Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay, việc nâng cao năng lực làm văn nghị luận cho học sinh là một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh trung học phổ thông đạt điểm trung bình trở lên trong các bài thi làm văn nghị luận còn thấp, phản ánh hạn chế trong kỹ năng lập luận và trình bày ý tưởng. Luận văn tập trung nghiên cứu kỹ năng lập luận so sánh trong làm văn nghị luận ở trường trung học phổ thông, nhằm giúp học sinh không chỉ nắm vững lý thuyết mà còn vận dụng hiệu quả trong thực hành viết văn.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh và đề xuất phương pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 11 tại một số trường trung học phổ thông ở Hà Nội trong năm học 2023-2024. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện các chỉ số về điểm số làm văn nghị luận, tăng tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu về kỹ năng lập luận, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế bài giảng và bài tập phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về lập luận và lý thuyết về phương pháp dạy học làm văn. Lập luận so sánh được định nghĩa là quá trình đối chiếu hai hay nhiều đối tượng nhằm tìm ra điểm giống và khác để làm nổi bật luận điểm. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: lập luận, so sánh tương đồng, so sánh tương phản, luận điểm, luận cứ và luận chứng. Mô hình nghiên cứu tập trung vào việc phân tích cấu trúc bài văn nghị luận, đặc biệt là phần lập luận so sánh, nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả trình bày.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ bài làm văn nghị luận của khoảng 150 học sinh lớp 11 tại các trường trung học phổ thông ở Hà Nội. Phương pháp chọn mẫu là chọn ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm học sinh có trình độ khác nhau. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng: phân tích nội dung bài viết để nhận diện các dạng lập luận so sánh, đồng thời thống kê tỷ lệ học sinh sử dụng đúng kỹ năng này. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2023 đến tháng 5/2024, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng bài tập, thử nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khoảng 65% học sinh chưa vận dụng thành thạo kỹ năng lập luận so sánh trong bài làm văn nghị luận, thể hiện qua việc thiếu luận cứ rõ ràng hoặc so sánh chưa chính xác.
  2. Tỷ lệ học sinh sử dụng so sánh tương đồng chiếm 40%, trong khi so sánh tương phản chỉ chiếm 25%, cho thấy sự thiên về cách so sánh đơn giản, chưa khai thác sâu sắc các khía cạnh khác biệt.
  3. Sau khi áp dụng hệ thống bài tập rèn luyện, điểm trung bình môn làm văn nghị luận tăng từ 5,8 lên 7,2, tương đương mức tăng 24%, chứng tỏ hiệu quả của phương pháp dạy học mới.
  4. So sánh với một số nghiên cứu gần đây cho thấy kết quả này phù hợp với xu hướng nâng cao kỹ năng lập luận thông qua bài tập thực hành có hướng dẫn cụ thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc học sinh chưa thành thạo kỹ năng lập luận so sánh là do thiếu bài tập thực hành có hệ thống và phương pháp giảng dạy chưa tập trung vào kỹ năng này. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục ngôn ngữ, việc xây dựng bài tập cụ thể và lồng ghép vào quá trình dạy học giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng trình bày luận điểm rõ ràng hơn. Biểu đồ phân bố tỷ lệ sử dụng các dạng so sánh trong bài làm văn có thể minh họa rõ nét sự khác biệt giữa các nhóm học sinh trước và sau khi áp dụng bài tập rèn luyện. Bảng thống kê điểm số cũng cho thấy sự cải thiện rõ rệt về mặt chất lượng bài viết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh: Thiết kế các bài tập đa dạng, từ cơ bản đến nâng cao, tập trung vào so sánh tương đồng và tương phản, áp dụng trong các tiết học Ngữ văn lý thuyết và thực hành. Thời gian thực hiện: từ học kỳ 1 năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện: giáo viên Ngữ văn các trường trung học phổ thông.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên: Đào tạo về phương pháp dạy học làm văn nghị luận, đặc biệt là kỹ năng hướng dẫn học sinh lập luận so sánh hiệu quả. Thời gian: quý IV năm 2024. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp thảo luận nhóm và phản biện: Khuyến khích học sinh trao đổi, tranh luận để phát triển kỹ năng lập luận và trình bày ý tưởng. Thời gian: triển khai liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn.

  4. Đánh giá và điều chỉnh chương trình dạy học làm văn nghị luận: Cập nhật nội dung và phương pháp giảng dạy dựa trên kết quả khảo sát, phản hồi của học sinh và giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo. Thời gian: cuối năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện: ban giám hiệu các trường và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn trung học phổ thông: Nắm bắt phương pháp dạy học làm văn nghị luận hiệu quả, đặc biệt kỹ năng lập luận so sánh, từ đó thiết kế bài giảng và bài tập phù hợp với trình độ học sinh.

  2. Học sinh trung học phổ thông: Tự học và rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh qua hệ thống bài tập được đề xuất, nâng cao khả năng viết văn nghị luận đạt kết quả tốt trong các kỳ thi.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học: Tham khảo cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu về kỹ năng lập luận trong dạy học làm văn, đồng thời có thể phát triển nghiên cứu sâu hơn về các phương pháp dạy học tích cực.

  4. Cán bộ quản lý giáo dục: Đánh giá và xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, góp phần thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lập luận so sánh là gì và tại sao quan trọng trong làm văn nghị luận?
    Lập luận so sánh là phương pháp đối chiếu các đối tượng để làm nổi bật điểm giống và khác, giúp bài văn trở nên thuyết phục và sâu sắc hơn. Ví dụ, so sánh giữa hai nhân vật trong tác phẩm giúp làm rõ tính cách và quan điểm của tác giả.

  2. Phương pháp dạy học nào giúp học sinh nâng cao kỹ năng lập luận so sánh?
    Phương pháp tích cực kết hợp thảo luận nhóm, phản biện và bài tập thực hành có hướng dẫn cụ thể được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển kỹ năng này.

  3. Làm thế nào để xây dựng bài tập rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh phù hợp với học sinh?
    Bài tập cần đa dạng về mức độ khó, có ví dụ minh họa rõ ràng, yêu cầu học sinh phân tích, so sánh các khía cạnh khác nhau của đối tượng, đồng thời có phần hướng dẫn và phản hồi chi tiết.

  4. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng rộng rãi ở các địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Hà Nội, nhưng các nguyên tắc và phương pháp đề xuất có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại nhiều địa phương khác trong cả nước.

  5. Làm sao để giáo viên đánh giá hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh?
    Giáo viên có thể sử dụng các tiêu chí đánh giá rõ ràng về cấu trúc bài văn, mức độ chính xác và sáng tạo trong so sánh, đồng thời theo dõi sự tiến bộ qua các bài kiểm tra định kỳ.

Kết luận

  • Lập luận so sánh là kỹ năng thiết yếu trong làm văn nghị luận, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng trình bày luận điểm.
  • Nghiên cứu đã xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng lập luận so sánh phù hợp với học sinh trung học phổ thông.
  • Phương pháp dạy học tích cực, kết hợp thảo luận và phản biện, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
  • Kết quả thử nghiệm cho thấy điểm số làm văn nghị luận của học sinh được cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng bài tập và phương pháp mới.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc phát triển kỹ năng làm văn nghị luận, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường trung học phổ thông nên triển khai hệ thống bài tập và phương pháp dạy học được đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên để đảm bảo hiệu quả lâu dài. Các nhà quản lý giáo dục cần quan tâm đầu tư và hỗ trợ để nhân rộng mô hình này trên phạm vi toàn quốc.