt của chế độ mới và mang tính chất định hướng phát triển sâu sắc cho nền tư pháp Việt Nam.

Hiến pháp đóng vai trò then chốt trong việc thể hiện và bảo vệ công lý. Các quy định về quyền con người, quyền công dân, và cơ chế phân phối đều hướng tới công bằng xã hội. Hiến pháp cần phải đảm bảo mọi cá nhân được sống trong môi trường xã hội ổn định và hợp tác. Theo tài liệu gốc, trong NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, mỗi cá nhân đều có quyền được sống trong môi trường xã hội ổn định và hợp tác. CL là một giá trị căn bản, phổ quát của cộng đồng xã hội Việt Nam với ý nghĩa lớn lao, niềm tin mãnh liệt về một trật tự xã hội ổn định, hợp tác trên nền tảng của lương tri, lẽ phải, lẽ công bằng.

Cần phân tích và đánh giá thực trạng thể hiện công lý trong các chế định cơ bản của Hiến pháp, đặc biệt là các quy định về quyền con người, quyền công dân, tổ chức bộ máy nhà nước, và hệ thống tư pháp. Cần so sánh với kinh nghiệm quốc tế để tìm ra những điểm mạnh và điểm yếu. Theo tài liệu gốc,thực trạng thể hiện CL trong các chế định cơ bản của hiến pháp, kinh nghiệm hiến pháp một số quốc gia trong thể hiện CL. Thực trạng phát huy các giá trị CL trong tổ chức, quản lý xã hội mà tập trung nhất là trong hoạt động bảo vệ CL của các TA, cơ quan thực hiện quyền tư pháp và là thiết chế trung tâm có nhiệm vụ bảo vệ CL.

Việc thực thi Hiến pháp có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận công lý của người dân. Các rào cản về kinh tế, xã hội, và pháp lý cần phải được giải quyết để đảm bảo mọi người dân đều có cơ hội như nhau trong việc bảo vệ quyền lợi của mình. Hoạt động bảo vệ CL chủ yếu thông qua các tiêu chí về số lượng bản án phải sửa, huỷ thông qua các thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm, qua đó xác định rõ ưu điểm của những kết quả đã đạt được, đồng thời chỉ rõ những tồn tại, hạn chế, yếu kém và nguyên nhân của tình trạng này. (Nguyễn Xuân Tùng, 2020).

Cần rà soát và sửa đổi, bổ sung các quy định của Hiến pháp để đảm bảo tính minh bạch, công bằng, và hiệu quả trong việc bảo vệ công lý. Các quy định về quyền con người, quyền công dân cần được cụ thể hóa và tăng cường chế tài bảo vệ. Trong số những giải pháp nêu trên, có những nhóm giải pháp mang tính cấp bách, có những giải pháp lâu dài nhưng đều là những giải pháp căn bản và cần được thực hiện trong mối tương quan, hỗ trợ lẫn nhau.

Cải cách tư pháp là một yếu tố then chốt để đảm bảo bình đẳng trước pháp luật. Cần nâng cao tính độc lập, chuyên nghiệp, và liêm chính của các cơ quan tư pháp. Cơ chế giải quyết tranh chấp cần được cải thiện để đảm bảo tính nhanh chóng, hiệu quả, và công bằng.Việc hệ thống hoá các quy định của hiến pháp, luật pháp trong hoạt động thúc đẩy và bảo vệ CL thông qua các quy định hiến pháp của một số quốc gia trên thế giới tại luận án cũng đã góp phần quan trọng làm sáng tỏ các luận điểm nêu trên.

Cần xây dựng và tăng cường cơ chế bảo vệ công lý hiến pháp, đảm bảo quyền của người dân được khiếu nại, tố cáo khi quyền lợi bị xâm phạm. Vai trò của Tòa án Hiến pháp (nếu có) cần được làm rõ và phát huy.Luận án cũng phân tích và khẳng định, làm rõ vai trò của TA với tư cách là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp và là thiết chế trung tâm trong các cơ quan quyền lực nhà nước thực hiện nhiệm vụ bảo vệ CL.

Cần xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá công lý để theo dõi, đánh giá hiệu quả của các chính sách và hoạt động bảo vệ công lý. Các chỉ số này cần phản ánh được mức độ tiếp cận công lý, mức độ bình đẳng trước pháp luật, và mức độ hài lòng của người dân. Luận án nêu rõ các quan điểm, nguyên tắc và đề xuất một hệ thống đồng bộ các nhóm giải pháp chủ yếu thúc đẩy và bảo vệ CL, trong đó, có những đề xuất mới như tiếp tục nâng cao quyết tâm chính trị coi CL là một giá trị căn bản trong tổ chức và quản lý xã hội; tiếp tục hoàn thiện một số chế định của Hiến pháp năm 2013; nghiên cứu các biện pháp tổ chức triển khai thi hành kịp thời, đồng bộ, hiệu quả Hiến pháp năm 2013 và các luật.

Cần tăng cường nghiên cứu so sánh về công lý trong Hiến pháp của các nước khác nhau để học hỏi kinh nghiệm và áp dụng vào điều kiện Việt Nam. Đặc biệt, cần chú trọng đến các nước có hệ thống pháp luật tương đồng và có nhiều thành công trong việc bảo vệ công lý.

Hiến Pháp cần phải quy định rõ ràng và đầy đủ về quyền con người. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế bảo vệ quyền con người hiệu quả, bao gồm cả cơ chế hành chính, tư pháp, và giám sát của xã hội. Ngay từ rất sớm của nền văn minh nhân loại, CL đã trở thành công cụ phản kháng để những người dân yếu ớt, bị áp bức mạnh mẽ đứng lên, dùng tiếng nói của “thần CL” thách thức lại những điều luật phi lý, tàn bạo, bất công của kẻ cai trị, chống lại sự tùy tiện, độc tài để bảo vệ địa vị của mình.

Các cơ quan thực thi Hiến pháp, đặc biệt là các cơ quan tư pháp, cần phải được nâng cao năng lực về chuyên môn, đạo đức, và trách nhiệm giải trình. Cần có cơ chế kiểm soát hiệu quả đối với hoạt động của các cơ quan này để đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Luận án cũng tập trung lý giải việc lý luận hiến pháp lựa chọn TA là thiết chế cơ bản có nhiệm vụ bảo vệ CL từ những đặc trưng của nhánh quyền lực tư pháp, về vị trí độc lập, trung lập về chính trị, về ý chí và quyết tâm bảo vệ lẽ phải, về yêu cầu liêm chính, thái độ khách quan, vô tư, thận trọng, bình tĩnh, suy xét và với những nguyên tắc tố tụng chặt chẽ, công bằng.

Văn hóa công lý cần phải được xây dựng từ gia đình, nhà trường, và xã hội. Cần tăng cường giáo dục về công lý, công bằng, và bình đẳng cho mọi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.Luận án nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về CL ở Việt Nam trong bối cảnh cải cách hành chính, cải cách pháp luật, CCTP, xây dựng NNPQ XHCN Việt Nam và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và bảo vệ công lý. Cần tạo điều kiện để các tổ chức xã hội tham gia vào quá trình xây dựng pháp luật, hoạch định chính sách, và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước.Các tư tưởng, lý luận, học thuyết về CL; một số bản Hiến pháp trên thế giới, các bản Hiến pháp Việt Nam, đặc biệt là Hiến pháp năm 2013 liên quan đến việc công nhận, thúc đẩy và bảo vệ CL và Thực tiễn hoạt động bảo vệ CL tại Việt Nam.