I. Tổng Quan Về Ảnh Hưởng Của Vốn Xã Hội VXH Đến Thanh Thiếu Niên
Sức khỏe là ưu tiên hàng đầu của mọi quốc gia, và đầu tư vào sức khỏe là đầu tư cho sự phát triển. Tại Việt Nam, cải thiện sức khỏe và tầm vóc người Việt là vấn đề then chốt. Thanh thiếu niên, chiếm tỷ lệ lớn trong dân số, là đối tượng cần đặc biệt quan tâm. Đây là giai đoạn hình thành những thói quen ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài. Các nghiên cứu cho thấy sức khỏe kém ở tuổi trưởng thành thường bắt nguồn từ những hành vi nguy cơ được hình thành từ khi còn nhỏ. Do đó, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe thanh thiếu niên là vô cùng quan trọng. Vốn xã hội (VXH) đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sức khỏe.
1.1. Tầm Quan Trọng Của Sức Khỏe Thanh Thiếu Niên Hiện Nay
Thanh thiếu niên là lực lượng xã hội to lớn, nguồn nhân lực quan trọng quyết định tương lai đất nước. Tuy nhiên, họ cũng là đối tượng dễ bị tổn thương và có hành vi nguy hiểm cho sức khỏe. Những thói quen và kết quả sức khỏe ở giai đoạn này có thể kéo dài đến hết cuộc đời. Các nghiên cứu chỉ ra rằng phần lớn tử vong sớm ở người trưởng thành bắt nguồn từ tuổi thanh thiếu niên (WHO, 1998). Cần can thiệp sớm để định hướng hành vi và nâng cao sức khỏe.
1.2. Vai Trò Tiềm Năng Của Vốn Xã Hội Trong Phát Triển Sức Khỏe
VXH được xem là nguồn lực to lớn, quan trọng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sức khỏe. Putnam (2000) nhấn mạnh tầm quan trọng của VXH trong lĩnh vực này. Nghiên cứu của Durkheim (1897) cho thấy sự hội nhập xã hội giảm tỷ lệ tử vong. Nhiều nghiên cứu sau đó chứng minh tác động tích cực của VXH đến sức khỏe và hành vi sức khỏe. VXH giúp hạn chế bệnh tim mạch, HIV (Williams, Campbell, & MacPhail, 1999); giảm tỷ lệ tử vong (Lochner, Kawachi, Brennan, & Buka, 2003); cải thiện sức khỏe tinh thần (Takenoshita, 2015); giảm trầm cảm (Wu, Hall, Canham, & Lam, 2016).
II. Thách Thức Nghiên Cứu Vốn Xã Hội và Sức Khỏe Thanh Thiếu Niên
Mặc dù VXH được quan tâm rộng rãi, nhưng nghiên cứu về vai trò của nó trong sức khỏe thanh thiếu niên ở Việt Nam còn hạn chế. Các nghiên cứu thường tập trung vào người khuyết tật, phụ nữ, hoặc người di cư. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu trên thế giới còn trái chiều do cách tiếp cận và đo lường VXH khác nhau. Cần đánh giá toàn diện các khía cạnh khác nhau của VXH để có kết luận chính xác. Khung đo lường VXH truyền thống thường được xây dựng cho người lớn, không phù hợp hoàn toàn với bối cảnh của thanh thiếu niên.
2.1. Thiếu Nghiên Cứu Về Vốn Xã Hội Trong Bối Cảnh Việt Nam
Ở Việt Nam, khái niệm VXH được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, nhưng ít nghiên cứu về vai trò của VXH trong lĩnh vực sức khỏe. Các nghiên cứu thường tập trung vào người khuyết tật (Takahashi, Thuy, Poudel, Sakisaka, Jimba, & Yasuoka, 2011), phụ nữ (Thuy & Berry, 2013), và người di cư (Nguyễn Lê Hoàng Thụy Tố Quyên, 2018), bỏ qua đối tượng thanh thiếu niên. Do đó, cần xác định vai trò và tác động của VXH đến sức khỏe và hành vi sức khỏe của thanh thiếu niên.
2.2. Sự Khác Biệt Trong Kết Quả Nghiên Cứu Trên Thế Giới
Một số nghiên cứu trên thế giới cho kết quả trái chiều về vai trò của VXH. Ví dụ, nghiên cứu ở Nga của Rose (2000) không tìm thấy mối tương quan giữa tham gia tổ chức và sức khỏe. Bush & Baum (2001) cũng không tìm thấy liên hệ giữa hoạt động công dân và sức khỏe, nhưng lại thấy tác động tích cực của việc tham gia câu lạc bộ, hội, nhóm. Sự khác biệt này do cách tiếp cận và đo lường VXH khác nhau. Cần đánh giá toàn diện các khía cạnh khác nhau của VXH.
2.3. Hạn Chế Của Khung Đo Lường Truyền Thống Về Vốn Xã Hội
Khái niệm và khung đo lường VXH truyền thống thường được xây dựng cho người lớn. Điều này có thể không phù hợp với bối cảnh của người trẻ, vì cuộc sống của họ khác biệt về không gian và kết nối xã hội. Do đó, cần có một nghiên cứu riêng biệt dành cho thanh thiếu niên để tìm hiểu cách tận dụng VXH trong việc điều chỉnh hành vi sức khỏe và cải thiện sức khỏe.
III. Phương Pháp Đo Lường Vốn Xã Hội VXH Của Thanh Thiếu Niên
Để hiểu rõ ảnh hưởng của VXH, cần xây dựng một mô hình đo lường phù hợp với thanh thiếu niên. Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA) và mô hình hồi quy Binary Logistic. Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 320 thanh thiếu niên (10-24 tuổi) tại các trường ở phường 12, quận Tân Bình, TP.HCM. VXH được đánh giá thông qua 31 chỉ báo, chia thành 4 loại: VXH Gia đình, VXH Trường học, VXH Khu phố, và VXH Cộng đồng. Hành vi sức khỏe được nghiên cứu là những hành vi tiêu cực cho sức khỏe.
3.1. Xây Dựng Thang Đo Vốn Xã Hội Phù Hợp Với Thanh Thiếu Niên
Nghiên cứu tập trung vào xây dựng mô hình đo lường VXH phù hợp với thanh thiếu niên. Thang đo này vừa phải phù hợp với bối cảnh xã hội Việt Nam, vừa phải phản ánh đúng thực tế cuộc sống của thanh thiếu niên. Các chỉ số đo lường được lựa chọn dựa trên lý thuyết và các nghiên cứu trước đây, đồng thời được điều chỉnh để phù hợp với đối tượng thanh thiếu niên.
3.2. Thu Thập Dữ Liệu Từ Khảo Sát Thanh Thiếu Niên
Dữ liệu được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 320 thanh thiếu niên (10-24 tuổi) tại các trường học ở phường 12, quận Tân Bình, TP.HCM. Mẫu khảo sát được lựa chọn ngẫu nhiên để đảm bảo tính đại diện cho cộng đồng thanh thiếu niên tại khu vực này. Các câu hỏi khảo sát được thiết kế để thu thập thông tin về VXH, hành vi sức khỏe, và các yếu tố nhân khẩu học liên quan.
3.3. Phân Loại Các Khía Cạnh Của Vốn Xã Hội Trong Nghiên Cứu
VXH được phân loại thành 4 loại chính: VXH Gia đình, VXH Trường học, VXH Khu phố, và VXH Cộng đồng. VXH Gia đình bao gồm các yếu tố như sự gắn kết, hỗ trợ, và giao tiếp trong gia đình. VXH Trường học bao gồm các yếu tố như mối quan hệ với bạn bè, thầy cô, và sự tham gia vào các hoạt động của trường. VXH Khu phố và VXH Cộng đồng bao gồm các yếu tố như mối quan hệ với hàng xóm, sự tham gia vào các hoạt động cộng đồng, và sự tin tưởng vào cộng đồng.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của VXH Đến Sức Khỏe và Hành Vi
Kết quả nghiên cứu cho thấy, sau kiểm định Cronbach’s Alpha và EFA, thang đo VXH ban đầu được điều chỉnh thành 5 loại: VXH Gia đình, VXH Trường học, VXH Khu phố, VXH Cộng đồng, và VXH Tham gia. Mô hình hồi quy Binary Logistic cho thấy cả 5 loại VXH đều tương quan với hành vi tiêu cực cho sức khỏe. Trong khi đó, chỉ có 4 loại VXH ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe thanh thiếu niên; không tìm thấy tương quan giữa VXH Tham gia và sức khỏe.
4.1. Điều Chỉnh Thang Đo Vốn Xã Hội Qua Phân Tích Nhân Tố Khám Phá EFA
Sau khi kiểm định Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá, từ thang đo VXH ban đầu gồm 4 loại, một thang đo mới đã hình thành bao gồm 30 biến quan sát, phân thành 5 loại: VXH Gia đình, VXH Trường học, VXH Khu phố, VXH Cộng đồng, và VXH Tham gia. Quá trình này giúp loại bỏ các biến không phù hợp và xác định cấu trúc VXH chính xác hơn.
4.2. Tác Động Của Vốn Xã Hội Đến Hành Vi Tiêu Cực Cho Sức Khỏe
Mô hình hồi quy Binary Logistic được sử dụng để tìm hiểu ảnh hưởng của từng loại VXH đến hành vi sức khỏe của thanh thiếu niên, bên cạnh các yếu tố nhân khẩu học và đặc điểm gia đình. Kết quả cho thấy, cả 5 loại VXH đều có tương quan có ý nghĩa thống kê với việc thực hiện hành vi tiêu cực cho sức khỏe của thanh thiếu niên. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của VXH trong việc định hình hành vi của thanh thiếu niên.
4.3. Tác Động Của Vốn Xã Hội Đến Sức Khỏe Tổng Thể Của Thanh Thiếu Niên
Kết quả cho thấy chỉ có 4 trong 5 loại VXH (Gia đình, Trường học, Khu phố, Cộng đồng) được tìm thấy là có ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe của thanh thiếu niên. Không tìm thấy mối tương quan nào giữa yếu tố VXH Tham gia và sức khỏe thanh thiếu niên. Điều này cho thấy không phải tất cả các loại VXH đều có tác động tích cực đến sức khỏe, và cần có sự phân tích sâu hơn về vai trò của từng loại VXH.
V. Hàm Ý Chính Sách Từ Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Vốn Xã Hội Đến Thanh Thiếu Niên
Nghiên cứu cung cấp cái nhìn tổng quan về VXH của thanh thiếu niên và làm sáng tỏ ảnh hưởng của nó đến sức khỏe và hành vi sức khỏe. Dựa trên kết quả, thanh thiếu niên có thể nhận thức rõ hơn về nguồn lực VXH của bản thân và tận dụng nó để cải thiện sức khỏe. Các nhà hoạch định chính sách có thể đề ra các chính sách để tối đa hóa lợi ích từ VXH, định hướng hành vi, nâng cao sức khỏe thanh thiếu niên, phát triển kinh tế đất nước và giảm gánh nặng chi phí y tế.
5.1. Chính Sách Hỗ Trợ Gia Đình Tăng Cường Vốn Xã Hội
Cần có các chính sách hỗ trợ gia đình trong việc xây dựng môi trường gắn kết, yêu thương và tôn trọng lẫn nhau. Các chương trình giáo dục về kỹ năng làm cha mẹ, kỹ năng giao tiếp trong gia đình có thể giúp cải thiện mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, từ đó tăng cường VXH gia đình.
5.2. Đầu Tư Vào Môi Trường Học Đường Lành Mạnh Và Hỗ Trợ
Nhà trường cần tạo ra môi trường học tập an toàn, thân thiện và hỗ trợ. Các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, đội nhóm cần được khuyến khích để tạo cơ hội cho học sinh giao lưu, kết bạn và phát triển kỹ năng xã hội. Giáo viên cần được đào tạo về kỹ năng tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho học sinh.
5.3. Phát Triển Các Hoạt Động Cộng Đồng Gắn Kết Thanh Thiếu Niên
Cần có các hoạt động cộng đồng thu hút sự tham gia của thanh thiếu niên, như các chương trình tình nguyện, các hoạt động văn hóa, thể thao. Các hoạt động này giúp thanh thiếu niên gắn kết với cộng đồng, phát triển kỹ năng xã hội và cảm thấy được thuộc về.
VI. Hạn Chế Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Vốn Xã Hội
Nghiên cứu này có một số hạn chế, như phạm vi địa lý hẹp (phường 12, quận Tân Bình) và thời gian thu thập dữ liệu (năm 2018). Các nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng phạm vi khảo sát và thu thập dữ liệu trong thời gian gần đây để có kết quả cập nhật hơn. Cần nghiên cứu sâu hơn về vai trò của từng loại VXH và các yếu tố trung gian trong mối quan hệ giữa VXH và sức khỏe thanh thiếu niên. Nghiên cứu định tính có thể được sử dụng để hiểu rõ hơn về trải nghiệm và quan điểm của thanh thiếu niên về VXH.
6.1. Mở Rộng Phạm Vi Và Thời Gian Thu Thập Dữ Liệu Nghiên Cứu
Nghiên cứu này chỉ giới hạn trong phạm vi một phường của một quận tại TP.HCM. Các nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng phạm vi khảo sát ra các quận, huyện khác, hoặc thậm chí là các tỉnh thành khác nhau để có kết quả mang tính đại diện cao hơn. Ngoài ra, việc thu thập dữ liệu trong thời gian gần đây sẽ giúp phản ánh chính xác hơn tình hình VXH hiện tại của thanh thiếu niên.
6.2. Nghiên Cứu Sâu Hơn Về Vai Trò Của Từng Loại Vốn Xã Hội
Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng không phải tất cả các loại VXH đều có tác động tích cực đến sức khỏe của thanh thiếu niên. Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào việc nghiên cứu sâu hơn về vai trò của từng loại VXH và các yếu tố trung gian trong mối quan hệ giữa VXH và sức khỏe thanh thiếu niên.
6.3. Sử Dụng Phương Pháp Nghiên Cứu Định Tính Để Hiểu Rõ Hơn Về Vốn Xã Hội
Nghiên cứu này chủ yếu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng. Các nghiên cứu tiếp theo nên kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính, như phỏng vấn sâu, để hiểu rõ hơn về trải nghiệm và quan điểm của thanh thiếu niên về VXH. Điều này sẽ giúp cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này.
